Fêrgîn Melîk Aykoç

Bi rastî min xwest ku ez serenavê vê nivîsê “Şilfîtazî ye hizir û hest, peyva bestseler a gojîmest” deynim. Ji ber ku yekî di hizir û hest, yekî di şilfîtazî, yekî jî di peyva bestseler de kiriye rik.
Di nava hemû rewşenbîrên cihanê de li ser mijareyên cuda nîqaşên berfireh tên kirin. Bê me kurdan hemû rewşenbîrên cihanê bêyî ku ezîtiya xwe û mezinahiya berhemên xwe derxin pêş, di gotarên derbarê mijarê de reklamên xwe bikin, li ser mijara tê nîqaşkirin, kûr dibin. Tenê em wê platforma nîqaşê wekî firsenda xwe biha firotinê û êrîşkirinê, çêrkirinê dibînin. Ev jî mirovan dêşîne.
Birêz Bavê Nazê ji bo ku bikane romanên xwe wekî destpêka romana kurdî nîşan bide, bi wêjeya tunebûnê mijara tunebûna romana kurdî derxist pêş. Nîqaşê li ser vê rika vala dest pê kir.
Hin nivîskarên hêja û xwediyên berhemên binirx jî ev gotinên vala nepejirandin û bersivên guncaw û têrmînak dan.
Di wê navberê de hevpeyvîna bi Îbrahîm Seydo re jî di hin malperan de hat weşandin. Wî di wê hevpeyvînê de ji bo ku bikane rastiya dîtinên xwe bide pejirandin, bi zimaneke êrîşkar, bi lêbangiyeke biçûkdîtinî û bi pozbilindiyeke şanazî, bi gotinên rencidekirinê ev nîqaş hê şêlûtir kir.
Li gel kesayetiyê bi fîlozofiya peyvê mijar ber bi hêleke din ve kişand, yê bi hestê tucarî xwest peyama xwe ragihîne hin deveran jî bi awayekî keys bidestxistî bi tevê vê nîqaşê bû.
Birêz Bavê Nazê di nivîsa xwe ya duyem de li dij Helîm Yûsiv gotinên mirovan diêşîne bikartîne ku tiştên wiha ne baş in û li pey jî dinivîse ku di romana kurdî de hest û hizir tune. Divê miov berê vê pirsê ji xwe bike: Gelo mirov dikane, bê hizir û hest, pexşanekê jî binivîse? Dema mirov bibêje; “filan kes derewan dike!” Gelo di vê hevokê de hizir û hest tune? Ma peyvên bê hizir û hest, hevokên bê hizir û hest, pexşanên bê hizir û hest hene ku roman bê hizir û hest be? Ev tu argumenteke zanistî nîn e. Mînakên pisîk û çiyan jî ne mînakên layiqê zanyarekî ye. Mijara wergerandin ji bo zimanên din jî, ne sebebeke bingehîn û zanistî ye. Gava mirov bibêje hin kêmasî û qelsiyên romana kurdî hene, ew tişteke din e.
Di van rojên dawiyê de vê care jî Şener Ozmen îdîa dike ku lehengên romana kurdî ji lehengê Şivanê Kurmancan ya Ereb Şemo bigire, hetanî roja me şilfitazî ne, (ango dixwaze bêje; lê min eyba wan porkiriye) “…di romana Kurdî de jî leheng, belê, şilfîtazî bû, bê star bû, pê re pê re dilmayî, xeydok û di gelek rewşan de jî daşikestî (ev ji bo jinê) yan darşikestî (ev jî ji bo mêrî).”
Ereb Şemoyê reben çi bikira, ew dema demeke belengazî û birçitiyê bû, dê wî yê qatê cil û began, kiraweta ewropiyan, mîntanê sipî, şewqê Mistefa Kemal ji ku baniya bida sere lehengê xwe? Tu di vê dema nûjen de dijî, te ji konfeksiyonên bi nav û deng qatê cil û bergan bi marqe aniye li lehengê xwe yê di romana bi nave Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî de kiriye û rûyê me niviskarên kurd sipî kiriye, xwedê ji te razî be! Mala te ava!
Niha ev çi nexweşî ye? Çima em her tiştî di xwe de didin destpêkirin? Çima berê wêjeya tunebûnê, du re ez? Te dest pê kiribe jî, divê ne tu, kesên din vê bibêjin!

Tîren Medenî Ferho

Mirovên ez jê re rêz digirim yek jî birêz Medenî Ferho ye. Wî jî li cihê ku li ser mijarê dîtinên xwe binivisîne, berê tang û topên xwe daye min, li Helîm Yûsiv çavan gewr dike, bi awirên tûj li Ehmedê Huseynî dinêre.

