• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Serbest

"Commedia Dell'Arte ya Kurdî" Tartuffe

Dîrok : 24 11 2018 | Beþ :

Serbest

Recep Îçen

Îsal Þanoya Bajêr a Amedê bi lîstika Molière "Tartuffe"yê re þêweya xwe ya berê li pêþberî temaþevanan xurt kir. Ev lîstik di 1664’an de hatiyê nivîsandin. Bi kurtasî mirov dikare bêje ku lîstik mijara xwe li ser xapandina bi rêya olê vedibêje. Ji ber vê jî gelek tiþt tê serê vê lîstikê; tê qedexekirin, tê guherandin û hwd... Lîstik cara yekem li Seraya Versaillesê tê lîstin lê hem ji aliyê serayê û hem jî ji aliyê dêrê ve, wekî piyeseke xeter tê dîtin û demek dirêj tê qedexekirin. Moliere jî bo ku qedexeya ser lîstikê rake dawiya lîstikê diguherîne û dawiya lîstikê de wekî "deux ex machine" ango xelaskarê lîstikê bi Qralê Fransayê re, lê zêde dike. Sofiyê Sextekar yanî Tartuff ji aliyê Qral ve tê binçavkirin û her tiþt normalîze dibe. Bi vê versiyona Qral re, qedexekirina lîstikê radibe û di cihanê de bi vî awayî belav dibe…
 
Di lîstikê de Yavuz Akkuzu, Ozcan Ateþ, Elvan Koçer, Berfîn Emektar, Hamdusena Ozbey, Þahperî Alphan, Dijle Guneþ Yavuz, Mahmut Kosem û Ozkan Þeker dilîzin.
Derhêneriya lîstikê ji aliyê Ruknettûn Gun û wergera wê ji aliyê Þêxmûs Sefer ve hatiye çêkirin. Ramîn Rebî muzîk, Îsmaîl Dag ronahî, dîzayna afîþê Sevinç Adiyaman, karîkaturên afîþê jî ji aliyê Denîz Ilgini vê hatiye çêkirin.

Lîstik yek perdeyî ye û komedî ye. Mijara þanoyê di danasînê de û ji aliyê min de wiha ye: Orgonê dewlemend, kesekî bi navê Tartuffe vedihewîne mala xwe. Tartuffe wekî bawermendekî nêzî dêrê xuya dike û Orgon wî dixe þûna ezîzan. Xwarin û vexwarinên xwe yên herî baþ pêþkêþî wî dike. Wî ji jin û zarokên xwe bêtir diparêzê û qedir didê. Dixwaze keça xwe bi Tartuffe re bizewicîne. Her wiha dixwaze kurê xwe ji malê xwe dûr bixe û mîrateya xwe hemû bide Tartuffe. Hemû Orgonî hiþyar dikin jê re dibêjin Tartuffe ne yekî li gorî gotinên xwe ye û te dixapîne. Lê Orgon guh nade van þîretan. Her ku derdor bi xerabî behsa Tartuffe dike xwe belengaztir dike û bêtir nêzî Orgon dibe. Orgon jî hemû mal û milkê xwe dide Tartuffe… Tartuffe ew qasî Orgon bi safbûna xwe yeqînkirin daye ku jina wî behsa nezîkbûna wî ya xerab dike jî lê ji jina xwe bawer nake û wî wekî feqîrekî Xwedê dibîne. Di dawiya dawî de, bi guhên xwe dibihîze ku Tartuffe niyeta xerab e û bi vê re ferq dike ku rastî îxanetê hatiye. Dema pê dihise Tartuffe diqewirîne. Tartuffe jî dixwaze dest deyne ser mal û milkên wî û wî bavêje girtîgehê û heyfa xwe jê hilîne. Orgon malê xwe ji dest xelas dike.

Lîstik bi Madam Pernelleyê diya Orgonê ve vedibe û dîsa bî wê re diqede. Li ser sehnê ji bo dekorê tenê maseyek heye. Ji bo ku tempoya lîstikê nekeve, bênavber didome û derbasbûyînên sehneyan, trafiqek serkeftî çêbûye û pir xweþ bi hev hatiye girêdan.

Ewil divê destnîþan bikim ku min li Amedê komediyek serkeftî temaþe kir. Heta ez karim bêjim ku “Commedia Dell’Arte” bibû “Commedia Dell’Art a Kurdî”...  Ji xwe li ser Moliere jî bandora þêweya Commedia Dell’Arte heye. Ev þêweya þanoyê li Îtalyayê di sedsala 16’an de wekî þanoyên gel tê binavkirin. Wateya wê "lîstikvanên profesyonel" in. Di rojên þahiyan de lîstikvanên profesyonel bi awayekî jixweberî lîstikan dilîzin. Ji bo Þanoya Bajêr a Amedê jî, ez karim bêjim ku hemû karakterên Commedia Dell’Arte bi rengekî kurdî hatibûn ser sehneyê…
Hemû lîstikên þanoyê, li ser metna sehneyê nayê temaþekirin, ji bo lîstikvaniyê têne temaþekirin. Belkî ev gotin ne hedê min be, lê ez ê tenê ditîna xwe bibêjim. Ne ku ez karên Þanoya Bajêr bêrûmet dikim. Pêþî dibêm armancake min a wiha tune ye. Ez dibêm ku xebatên Þanoya Bajêr a Amedê jî wekî xebatên Commedia Dell’Aart’ê ye. Hemû karakterên wan diþibin hev. Ev tiþt hem jî aliyekî ve tiþtekî pir xweþ e hem jî aliyeke rîskeke mezin e ji bo lîstikvaniyê; risk ew e ku her tim xwe dubare dikin. Ez karim du sê lîstikên Þanoya Bajêr a Amedê bi vî rengî ji we re bêjim. Mînak: Xulamê Du Xwedî, Nexweþe Nexweþiye û Tartuffe... 

