• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Portreya Mehê

Þanoger û pêþmergeyekî: Teyar GERMAVÎ

Dîrok : 13 04 2019 | Beþ :

Portreya Mehê

Recep ÎÇEN


Min sê sal berê bi xêra apê xwe þanoger û pêþmergeyekî nas kir. Navê wî Teyar Germavî ye. Ew di þikeftê de, di bin bombeyên balafiran de tê dinê. Ji xwe navê wî jî ji wir tê. Di dibistana serateyî de dest bi xwendina kurdî dike. Li Duhokê bi nasîna Seyda Îbrahîm Selman dest bi þanoyê dike. Piþt re þanogoriya wî dibe þoreþgerî û derdikeve serê çiya. Li serê çiya jî xebatên xwe yên þanoyê berdewam dike û herî dawî piþtî Enfalê li Qampa Mêrdînê xebatên þanoyê berdewam dike. 

Min xwest ku ez wî bi we bidim naskirin. Me li ser facebookê hev nas kir, piþt re ez çûm Hewlêrê lê mixabin em rastî hev nehatin. Min li ser facebookê hevpeyvînek bi wî re çêkir. Lê heypeyvîna me bû wekî sohbetek. Min nexwest ku bi pirsên xwe wî aciz bikim ji ber vê yekê min formatek wiha ceriband ku ne wekî heypeyvîn, lê bila wekî xwejînenîgariya wî be. Ez hêvî dikim ku hûn ê jî bi nasîna Teyar Germavî  kêfxweþ bibin.


DI BIN BOMBEYAN DE HATIM DINÊ

Navê min Teyar Germavî ye. Ez ji gundê Germavê me ku giredayî Duhokê  ye. Ez di sala 1963’yan de hatim dinê. Wê çaxê þoreþ hebû, Þoreþa Îlonê. Gundê me di dema þer de hat talan kirin. Li nêzî gundê me þikeft hebûn, gundî bi þev reviyan û çûn þikeftan. Ez di wê demê de ji dayik dibim. Balafir û teyare li ser gundê me bombe dibarandine. Bavê min jî navê min Teyar daniye , ji ber ku ew rojên kambax neyên jibîrkirin… Demeke dirêj em di þikeftê de man, piþtre em çûn Duhokê. Di sala 1970’yan de hikumeta Iraqê û hêzên peþmerge li hev hatin û baþûrê Kurdistana her çiqasî li ser kaxizê jî bibe otonomiya xwe stend. Di Dibistana serateyî de min erebî xwend, piþt re bi xêra li hev hatinê me perwerdehiya xwe bi kurdî berdewam kir. Ne tenê li Duhokê li hemû bajarên Kurdistana baþûr perwerdehî bibû kurdî. 

‘ÞANOYA FEQÎR’

 Ji sala 1975’an bi þûn ve hestên neteweyî li cem min çêbûn. Min digot  gere ez karekî bikim. Di sala 1977’an de min li dibistanê dest bi xebatên þanoyê kir. Bi awayekî amatorî me lîstika “Kawayê Asinger” û “Dînê Axê” lîstin. Haya min hîn nû li ser þanoyê çêbûbû û min pirtûkên Grotowskî û Stanîslavskî bi erebî xwendin. Ji xeynî wan jî bêtîr pirtûk û teoriyên Brecht li ser min bandor çêkirin. Çimkî ew camêr li ser sehneyê dîwara çaremîn rakiribû û teoriya Grotowskî ku behsa “þanoya hejar û þanoya feqîr” dikir bêtir bala min kiþandibû. Tu carî dekora me, ronahî ya me, sehneya me çênebû, me bi awayekî “þanoya feqîr” çêdikir. Ji bo me her der cihê þanoyê bû. 

Di sala 1980’an de me karekî mezin kir. Wê çaxê ez hê 16 salî bûm. Ez ketibûm þanoya bajêr ya Duhokê. Berî me jî di salên 1970’yan de li ser Newrozê wekî þanoyê çend xebat çêbûne lê mixabin piþt re ji ber þer diqede. Ji xeynî wan hîn þanogeren kurd jî hebûn lê mixabin giredayî hikumeta Iraqê û Seddam bûn.  