1 – Zanîna ez dizanim tu zirareke min negihîştiye kekê Medenî, ez bawer nakim ku zirareke Helîm û Ehmed jî gihîştibe wî. Eger di têkiliya me de bi taybetî di vê dema dawiyê de hin aliyên nerênî pêk hatibin jî, cihê wê ne ev platform e, ne jî malpareke magazîn e. Ev platform: Yek platforma nîqaşa hebûn û nebûna romanê ye. Ya duyem jî çima hin mirov ji bo ku bikanin hin tiştan di xwe de bidin destpêkirin, li dij heyiyan wêjeya tunebûnê bikartînin? Ev çi nexweşî ye?

2 – Birêz Medenî Ferho romana min ya bi navê “Siya dema borî” di nav kategoriya romana gorbihuşt Mehmet Uzun ya bi navê “Ronî mîna evînê, tarî mîna mirinê” û romana Firat Cewherî ya bi navê “Ez ê yekî bikujim” de nirxandiye. Ev tê wê wateyê ku wî ew roman nexwendiye, eger xwendibe jî bi qestî vê dike ku ev neheqiyeke mezin e. Lewre romana “Siya dema borî” helwest û nirxandinên şovenîst û nijadperest yên nivîskar û wêjevanên kemalîst deşîfre dike. (Di wêjeya tirkan de jin û keçên welatên bi destên tirkan dagirkirî, yên gelên bi destên tirkan hatî qetilkirin, tim evîndarê leheng û qehremanên tirkan dibin, ji bav, bira û ji gelê xwe re îxanetê dikin. Di her fîlmên dîrokî û di gelek romanên wan de ev heye.) ji ber vê egerê jî romana “Siya dema borî” dijberê wê helwest û wan romanan e.

3 – Li ser mijara “divê roman li ser xaka xwe be” Birêz Medenî Ferho her çendî navê romanên xwe nedabe jî mebest ev e. Îdîa dike ku romanên me ne li ser xaka xwe, lê yê wî li ser xaka welêt rûniştiye. Ev jî ne rast e. ji ber ku di wê romana min de lingê bingehîn li ser xaka welêt e.
Ya duyem; êdî Tevgera Azadî jî, kurd jî gerdûnî ne. Mijara kurd û Kurdistanê mijareyeke navnetewî ye. Têkoşîna kurdan li her parzemînên cihanê bilind û geş bûye. Ango têkoşîn ne tenê li gundê min, ne jî li gundê birêz Medenî asê maye, li tevahiya cihanê belav bûye. Heta li ser satelîtan jî bê navber didome (sinyalên dişînin ser weşana Roj TV).
Bi hezaran têkoşer ji Ewropê berê xwe dane welêt. Dema mirov jiyana wan têkoşeran ya li Ewropê nebîne, mirov nikane bigihîje rastiyê. Ji wê divê romana kurdî jî cihanî û gerdûnî be. Baş tê zanîn ku êdî dema bizina belek û miya sor derbaz bûye. Tenê çîrokbêjiya şivan û pez, yan jî romana li ser evîna wan ne bes e.

4 – Mijara dîskoyê: Bi mîlyonan kurd li metropolan, li welatên Ewropa dijîn. Dîsko jî parçeyekê ji jiyana bajarvaniyê ye. Li aliyê din Çend zarokên li Ewropê dijîn, naçin dîskoyê? Di dibistanan de jî ji bo zarokan dîsko tên çêkirin. Dîsko, cihê li ber muzîk lîstin û lotik avêtinê ye. Li ciheke wisa vexwarina alkolê jî girêdayî mirovan e, yê bixwaze vedixwe, yê venexwe jî venaxwe. Di dawetên kurdan de jî formeke vê heye. Eger roman berhemeke bajarvaniyê be? Ji bo çi mijara dîskoyê di romana kurdî de tune be? Divê mirov ji bo xwe pesinandinê rastiya belovajî meke, êrîşê kesa neke! Yan jî ji bo pesinandina berhema xwe berhemên kesên din xirav raber meke. Ev ji nirxên camêrtiya kurdayetî jî dûr e.