Ez ê ji aliyê riskê ve mijûl nebim, aliyê din bi min xweþtir tê... Commedia Dell’Arte jî her tim xwe dubare dike û her kes di rola xwe de, bi vî awayî dibe profesyonel. Mînak Pantolone her tim di rola Pantolonê de dilîze, ji bo vê lîstikê ez karim bêjim Ozcan di rola Pantolonê de bû. Karaktera Arlecchîno de heta niha me Yavuz temaþe kir (Bo mînak Xulamê Du Xwedî) lê di vê lîstikê de Elvan hatibû peþberî me, Yavuz jî di rola Tartuff de wekî Arlechhîno dilîst. Di rolên êvîndaran de “Orazio, Flavio, Isabella, Flaminia” karakterên din in ku ji bo lîstikên Tartuffe jî karim bêjim ku sehneyên herî baþ sehneyên wan bûn.

Ev tiþt ji bo min ne pirsgirêkek e, kengî ez biçim lîstikên Þanoya Bajêr temaþe bikim, Yavuz û Elvan dîsa di rola "Arlecchînokî Qirix" de û Ozcan jî dîsa Pantolonê de dilîzin. Tenê Berfîn Emektar nakeve vê kategoriyê. Berfîn her tim di rola karakterên xwe de dilîze ne zêde û ne jî kêm... û jî xeynî kadroyên bingehîn ji heq gelek lîstikvaniyê ve baþ tê. Dîjle Guneþ Yavuz pir bala min kêþand û performansên Hamdûsena Ozbey, Þahperî Alphan, Mahmût Kosem û Ozkan Þeker jî baþ bûn.

Û di dawiyê de, Tartuffe bi awayekî nîvco hat lîstin. Di teksta orjînal de min di serî de got Molierê di tekstê de Qral lê zêde dike û bi vî awayî tekst serbest dibe. Þanoya Bajêr jî sahneyên qral hemû avêtibû û “deux ex machina” xwe yanî xelaskirina xwe di “kadînê” de dîtibû. Hemû lîstikvan Tartuffê zeft dike û li kadînê gîrê didin. Xwezî Tartuffê nehatiba girêdan û bila li kuçeyên Amedê bigeriyaya û haya temaþevan pê bixistina wê “balkêþtir” bûya… Molierê bêçare dimîne û bi destê Qral ve, wî binçav dike lê Þanoya Bajêr di vir de ne ku bêçare bû... Ji bo Tartufên îro mixabin kadîn têr nake... Ew li her derê ne, bila hayê temaþevan jî careke din jê çêbibe. Min bihîst ku Tartuffê li kadînê ku ji aliyê Þanoyê Bajêr a Amedê ve hatiye girêdan, ew “camêr” reviyaye, bila her kes li xwe û li kadîna xwe miqate be...

**

Nivîsa Recep Îçen a ku berê di Diyarnameyê de hatiye weþandin:
- Di du saliya xwe de BÊRÛ
 

 

Hûn dikarin li van jî binêrin

Li ser 'Þeþaqil' a Cîhan Roj heft rexne, heft pesin

Li ser 'Þeþaqil' a Cîhan Roj heft...

31 01 2023

Em xwe nû dikin

Em xwe nû dikin

30 01 2023

Gelemþeya Binavkirinê Wêjeya Dijkolonyal û Postkolonyal

Gelemþeya Binavkirinê Wêjeya...

26 01 2023

Biryar: Îsal ‘Sala Melayê Cizîrî ye’

Biryar: Îsal ‘Sala Melayê Cizîrî ye’

07 01 2023

Ev jî hene

Medyaya Civakî çi dûr dike, çi nêz dike?

Medyaya Civakî çi dûr dike, çi nêz dike?

24 02 2013

Gelo pîvanên rêveberiyê îro kîjan in?

Gelo pîvanên rêveberiyê îro kîjan in?

26 11 2013

Ji 'Qemerê' sê helbest

Ji 'Qemerê' sê helbest

28 06 2022

Ji Çiya Mazî ‘Belkî’

Ji Çiya Mazî ‘Belkî’

14 09 2022

Roja Rojnamegerên Kurd pîroz be

Roja Rojnamegerên Kurd pîroz be

22 04 2013

Nivîsên Nû

Çorê ARDA

Anatomiya Fermana Dîtiran

Çorê ARDA

Cemîl Andok

Kovarê kirmanckî

Cemîl Andok

Çorê ARDA

KORERÊYA VEBÊJ

Çorê ARDA

Omer Dilsoz

Gelo ev “bêqewlê” li kî derê ye?

Omer Dilsoz

Çorê ARDA

Helbestên Paradoksal ên Melankolîk

Çorê ARDA

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Rifat Arya/ Mesîla Dil
  • Mîrza Ronî
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2023 Diyarname