• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Portreya Mehê
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Komên-Wêjeyê
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Nivîsênkarên Mêvan

Yek jê kurd, sê pêþengên jin ên tibê

Dîrok : 05 03 2021 | Beþ :

Nivîsênkarên Mêvan

LUQMAN GULDIVÊ

Bijîþkên pêþî yên jin ên ku li Dewletên Yekbûyî yên Emerîkayê (DYE) dîploma wergirtî yên Hindî, Japon û Kurd, wexta nû dest bi xwendinê dikin, wêneyekî wan hatiye girtin. Di vî wêneyî de hersê jin jî bi cil û bergên xwe yên gelêrî xuya dikin. Wêne ji sala 1885'an e. Yek ji jinan ji Hindistanê, ya din ji Japonya û ya dawî jî Kurd e ji Sûriyeya îro. Herçî ya Kurd e, em gelek kêm agahiyan li ser wê dizanin. 

Pêr Kangana Ranaut, hunermenda Hindî ya ku tenê di ser twitterê de 3 milyon mirov wê diþopînin, wêne parve kir. Wê henekê xwe bi xwendekarên îro yên ji welatên cihê yên li Emerîkayê dixwînin, kir û got, "wanê þalên jeans ên Emerîkî yên kevinbûyî û blûzên weke merþan li xwe bikira" ku ti maneyeke wan a din nebû ji bilî "berxwuriya ji bazara Emerîkî". Em ê li vir bi aliyên vê henekpêkirinê û piçûkkirinê danekevin; tevî ku di serdema globalbûnê de gelek aliyên wê bi xwe jî hene, û bi xwe jî tê rexnekirin. Lê ka em li wêne û li her sê jinên tê de binihêrin.

Ev wêne cara pêþî sala 2014'an derket holê, gava ku xwendekareke doktorayê li agahiyên li ser emeliyatên guhan ên sedsala 19'an dikola, di arþîva online a Bêþê Tibê yê Zanîngeha Drexelê de rasta wêne tê. Lê wêne di arîvê de hatibû bicihkirin, yanî ne wenda bû, tenê haya me jê nebû. Ev xwendekar Jaipreet Virdi-Dhesi bû û wê heman salê wêne di ser bloga xwe re parve kir. Di wêne de sê xwendekarên jin ên Zanîngeha Tibê ya Jinan a Pennsylvaniayê hene. Yek jê Anandiben Joshi ye, bijîþka jin a yekem a bi dîploma a ji Hindistanê. Ya dinê Keiko Okami ye, yekem bijîþka jin a bi dîploma li Japonyayê. Ya sêyem Sebat Îslambûlî ye, muhtemel e ku bijîþka jin a bi dîploma a pêþî ji welatê Osmaniyan be, belê ew Kurd e, yan jî nîv Kurd û nîv Cihû ye, yan jî Kurdeke Cihû ye. Lewma bi navkirinên nasnameya wê bi vî rengî diguherin. Axir ew ji Sûrî, ji Þamê çûye Emerîkayê ji bo xwendinê û piþtî ku mezûn dibe jî pêþî vedigere Þamê. Wêne 10'ê Cotmeha sala 1885'an li odeya qebûlê ya dekantiya zanîngehê hatiye girtin. Hingê li DYA'yê mafê jinan ê dengdanê nebû û jin nedihatin teþwîqkirin ku bixwînin jî.

ANANDIBEN JOSHI

Anandibai Joshi yan jî Anandîbay Coþî yekem jina Hindistanî ye ku xwendina xwe ya tibê li zanîngeheke rojavayî qedandiye. Tevî Kadambînî Gangulî, ew bû pêþengek ji bo îlhamê bidin jinan da ku di meydana tibê de li Hindistanê cihê xwe bigirin. Mêrê wê Gopalrawo Coþî, yê ku ew 9 salî pê re zewicî, ew teþwîqî xwendina li zanîngehê kir.

Hîna 14 salî, pitika Anandîbay Coþî ya nû jê re çêbû, mir. Sedem jî nebûna miqatebûna tibî bû. Ji ber wê, wê biryar da ku tibê bixwîne û mêrê wê jî destek dayê û ew teþwîq kir. Wî ji dil destek dayê da ku li DYA'yê bixwîne û bi mîsyoneriyeke li Philadelphiayê re ew þand DYA'yê.

Ew hîna 19 salî bû wê dîplomaya xwe wergirt ji Zanîngeha Tibê ya Jinan a Pennsylvaniayê. Lê mixabin ew hîna 21 salî dimire, bêyî ku karibe hekîmiyê bi rastî bike. Lê dîsa jî ew ji bo gelek jinên ciwan bû îlham ku li zanîngehê bixwînin. 

KEÎKO OKAMÎ

Keîko Okamî jina yekem a ji Japonyayê bû ku dîploma xwe di tiba modern de wergirt. Ew sala 1858'an li wilayeta Aomorî hatiye dine. Ew sala 1878'an ji Dibistana Keçan a Yokohama Kyorîtsu mezûn dibe û paþê li Dibistana Keçana Sakuray jî Ingilîzî dixwîne.

Ew 25 salî bi mamosteyekî huner re dizewice û diçe DYA'yê. Wê xwendina xwe ya tibê li DYA'yê bi alîkariya Civaka Jinan a Mîsyoneriya Biyanî ya Dêra Presbyteriyan qedand. Piþtî xwendineke 4 salan wê dîplomaya xwe 1889'an wergirt.