5 – Mijara bestseller û longseller: Birêz Medenî Ferho di wê nivîsê de ev mijar jî derxistiye pêş. Ji ber vê çendê jî mijara romana birêz Mîrzengî ya bi navê “Sînor” bi kartîne. Li gel wê tim dibêje ku ez bestseller nanivîsim. Baş e, gava ku tu bestseller nenivîsînî, longseller dinivîsînî. Bestseller ne bi hêjmara rûpelên romanê ve girêdayî ye. Wekî mînak romana Ken Follett ya bi navê “Stûnên cihanê” bestseller e û 1200 rûpelî ye.
Carê li me bûye nexweşî, hetanî em gotinên biyanî bikarneynin, bi zanyariya xwe bawer nabin. Lê em gelek caran jî wan peyvan şaş bikar tînin. “Bestseller” peyveke îngilîzî ye û ji du peyvan pêk tê; yek “best” di wateya herî baş, herî zêde de ye. Ya duyem jî lêkera “to sell” ango “firotin” bi kurtî di wateya pirtûk û tiştên herî baş û zêde tê firotinê de ye. Tu wateyeke wê ya din tune. Dema ku yek bestseller nenivîse, bê guman ew longseller dinivîse, yanê pirtûkên bi salan li ser teregên firotinê dimîne, di nava gend û gemarê de winda dibe.

6 – Qalindbûna romanekê nayê wê wateyê ku ew romaneke baş e. Dibe romaneke hezar rûpelî be, lê di warê deşîfrekirina mijare û kêşeyên civakî de pênc qiruşan jî neke, tu hikariyê li raman, hest û giyana xwenêran meke. Heta xwêner ji xwendinê sar jî bike. Ango hunera romanê ne di piraniya rûpelan de, ne di werimandin û qelebalixa gotinan, ne jî di labîranta hevokên ne temamkirî de ye. Hunera romanê di naverok, tevn, hunandin, raman û hestên romanê de ye. Carnan romaneke sedrûpelî dikane ji hezar romanên hezar-rûpelî çêtir be. Bêguman tersê wê jî dibe.

Encam

A - Li gor birêz Medenî Ferho du ceribandinên romanên kurdî hene, yek romana birêz Mîrzengî ya bi navê “Sînor” (romaneke qalind e ha!), yek jî romana Hesenê Metê ya bi navê “Labiranta Cinan”, lê ew jî bi kêmasiyan tijî ne (li gor wî). Yên din yên bi navê romanê hatine weşandin ne li ser axa xwe ne, texlîtê hev in, jiyana dîskoyan e. Li pey çi dimîne? Romanên birêz Medenî Ferho. Ango ew jî bi awayekî şermokî romana kurdî di romanên xwe de dide destpêkirin. Mala te ava! Kurd ji alî romanê ve bêpar bûn, di saya serê we de bûn xwedî roman.

B – Carna hin kes nizanin çi dinivisînin. Forma gotar, pexşanan jî nizanin. Divê di her nivîsandinê de, destpêk bi mînak û argumentan firehkirin, ango naverok û encam hebe. Birêz medenî Ferho di vê nivîsa xwe de ev rêgez jî bikarneaniye. Mirov nizane ka li kîjan qeraxê rawestiyaye û berê tîrên xwe daye kîjan çengî. Eger navê Birêz Medenî di bin vê nivîsê de neba, dê minê bigota “xebatkareke TRT ŞEŞ’ê ev nivîs nivisiye.”

C - Bavê Nazê dibêje; romana kurdî tune, lê yên min hene, Medenî Ferho û Îbrahîm Seydo jî heman tiştî dibêjin. Şener Ozmen jî dibêje ku lehengên berheman yên bi navê romanê hatine nivisandin şilfîtazî bûn, tenê min got “qiral tazî ye” û min qirawet, cil û berg lêkir. Eger yek jî bikane fotêrê kovboy û laçika jinan bide serê lehengên romana kurdî wê gelek baş be.
Ev awa dîtin yan jî bi gotina wan “boçûn” tenê ji hestên her tiştî di xwe de destpêkirindayîn, ji kîbîr, şanazî, pozbilindî ku ev helwest bi giranî berhemê bangaşiya dagirker û kompleksa xwebiçûkdîtinê tê. Ji wê jî ji rastiya romana kurdî dûr e.
Romana kurdî heye û her çendî di nava bê derfetiyan de jî tê nivisandin, gelek serkeftî ye. Romanên van birêzan jî bi kêmasiyên xwe ve romanên baş in. Ez di wê baweriyê de me, dê hin ji van romanan bikane di nav qada navnetewî de jî pejna xwe bide.

28.06.2010

capanik51@hotmail.de

***

Nivîsên Fêrgîn Melîk Aykoç ên ku di Diyarnameyê de hatine weşandin:

- Wêjeya tunebûnê
- Şerzano! Ciwanê ber dilan
- Newroz ji bo kê çi bû
- Eksperîmenteke wergerê
- Girîngiya wergerê ji bo kurdî û di wergera kurdî de hin xetere

- Ceylanê Xifşê stêrika teyîsî
- Ma em kurd kurdî dixwazin?

- Nivîskar û bêlayanî

- Şîrîn yan şêrîn?

- Mehîra rewşenbîrî

- Ziman û Têgînên Futbolê