• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Portreya Mehê
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Serbest

Kurê Îdrîsî Bedlîsê: Ebulfeyz Mehmet Efendî

Dîrok : 23 01 2022 | Beþ :

Serbest

Mamoste MARÛF*

Me ji bavê wî çi xêr dîtibû, îcar ji kurê wî bibînin

Navê wî yê dirêj Muhammed bîn Îdrîs bin Husâmedîn Alî bin Hesen e. Kunyeya wî Ebulfeyz Mehmet Efendî ye. Sala zayîna wî nayê zanîn. Perwerdeya pêþî li ber destê bavê xwe dît, paþê jî ji alimên herî navdar ên welat... Di zarotiya xwe de terka welat dike, bo xwendinê tê Bursayê, li wir dibe dersduberakerê* Qadî Bexdadî yê muderisê Medreseya Sultaniye. Paþê li çend cihên wekî Semendîre, Rûdînk, Yenîþehîr, Tirhala, Manîsa û Trablûsþamê qadîtî dike.

Dema qadîtiya li van deran tehrîra bajarên Trablûsþam, Hema, Hums û Karamanê çêdike û bi xêra vê xizmeta mezin, dikeve çavê padîþahê Osmanî, ew wî dike defterdarê Anatoliyê.

Demeke pir dirêj vî karî dike lewma leqebê “defterî” lê dikin. Piþtî demeke betaliyê, wî dikin “serdefterdarê defterdaran” ji ber ku ji Xwedê pir ditirsiya û wekî karbidestên beriya xwe pereyê dewletê nedidizî. Mehmedê Bitlisî teklîfeke dijberê qanûnan ji kesên ji wî payebilindtir jî bihata di cih de red dikir. Ew li stûyê deyndarên dewletê siwar dibû, heqê dewletê bi zorî ji wan distend.

Qasî sê salan serdefteriya defterdaran dike lê paþê, ji ber ku li gotineke padîþahê wê demê îtîraz dike ji vî karî tê dûrxistin. Bi ya hinekan bi xwe dev jê berdaye. Ji wê rojê þûn de ew debara xwe bi mehaneya malniþîniyê dike, li mala xwe ya li Topxaneya Stenbolê bi xwendin û nivîsê ve bilî dibe. Piþtî ku du lawên wî di qezayeke li ser tengava Stenbolê de dixeniqin dimirin, ji kerba xewna hevalekî xwe dike mahne û bo çûna hec terka Stenbolê dike lê, sala 1574'an dema serlêdana Þama li ser rêya hec, jiyana xwe ji dest dide û li wir jî tê veþartin.

Ebulfeyz Mehmet Efendiyê kurê Îdrîsê Bitlîsî li nêzîkî mala xwe ya li Topxaneyê bi Mîmar Sînan Mizgeft û dibistanek, bo xwe jî tirbeyek dide çêkirin lê, ji ber ku li Þamê miribû ev tirbe nebû nesîbê wî. Mizgefta Ebulfazl a gel navê “Mizgefta Defterdar” lê kiribû sala 1916'an þewitî, paþê jî bi giþkî rûxiya, winda bû çû. Hestiyên xizmên wî yên di gorên di hezîreya wê de derxistin birin, di baxçeyê  Kiliç Alî Paþa de veþartin. 

Mehmet Efendiyê me bi zimanê xelkê helbest jî nivîsîne. Helbestên xwe bi leqebê Fazlî îmze kiriye.

Gelek berhemê wî yên bi xwe nivîsandî an wergerandî yên tesawifî, wêjeyî û dîrokî hene.

Ên bi xwe nivîsandine: Zeyl-î Heþt Bîhîþt: Beþeke zêdekirina li pirtûka bavê xwe bûyerên serdema Padîþah Selîmê Yekem e. Li Mûzeya Topkapiyê ye.

Selîmþahname: Dîroka bavê wî ya bi farisî ya di nîvî de mûswede hîþtî ya derheqê Yavûz Sultan Selîm de ye. Bi fermana Qanûnî Sultan Suleyman wî ev berhem têkûz û temam kiriye. Hem helbestkî hem nesîr e. Helbestên wê mijarên nesîr dubare dike. Ew vê pirtûkê sala 1567'an diqedîne û pêþkêþî Padîþah Selîmê II. dike. Du nuxseyên wî hene; yek li Pirtûkxaneya Suleymaniyeyê, ya din li pirtûkxaneya Mûzeya Topkapiyê ye.

Dîwan: Helbestên wî yên bi erebî, farisî û bi tirkî tê de cih digirin.

Wekî din pirtûkeke wî ya dîrokê  ya bi navê Tarîh-î Ebulfazl heye ku bûyer û qewimînên ji Hz. Adem heta roja xwe vedibêje. Dîsa siyereke wî ya bi sernavê Cerîde-î Âsâr û  Harîde-î  Ahbâr jî heye. Xeynî van pirtûkan wî gelek berheman jî ji erebî û farisî li zimanê osmanî wergerandiye.

Heger we jiyana maqûlo bi baldarî xwendibe, têgihîþtine ku tu xêra wî negihîþtiye ziman û çand û aboriya kurd û Kurdistanê û xizm û lêzimên wî.

Heger pirtûkeke tenê an kîtabeya mizgefta xwe bi kurdî binivîsa ew ê biba Mihemedê Bitlisiyê delaliyê ber dilê gelê kurd.

*Dersdubarekar: Feqiyên jîr, waneyên ji seydayên xwe digirtin ji xwendekarên biçûk û ji xwe berjêrtir re dubare dikirin. 

***

*Têbiniya Diyarnameyê: Mamoste Marûf herî dawî ev nivîs di bloga xwe de belav kiribû. 

***

Nûçeya Eleqedar:

- Mamoste Marûf canê xwe ji dest da

 


Hûn dikarin li van jî binêrin

Ji Mûsa Þanak 3 helbest

Ji Mûsa Þanak 3 helbest

02 05 2022

Ji deftereke min çend tiþtonek

Ji deftereke min çend tiþtonek

01 05 2022

Aþa êþên jinan

Aþa êþên jinan

27 04 2022

Roja Rojnamegerên Kurd pîroz be

Roja Rojnamegerên Kurd pîroz be

22 04 2022

Ev jî hene

Lîstika Kurd

Lîstika Kurd

02 08 2015

Zeynelabîdîn Zinar: Uslûba Axaftinê*

Zeynelabîdîn Zinar: Uslûba Axaftinê*

28 03 2008

Neh pêdeçûnên jixweçûyî

Neh pêdeçûnên jixweçûyî

24 01 2011

Quncikek nû: QAQIBO

Quncikek nû: QAQIBO

08 02 2009

'Dereweke Piçûk'

'Dereweke Piçûk'

29 05 2014

Nivîsên Nû

Dilþêr Bêwar

Peþkên Þevê : 2

Dilþêr Bêwar

Omer Dilsoz

Play off û Amedspor of of!

Omer Dilsoz

Omer Dilsoz

Baskên ‘edebiyatê’

Omer Dilsoz

Cemîl Andok

Erebe

Cemîl Andok

Dilþêr Bêwar

PEÞKÊN ÞEVÊ

Dilþêr Bêwar

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Mîrza Ronî
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Portreya Mehê
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2022 Diyarname