Diyarname
Li Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê rojev hilbijartin e. Li wir hilbijartin çawa dibe, çawa diçe? Vane hin agahî...
VANE YEK BI YEK AGAHIYÊN HILBIJARTINÊ
- Li DYA'yê 331 mîlyon kes dijîn. Di hilbijartina 2016'an de nêzî 130 mîlyon deng hatin bikaranîn. Beşdarî sedî 54,9 çêbû. Trumpî sedî 46.1, Hillary Clington sedî 48,2 deng girtin, lê Trumpî ji ber di Lijneya Hilbijaran de zêdetir delege girtin bû Serokdewletê DYA'yê.
- Hilbijartina vê carê 3'yê mehê li dar dikeve. 3'yê mehê yên heta niha deng nedane, yan jî dengên xwe neşandine dê herin cem sindoqan û dengên xwe bidin. Sîstem e ew ku yên dixwazin bi rêya posteyê jî dengên xwe bi nameyeke dişînin. Yên ku şandine şandine, yên neşandina roja dawî divê herin cem sindoqê û deng bidin.
- Ji ber vîrusa koronayê îsal zêdetir hilbijartina bi rêya posteyê dengdan hilbjart.
- Li hemû eyaletan dengan 3'yê mehê dest pê dike û 4'ê mehê saet 05'an (Li gor saeta Tirkiyeyê) bi dawî dibe.
- Di vê hilbijartinê de digel hilbijartina Serokdewlet, dê 435 kursî ji bo Meclisa Nûneran û ji bo Senatoyê jî ji 100 endaman, dê 33 kursî bêne hilbijartin.
- Li her eyaletê rewşa jimartina dengan cuda ye.
PÊDIVÎ BI 270 DELEGEYÎ HEYE
- Ji bo serok bê hilbjartin pêdivî bi 270 delegeyî heye. Di hilbijartinê de Lijneya Hilbijêr tê hilbijartin. Di lijneyê de 538 delege hene. Serokek ji nîvî zêdetir, yanê 270 delegeyî divê li eyaletan bi dest bixe ku bê hilbijartin. Bi gotineke din berendamê/a serokatiyê ji hemû welat dengên pir bigire lê delegeyên zêde bi dest nexe jî nayê hilbijartin. Di hilbijartina sala 2016'an de li hemû welat Clinton ji Trump zêdetir deng girtibûn lê ji ber ku Trumpî zêdetir delege bi dest xistin, ew hat hilbiartin.
HEJMARA DENGEN EYALETAN
- Rewşa eyaletan ji bo hilbijartina serok muhîm e. Eyaletên herî zêde xwedî delegeyan in bi vî rengî ne: Kalîfornîa 55, Teksas 38, Ne York 29, Florida 29, Pennsylvania 20 û Illinois 20. Hejmara delegeyên van eyaletan muhîm in. Ji bilî van "Swing State" (Eyaletê Guherbar) hene ku di dengdanê de her rengê wan diguhere. Ji ber ew ji berê de nediyar e kîjan alî pê digirin muhîm e. Bandora wan a di hilbijartinê de muhîm e. Hejmara delegeyên hin ji van eyaletan bi vî rengî ye: Arîzona 11, Florîda 29, Georgia 16, Michigan 16, Minnesota 10, Nort Carolina 15, Pennsylvania 20, Wisconsin 10, Iowa 6. Eyaletên din piranî diyar in deng didin Komarparêzan an Demokratan, lê ev "Swing State" rengê xwe diyar nakin û di dawiyê de bandorê dikin.
DEMOKRAT Û KOMARPARÊZ HER HENE
- Li DYA'Yê du partiyên mezin hene: Partiya Demokrat û Partiya Komarparêz. Partiya Demokratan di nava xwe de lîberalên modern, lîberalên çepgiran jî dihebîne. Partiya Komarparêz hê zêdetir rastgiran, mihafezekaran dihebîne.
- Berendamê Partiya Demokratan Joe Biden û berendamê Partiya Komarparêzan jî serokdewletê niha Donald Trump e.
- Joe Biden di dema Serokdewletiya Barack Obama de karê cîgiriyê girtibû ser milên xwe. Trump ku di sala 2016'an de li hemberî Hillary Clinton bi ser ket niha Serokdewlet û dixwaze carek din bê hilbijartin.
CÎGIRÊN SEROKDEWLETAN
Li DYA'yê hema hema bi qasî Serokedewlet rola cîgiran jî muhîm e loma berendam di dema propagandayê de cîgirên xwe jî eşkere dikin. Joe Biden navê Kamala Harris ji bo cîgirî eşkere kir. Trump jî navê Mike Pence wekî cîgir eşkere kir.
PÊŞNIYARÊN BERENDAMAN
- Di nav pêşniyarên Biden-Trumpî de meseleya pergeala tenduristiyê li pêş e ku ev bi serdema Pandemî re jî eleqedar e. Trump dibêje ewê ACA'yê (Pergala Sîgortaya Ji bo Tenduristiyê ya bi MAliyete Biçûk) bi temamî betal bike û pergaleke nû ava bike. Lê Biden dibêje ewê ACA'yê pêş bixe û bike ku hemû DYA'yî bikaribin jê fêde bigirin.
- Ji bo bacê, Trump dibêje ewê bacê daxe û kompaniyan teşwîq bike ku razemeniyê çêbikin. Biden dibêje ji yên zêde kar dikin dê zêdetir bacê bigire û van bacan ji bo xizmeta raya giştî xerc bike.
- Di vê serdema pandemî de betalî zêde bû, her du berendam jî dibêjin ewê vê betaliyê kêm bikin.
ENCAM KENGÊ EŞKERE DIBE?
- Eyalet nava mehê hejmartina xwe temam dikin. Ger îtîraz nîn be nava mehê eşkere dibe. Lê rewş çi be jî herî dawî 16'ê meha berfanbarê deng ligel encamên wê diçe Washingtonê. Lê anketên piştî dengdanê bi giştî rast dertê û ew encama ne fermî nîşan didin.
DEMA DESTPÊKIRINA KAR
Berendamê/a ku bi ser dikeve roja 20'ê rêbendana 2021'ê sond dixwe û dest bi karê xwe dike. Ew ji bo 5 salan tê hilbijartin û heta 25'ê rêbendana 2025'an li ser kar e.
KURD KÎ DIXWAZIN?
Li DYA'yê Serokdewlet heta cihek dikarin dest bidin guherînê ji ber ku li wir sazî xwedî rol in. Ligel vê yekê jî meyla kurdan diyar bûye: Ew zêdetir dixwazin Joe Biden bê hilbjartin. Li ser vê yekê anketek çênebûye, îstatîstîkên fermî nîn in, lê li gor tiştên di tora civakî de têne nivîsîn, li gor axaftinên tên gotin Biden derdikeve poşê.