Diyarname
Di van rojên ku hindik ji bo 21'ê Reşemî Roja Zimanê Zikmakî maye re lêkolîneke li ser zimanê zikmakî yên derveyî tirkî hate kirin ku xalên balkêş derketine holê.
"Sosyo Politik Saha Araştırmaları Merkezi" raporeke bi navê "Rapora Lêkolîna li ser Zimanê Zikmakî yên Derveyî Tirkî" amade kir. Rapor hin xalên nû û balkêş pêşkêş dike. Li ser pirsa "Ji bo parastin û pêşketina zimanê te yê zikmakî li gor te divê çi bike?" sedî 33.4 gotiye "Divê mafê perwerdehiya zimanê zikmakî bê naskirin û bê parastin", sedî 29,3 gotiye "Bila zimanê me yê zikmakî bi awayekî fermî bê qebûlkirin", sedî 20.7 gotiye "Di her warê qadê de divê ewlehiya axaftina ziman bê qebûlkirin." Ji bilî van gelek xalên din jî derketine holê.
LI 41 BAJARAN LÊKOLÎN HATIYE KIRIN
Lêkolîn di navbera rojên 20'ê rêbendanê û 7'ê reşemiya 2021'ê de li 41 bajaran hatiye kirin. Li qada online bi ser kompîtur û bi rêya telefonê ji bajarên wekî Stenbol, Enqere, Îzmîr, Edene,
Mêrsîn, Antalya, Hatay, Culemêrg, Batman, Çewlig, Bedlîs, Bolu, Bursa, Cizîr, Çanakkale, Çorum,
Dêrsim, Amed, Semsûr, Elezîz, Entab, Îdir, Qerrs, Kayseri, Kocaeli, Agirî, Konya, Manisa, Mêrdîn, Mûş, Osmaniye, Sêrt, Riha, Tekirdag, Van, Yalova, Şirnex, Erdexan,
Artvin, Aydin, Balikesirê ligel 1476 kesî axivîne û pirs ji wan kirine. Pirs li ser zimanên zikmakî yên li derveyî tirkî hatine kirin û îstatîstîk hatine parvekirin.
Vane hin xalên din ên lêkolînê:
LI DAÎREYÊN DEWLETÊ CUDAXWAZÎ
- Ji beşdaran sedî %94,9 gotine zimanê wan ê zikmakî kurdî ye, sedî %3,5 gotine çerkezî, sedî 1,2 gotine ermenkî, sedî 0,3’ê gotine erebî, sedî 0,1 gotine suryanî û ew sedî 0,1 jî gotine zimanê wan ê zikmanî lazî ye.
- Yên zimanê wan suryanî ye hemûyan gotiye em li daîreyên dewletê rastî cudakarî tên. Ji kurdan sedî 73.5, ji ermenan sedî 52.9, ji lazan sedî 50, ji çerkezan sedî 42, ji ereban sedî 25,1 gotine em li Daîreyên Dewletê rastî cudakarî hatine.
- Ji van sedî %52'yî gotine di daîreyên dewletê de wan tu demê zimanê xwe yê zikmakî bikar neaniye. Sedî 31.1'î gotiye "kêm caran", sedî 13.6 gotinan carinan, beramberî van tenê sedî 3.4 gotine piranî ew zimanê xwe yê zikmakî li vir bikar tînin.
Li aliyê din sedî 67.9 gotine "Dema di daîreyên d ewletê de zimanê xwe yê zikmakî bikar tînin ditirsin."
LI TORA CIVAKÎ
Ji beşdaran sedî 31.1 gotine em kêm caran di tora civakî de zimanê xwe yê zikmakî bikar tînin, yên ku gotine "bi piranî em bikar tînin" jî sedî 19.1 derketiye. Sedî 12.4 gotine tu demê me zimanê xwe yê zikmakî di tora civakî de bikar neaniye. Sedî 7.4 jî gotiye carinan.
LI BAJARÊ DIJÎ BIKARANÎNA ZIMAN
Di warê bikaranîna zimanê zikmakî di bajarê xwe de sedî 36.7 gotiye "carinan" em bikar tînin, sedî 35.5 gotiye "bi piranî" em bikar tînin, sedî 6.4 got gotiye "Qet" em bikar naynin û sedî 21.4 jî gotine "kêm caran".
Her wiha sedî 47.9 gotine em di saziyên tenduristiyê de qet zimanê xwe yê zikmakî bikar naynin. Di warê saziyên perwerdehiyê de jî ev rêje derketiye sedî 52.4.
HÎN ÇIQAS BI ZIMANÊ XWE DIZANIN?
Ji beşdaran pirsa "Hûn di çi astî de bi zimanê xwe yê zikmakî dizanin?" hatiye kirin. Sedî 60.7 gotiye "Ez hem dikarim biaxivim, hem fêm dikim û hem dikarim binivîsim", sedî 29.9 gotie "Ez dikarim biaxivim lê nikarim binivîsim", sedî 8.1 gotiye "Ez fêm dikim lê nikarim biaxivim", sedî 1.7 gotiye "qet nizanim."
MÊR JI JINAN ZÊDETIR BI ZIMANÊ XWE DIZANIN
Li ser pirsê sedî 47.5'ê jinan gotiye "ez dikarim hem biaxivim, hem fêm bikim û hem binivîsim", ev rêje di mêran de sedî 67.3 derketiye. Ji jinan sedî 13.1 gotiye "Ez fêm dikarim lê nikarim pê binivîsim û bixwînim", ji mêran sedî 5.6 ev yek gotiye.
Ji bo agahiyên zêdetir:
- "Turkçe Dişinda Kullanilan Anadillere Dair Saha Araştirma Raporu Şubat 2021