Ew vegeriya Japonyayê piþtî xwendina xwe û li Nexweþxaneya Cîkey xebitî. Li gorî rîwayetê, wê ji karê xwe îstîfa kir, piþtî ku împaretor red kir jinek wî derman bike. Wê piþtre klînîka xwe bi xwe vekir li Mînatoyê. Ew hem jînekolog bû û hem jî pispor bû di dermankirina jana zirav (tuberkulozê) de. Wê wekî din dersa anatomiyê da hemþîreyan.

Wê sala 1897'an tevî hevaleke xwe nexweþxaneyek ji jinan re vekir, lê piþtî bi neh salan ji ber ku jinên Japon neçûn nexweþxaneyê, nexweþxane tevî dibistana hemþîretiyê girt. Piþtre ji ber pençeþêra sîngê bi temamî dev ji kar berda.

SEBAT ÎSLAMBÛLÎ

Sebat M. Îslambûlî*, yek ji bijîþkên jin ên pêþî yên ji împaretoriya Osmanî ye ku zanîngeheke tiba modern mezûn bûye. Ew xwe weke Kurd bi nav bike jî, li gorî agahiyên li ser wê, ew ji malbateke Kurd û Cihû ye. Ew sala 1890'î ji Zanîngeha Tibê ya Jinan a Pennsylvaniayê mezûn dibe. Wêneyekî wê yê din jî heye ku ew tevî xwendekarên jin ên di sinifa xwe de, tê de xuya dike. ev wêne jî sala 1885'an e. Di wêneyê li dekaniyê de li ber lingê Sebat Îslambûlî qanûnek heye. Em jî bivê nevê ji xwe dipirsin, gelo ew qanûnjen bû, yan wênegir oryantalîzma xwe wisa daye der. 

Li gorî agahiyên kêm ên li ser wê, diyar e ku ew piþtî mezûn dibe, vedigere Þamê. Ew piþtî Þerê Cîhanê yê Yekê (sala 1919'an) bar dike û diçe Qahîreyê. Ev agahiyên kêm jî ji lîsteya mezûnên Zanîngeha Tibê ya Jinan a Pennsylvaniayê hatine girtin. Em ji wir fêr dibin ku ew sala 1941'ê li Qahîrê wefat dike. Li gorî heman agahiyan paþiyên wê îro lil Kanadayê dimînin.**

Axir di nava hersê jinan de ya herî kêm agahiyên me li ser hene, ev jina Kurd Sabat Îslambûlî ye. Agahiyek heye ku ji hevalên wê yên pê re xwendî em fêr dibin: Di dema dersan de jî wê kiras û xeftanê xwe yên ji hevriþm li xwe dikirin.***

Em nizanin ka wê hekimî kir yan na. Heger kir, li ku û çawa kir.

* Di hin belgeyan de navê wê Sebat Îstanbûlî ye. Di arþîva wêne tê de hatiye peydakirin, navê wê weke Dr. Tabat M. Islambooly hatiye nivîsin.

** https://web.archive.org/web/20180807003143/http://www.andfaraway.net/blog/2013/12/23/sabat-istanbuly-female-student-at-the-womens-medical-college-of-pennsylvania1885

*** https://www.thetriangle.org/snowball/the-graduates/

Ji Yenî Ozgur Polîtîkayê hatiye girtin


Hûn dikarin li van jî binêrin

Helbesteke zêmarî, ‘Kulîlkên Mala Mirîyan’

Helbesteke zêmarî, ‘Kulîlkên Mala...

12 04 2021

Hêz û serweriya veguherînê

Hêz û serweriya veguherînê

05 04 2021

Hikmên çîrokine li ber siya helbestê

Hikmên çîrokine li ber siya helbestê

01 04 2021

Yekîtiya metnê û wêne: GOG

Yekîtiya metnê û wêne: GOG

16 03 2021

Ev jî hene

Helbesteke zêmarî, ‘Kulîlkên Mala Mirîyan’

Helbesteke zêmarî, ‘Kulîlkên Mala Mirîyan’

12 04 2021

Hêz û serweriya veguherînê

Hêz û serweriya veguherînê

05 04 2021

Hikmên çîrokine li ber siya helbestê

Hikmên çîrokine li ber siya helbestê

01 04 2021

Yekîtiya metnê û wêne: GOG

Yekîtiya metnê û wêne: GOG

16 03 2021

Þerefnameya Kurdan û Mîr Þeref

Þerefnameya Kurdan û Mîr Þeref

25 02 2021

Nivîsên Nû

Welat Dilken

Rojnamegeriya bê nûçe!

Welat Dilken

Cemîl Andok

Aqilê Xoceyê Xasî

Cemîl Andok

Welat Dilken

Çima ne Amed lê Stenbol?

Welat Dilken

Mîrza Ronî

HENEK

Mîrza Ronî

Kazim Polat

Di rojên pandemiyê de hinek tofan

Kazim Polat

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Rifat Arya/ Mesîla Dil
  • Sîdar Jîr
  • Mîrza Ronî
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Krîstîn Ozbey
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Portreya Mehê
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Komên-Wêjeyê
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2021 Diyarname