MAMOSTEYÊ MIN ÎBRAHÎM SELMAN BÛ

Di sala 1979’an de min Seyda Îbrahîm Selman nas kir. Îbrahîm Selman wê demê akademiya þanoyê xwendibû li Bexdayê. Em cara yekem li cem wî kom bûn. Mamosteyê min ê yekem Îbrahîm Selman bû û min bi xêra wî xebatên xwe yên þanoyê berdewam kirin û hînî þanoyê bûm. Me wê çaxê dest bi lîstika “Lêbûk Dastana Mem û Zîna Diguhurît” kir. Metn ji aliyê Îbrahîm Selman ve hatibû amadekirin. Ji bo pêþandana lîstikê her tiþt hazir bû lê mixabin hikumeta Iraqê destûr neda ku em bilîzin. Îbrahîm Selman jî piþtî xebatên þanoyê derket derveyê welat. Niha ew li Holandê dijî. Mijara lîstikê ev bû: Di folklora me de Mem di zindanê de dimire û Zîn jî xwe dikuje. Lê di þanoya me de Mem di zindanê de nexweþ dikeve û Zîn tê, Memê ji zindanê derdixe û azad dike. Mem û Zîn bi hev re agirê þoreþê pêdixin û bi Mîr Zeyneddin re þer dikin. Di vê lîstikê de nêzî çil ekter (lîstikvan) cîh digirtin.

KOMA BIZAV

Di sala 1980’an de me dest bi lîstika “Gencên Mehabadê Dîwarê Dimdimê Radikin” kir. Me wê deme ji xwe re komekî ava kiribû, navê koma me "Koma Bizav" bû. Koma me ji heftê kesan pêk dihat, giþ ciwan bûn û niþtimanperwer bûn. Ez rêveberê wê komê bûm. Di wê demê de þoreþek hebû. Kurdên me yên Rojhilatî serî rakiribû li hemberî Þaxê Îranê (Xumeynî). Em jî li ser vê mijarê sekînin û me sê brader bi hev re lîstikek amade kir. Di wê lîstikê de me xwest ku em behsa serhildana Mehabadê bikin. Ez bûm, Zubeyr Mayî û Kamiran Sindûrî bû. Di wê lîstikê de derhenerê me tune bû. Mamosteyê me hebû, mamoste Azad Evdila berî me bi þanoyê ve mijûl bûbû û di wê lîstikê de derhêneriya me kir. Me ji hikumeta Iraqê piþtgirî stend ji ber ku wê demê di navbera Iraq û Îranê de þer dest pê kiribû û me jî ji vê yekê îstîfade kir. Me ji hikumeta Iraqê re gotibû ku; ev lîstik dijî Xumeynî ye, ji ber vê yekê destûr dan me. Cîhê xebatê û pere dan me. Me li Duhokê ev lîstik pêþkêþ kir. Piþtre em beþdarî Festîvala Hewlêrê bûn û me li Festîvala Hewlêrê jî pêþkêþ kir. Min di rola sereke de dilîst û alîkarê derhêner bûm. Di wê demê de televîzyon, rojname tiþtekî tunebû ji ber vê yekê jî gava haya gelê me ji me û ji xebatên me çêdibû sehneya me jî tijî dibû. Ev kêfxweþiyek pir mezin bû. Ji xwe ew lîstik di rojnameya Iraqê de jî cîh girt.

Di festivalê de komên din jî hebûn. Yên ku tê bîra min komeke þanoya pandomîmê jî tevlî festivalê bûbû û komên din jî bêtîr bi þanogeriya remzî (ne politîk û ne folklorî) ve beþdarî festîvalê bûbûn. Lîstika Ehmed Salar jî tevlî festîvalê bûbû bi navê “Rûbar”. Ji xeynî wan li Iraqê komên þanoyên din jî hebûn. Yên ku ez dizanim komekî lîstika Azîz Nesîn dilîst, komekî din lîstika Shakespeare dilîst.  

LÎSTIKA JIYANA GUNDAN

Piþt re me “Jiyana Gundan” amade kir ligel Kamiran Sindûrî. Ez derhênerê wê lîstikê bûm. Di çarçewoya folklorî da me jiyana kurdan nîþan dida. Lîstikek metaforîk bû. Di lîstikê de gundek hebû, navê gund “Gundê Hecî” bû û di wê lîstikê de wekî Kurdistan dihat temsîl kirin. Du eþîr hebûn û li ser Gundê Hecî þer dikirin. Serokên eþîretê yekî Hesen Axa bû ê din jî Ristem beg bû. Hesan Axa, bi temsîliyeta Seddam Husen dikir û Ristem beg jî Þahê Îranê temsîl dikir. Pêþî hikumeta Iraqê qanî bûbû ji bo vê lîstikê. Destûr dan me ku em vê lîstikê bixebitin. Em çil roj zêdetir li ser wê lîstikê xebitîn û me promiyera xwe li Duhokê çêkir. Di nav temaþevanên me de rêveberên hikumeta Iraqê jî hêbûn û pir kêfa wan hatibû ji bo vê lîstikê.  Li Tîgrîsê festîvalek çêdibû û rêveberên hikumeta Iraqê jî xwestin ku "Koma Bizav” bi vê lîstikê beþdarî festîvalê bibe. Lê mixabin hevalekî me sîxûriya me kir û hemû metafora lîstikê eþkere kir, me jî biryar da ku, em wê lîstikê nelîzin.

