“Rê”ya ber bi qeyrana dil!
Edîb POLAT
Mamosteyek kurd ji aliyê Anatoliyê ve were welatê kurdan, li gundekî êzîdiyan leqay keçek xweþik a êzidî bibe dê çi were ser? Kesayetiya wî, giyana wî û di dawiyê de jî jiyana wî dê têkeve çi halî?
Romana nivîskar Îlhamî Sîdar a bi navê “Rê” maceraya mamosteyek tirk vedirêse. Wekî tê zanîn Îlhamî Sîdar kurd e, lê bi tirkî helbestan û romanan dinivîse. Mijara romanên wî jiyan û dîroka kurdan e. Ew cara pêþî bi romana xwe ya bi navê “Bedirxan-Vegotinek ji Herêma Cûdî” hat nasîn. Piþtre “Melayket jî Dimirin”, “Çiyayî” û niha jî “Rê”.
Romana nivîskêr ya dawî bi qeyrana giyanekê dest pê dike. Wekî mirovek ku mêjiyê wî bi cizbê ketibe, bi rojan bi xwe re diaxife. Dilê wî sero bino dibe, diçe bin darekê, piþta xwe dide koka wê û berê xwe dide ezmanan. Dengin tên ji xeybê, dest bi axaftina bi xwe re dike.
Û diweste, dibêje, “Ez pîr dibim!” Belê di encamê de digihîje vê yekê: “Kal dibim ez.”
Tê zanîn roman ji dawiyê ve dest pê dike, hin bûyer derbas kirine û ev mamoste niha êdî di qeyranê de ye. Her du beþên ewil wiha didomin. Piþtre mirov dibîne ku, qehremanê romanê ji bajarekî dûr yê Anatoliyê li “Trêna Qurtelan”ê siwar dibe û dikeve rê. Belê, rê wiha dest pê dike û navê xwe li romanê dike ev serpêhatî. Qehreman, ango nivîskêr beriya 12 Rezberê mamoste ye, tayîna wî derketiye gundekî Misircê yê êzidiyan. Bi gotina wî ew diçe ku giyanê xwe biceribîne. Heta wê gavê wî kurdan an êzidiyên kurd nas nekiriye, tenê di pirtûkek Pûþkîn de (Rêwîtiya Erzeromê) navê êzidiyan bihîstiye. Mamosteyê “Þoreþker” ku haya wî ji bûyerên siyasî yê welêt heye, dema þagirt bûye hevaltiya wî bi xortên kurd re hebûye. Li Misircê tesîra ereban heye, wan kurdan bi xwe ve girê daye, ew û kurdên misilman ji wî gundê êzidiyan hez nakin, dibêjin ew mirovan dikujin. Nivîskêr di vir de qala kurdan dike, gelek bi felsefîk û kûr wan dinase, mirov fam dike ku kurdan nûh nas nake, berê jî der heqê wan de gelekî agahdar e. Ev wekî nakokiya romanê dikare were nirxandin. (Ji aliyekî de dibêje qehreman kurdan bi gundê Hamdûna yê êzidiyan nas dike…) Gundê der û dorê, gelê Misircê ji Hamdûna pir ditirsin, dibêjin “Ew gundê ê
zidiyan e, neçin wir ha! Ew Þeytên dihebînin ha!”
Mamoste piþtî ku diçe wir dibîne ku êzidî ne ew kes in ku mirov ji wan bitirse. Mamoste li wir Mîrze nas dike. Mîrze mirovek gundî ye ku piþtre hîn dibe keçek wî ya xweþik heye bi navê Hezarê. Tiþtê balkêþ ew e ku mamoste li wî gundî piþtî bi cih dibe bi navê Muavî þêxek êzidiyan nas dike ku ew gelek bandor li ser mamoste dihêle. Muavî mirovek kûr e, alim e, zana ye û sosyal e. Bi dîroka êzidiyan dizane, rastiya wan ji mamoste re dibêje, qala Melekê Tawis û Þêx Addî mezinê vê olê, têkiliya wan a bi zerduþtiyan re dike.
Rojekê deriyê wî ji niþke ve vedibe, Mîrza û keça xwe dikevin hundir. Keçika bi navê Hezar û mamoste gava cara ewil li hev dinêrin birûskek di dilê mamoste de vêdikeve û ew aþiq dibe. Lê eþqek çawa lê dide mirov piþtre fam dike, hemî jiyana wî diguhere. Hezar caran derdikeve pacê, ew li hev dinêrin û tê zanîn hêdî hêdî hev diþewitînin, heta Hezar rojekê bi dizîka dikeve nava mala mamoste. Hestên wan ew roj wekî gulekê vedikin, bêhna wan li hev tesîr dike. Mamoste dixwaze jê bireve, xwe digihîne Muavî mijarên felsefîk pê re nîqaþ dike, serê xwe diêþîne bi Ahura Mazda û ola Zerdeþt. Lê nikare ji evîna Hezarê bireve, nikare xwe ji hestên wê evînê rizgar bike. Û rojekê…
Dema ku bawer dike Hezarê ji bîr kiriye de, ew dîsa ji niþke ve dertê hemberî wî. Xwe tazî dike, hemû xweþikiya xwe bêsînor teslîmê wî dike. Mamoste eþîrên kurdan nas dike, kurê Cemîlê Çeto bala wî dikþîne.
Bihevrebûna wan Hezar ditirsîne, ji ber ku her du gunehek kebîr dikin, bi hev re direvin. Rê wiha didome… Mamoste dikeve riya evînê, dibe rêwiyê dilsojiyê. Heta li Misircê ji aliyê komek mirovan ve ew tên girtin. Wan rojan “Telebe” hebûn, ango Þoreþker. Du þoreþkerên birîndar ji aliyê Maviye ve xwe li mala wî diqelibînin.
Piþtî mamoste û Hezar bi hev re direvin, tên girtin û bi zora gel û kevneþopiya kurdan dizewucin. Lê ev zewac wekî mînakên din yên bûyerên bi vî rengî bextewariyê ji wan re nayne.
Çend têbinî ji bo vê romanê:
Zimanê wê herikbar û helbestî ye. Ev jî wekî romanên din yên Sîdar, bêhtir aliyê helbestvaniya nivîskêr derdixe pêþ. Di hin beþan de mirov dikare bêje ku hemû nivîs helbest in. Siyaset jî heye, bûyerên niha, yên beriya 12 Rezberê, jiyana kurdan û kurdên êzidî li pêþ e. Tiþtên felsefîk, gotinen siyasî mirov dikare bêje xwendevan diwestînin, carcarna jî mijarê difetisînin, lê herikbariya romanê nasekinîn.
Romana “Rê” bixwînin, ji ber ku beþek jiyana kurdan bi tirkî xweþ vedibêje. Tiþtên ku hûn dê jê hîn bibin gelek in.
***
Nivîsên Edîb Polat ên ku berê di Diyarnameyê de hatine weþandin:
.jpg)