Piþt re min lîstikek bi navê “Hemed Dînek” derxist. Di vê lîstikê de ekterek (lîstikvan) tenê hebû. Hemû tiþt min hazir kiribû. Dîsa lîstikek metaforîk (sembolîk) bû. Min temsîliyeta sê kesan dikir. Kesekî welatparêz, kesekî xayîn û kesekî jî dîn bû. Min ev lîstik ji çîroka Îbrahim Selman wergirt û ji bo þanoyê amade kir. Navê çîrokê “Her Hemê Dînekî” bû. Min gelek zehmetî kiþand ji bo vê þanoyê lê mixabin destûr nedan ku ez bilîzim. Piþt re jî “Koma Bizav” belav bû û ez derketim serê çiya. Ji ber ku di nav bajêr de tiþtekî nema bû ku ez bikim, ji xwe bavê min jî pêþmerge bû. Rêya min rêya bavê min bû…  

LI HER DERÊ KARÊ ÞANOYÊ

Li serê çiya jî karê min ê þanoyê berdewam kir. Me ji xwe re dîsa komekî ava kiribû. Navê koma me “Koma Pêþrav” bû. Di hemû Newrozan de me lîstik dilîstin. Gund bi gund û bajar bi bajar em digeriyan. Þûna perde me bi betanî bikar dianî, cil û bergên þanoyê me bi xwe çêdikir û dekora me jî gelekî sade bû. 

Di nav me de hevalên ku ji Bakur hatibûn jî hebûn. Me bi wan re jî lîstikek derxist di navbera salên 1982 û 1983’yan de. Xebatên me yên þanoyî heta 1988’an berdewam kirin li serê çiya. Piþtî Enfalê em mecbûr man ku biçin Qempa Mêrdînê. 

Qemp di navbera Mêrdîn û Qoserê de li ser cadê hatibû çêkirin. Pêþî bîst û yek hezar mîrov tê de hebûn, piþt re hinekî mirov çûn Îranê, em man panzdeh hezar kes. Der dora qampê dorpeçkîrî bû wekî zindanek. Ji bo tiþtên rojane destûr didan ku em biçin Qoserê lê tenê ji me donzdeh kes diçûn û li cem wan jî donzdeh  polîs hebûn. Di sala 1989’an de me xwest ku em li Qampa Mêrdînê Newroz pîroz bikin. Piþt re me bi Cîgirê Waliyê Merdînê re civînek çêkir. Navê Cîgirê Walî Ahmed Newroz bû. Me di civînê de got, þahiyeke eydekî me heye û em dixwazin vê þahiyê li vir pîroz bikin. Go, “Navê þahiya we çi ye?” Me go, “Newroz e.” Berê xwe da me û ecebmayî li me nêrî û bangî polîsek kir, kaxizek da min û got, “Navê þahiyê binivîse.” Min paþnavê wî nivîsand. Go, “Ev paþnavê min e, çi eleqeya paþnavê min bi Newrozê re heye?” Me go, “Newroz cejna hemû gelan e.” Go, “Madem bi paþnavê min re giredayî ye ez  destûr didim. Hûn ji min çi diwazin?” Me go, “Tiþtekî me tune ku em agir pêxin.” Go, “Çi lazim e.” Me go, “Lastîk lazim in ji ber ku em ê agir pêxin.” Piþt re polîs çûn îstasyonê û lastîk anîn.  

Gava me agir pêxist û agir hilbû gelê Mêrdînê jî hat hawara me û me bi hev re þahiya Newrozê pîroz kir. Roja din me lîstika "Kawayê Asinger" amade kir. Hemû rêveberên qampê, walî, qeymeqam hatibûn ji bo temaþekirinê. Li Qampa Mêrdînê navê koma me “Koma Helebçe” bû. Ez derhênerê vê komê bûm. Piþtî wê me lîstikên “Helebçe”, “Þehîd” û “Berxwedan Jiyan e” çêkirin. Me du sê lîstikên din jî çêkirin lê niha navên wan nayên bîra min. 

Piþtî raperînê ez hatim bajêr. Erkên min ji berê girantir bûbûn. Ji ber vê jî eleqeya min bi þanoyê re qut bû. Niha jî bi siyasetê re eleqedar im.

DI ÞANOYA ME DE ZÎN TÊ MEMÎ XILAS DIKE

Þano bi ya min ji êþê derdikeve. Gava me þano çêdikir me wekî þoreþ, wekî berxwedan lê dinêrî. Gava me lîstika “Mem û Zîn”ê çêkir me go em bi vê destanê ne qeyîl in. Îtîrazek me hebû. Di lîstikên me de Zîn dihat Mem xelas dikir û piþt re jî agirê þoreþê pê dixist. Ji bo me þano ev tiþt bû. Hesta me hesta netewperestî bû û bi xêra þanoyê me dixwest ku alîkariya þoreþê alîkariya berxwedanê bikin. Me dixwest ku em ji geêe xwe re bêjin ku hûn hemû "Kawayê Asinger" in…

Bi ya min xebatên þanoyê di hundirê þer û êþê de xurtir dibin. Ji ber ku alikariya gelê xwe dike û bi awayekî estetîk tiþtan niþanî gelê xwe dike. Ditîna min ew e ku þano di azadiyê de lawaz dibe. Ji bo baþûr ez karim bêjim ku xelkê me nemaye ku niha þano temaþe dikin. Ji ber ku ne politîk in, ji ber ku ne bi siyasetê re giredayî ye û gelê xwe jî nasnak. Bi ya min niha þanoya kurdî di hemû perçeyên Kurdistanê de rola xwe baþ nalize. Helbet îro sînema, telefon, televîzyon û înternet hene, ev dezavantajek e lê li gorî min nepolîtîkbûna þanoyê jî pirsgirêka herî mezin e. 

Niha derfetên min hebûna min ê dîsa lîstika “Lêbûk Dastana Mem û Zîna Diguhurît” derxista ez karim bêjim ku niha jî ji bo vê xebatê jî amade me. Ez pir dixwazim ku vê lîstikê dîsa li ser sehneyê bibînim.


***

Nivîsên Recep Îçen ên ku berê di Diyarnameyê de hatine weþandin:
- Çend gotin li ser lîstika “Xwezginî”
- Ji Akademiyê Re Raporek
- "Commedia Dell’Arte ya Kurdî" Tartuffe
- Di du saliya xwe de BÊRÛ 

Hûn dikarin li van jî binêrin

Nivîskar Mahîr Bagok kî ye?

Nivîskar Mahîr Bagok kî ye?

06 01 2023

Çîroka Þaredara Gimgimê

Çîroka Þaredara Gimgimê

02 11 2022

Ji Licê heta Stenbolê çîroka antrenorekî: Celal Erkan

Ji Licê heta Stenbolê çîroka...

06 12 2021

Afirîneriya ji nav çar dîwaran: Menaf Osman

Afirîneriya ji nav çar dîwaran: Menaf...

15 11 2021

Ev jî hene

Temenek ji bo çîrok û romanên kurdî: Bavê Nazê

Temenek ji bo çîrok û romanên kurdî: Bavê Nazê

02 12 2016

Kedek mezin ji Welatan heta DÎHA û Enstîtuyê: Samî Tan

Kedek mezin ji Welatan heta DÎHA û Enstîtuyê: Samî Tan

11 08 2020

‘Nivîskarê Zimanê Kurdî’ Yaqob Tilermenî

‘Nivîskarê Zimanê Kurdî’ Yaqob Tilermenî

07 09 2020

Firat Cewerî yê ku 40 sal dane pirtûkan: Edebiyat ji bo min gopalê hêviyê ye

Firat Cewerî yê ku 40 sal dane pirtûkan: Edebiyat ji bo min gopalê hêviyê ye

02 04 2020

Dildar û hunermendekî þanoya kurdî: Ferhad Feqî

Dildar û hunermendekî þanoya kurdî: Ferhad Feqî

13 01 2020

Nivîsên Nû

Çorê ARDA

Anatomiya Fermana Dîtiran

Çorê ARDA

Cemîl Andok

Kovarê kirmanckî

Cemîl Andok

Çorê ARDA

KORERÊYA VEBÊJ

Çorê ARDA

Omer Dilsoz

Gelo ev “bêqewlê” li kî derê ye?

Omer Dilsoz

Çorê ARDA

Helbestên Paradoksal ên Melankolîk

Çorê ARDA

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Rifat Arya/ Mesîla Dil
  • Mîrza Ronî
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2023 Diyarname