Mehmûd Nêşite
Her serre hetê UNESCOyî ra bi yew tema “Roja Ziwanê Dînyaye ya Mîyanneteweyî”yena pîrozkerdiş. Goreyê vatişan UNESCO do emser bi temaya “Ziwanê Dayîke” na roje pîroz bikero.
UNESCO, 1946î de hetê Neteweyê Yewbîyayî ra ameyo ronayîş. Wazîfeyê nê rêxistinî yanî wazîfeyê UNESCOyî kultur, ziwan, ilim û perwerdeyî ser o cigêrayîş viraştiş o. Û problemêkê nê warî de vejîyenê goreyê quwetê xo, goreyê qanunanê xo helkerdişê înan o.
Temelê roja 21î sibate yanî roja “Ziwanê Dayîke”1952 de ameyo eştiş. Zafane wendekarê unîversîteyan bi şarî reyde, seba ke Pakîstan de ziwanê “Urdu” Bangladeşte de bibo ziwanê fermî û bibo ziwanê perwerdeyî çalekî viraştê. Na çalekîye ra dima zaf kesî birîndar bîy û çend kesî zî merdî.
UNESCO 21ê sibata Serra 2000î ra nato zî xo rê yew teqwîm viraşto û goreyê nê teqwîmî her serre na roje pîroz keno.
UNESCO 21ê sibata 2002î de yew “Atlasa Ziwanê Dinya”viraşte. Eynî serre de Sekreterê Pêroyî yê Neteweyê Yewbîyayî, Kofî Annan qiseykerdişê xoyê na roje de va: “Ewro dinya de bi 6000 ziwanî qisey beno. Labelê nê 6000 ziwanan ra nêmeyê ci yanî 2500 ziwanî ha xeterî ver. Seba ke nê ziwanê ke ha xeterî ver bêrî pawitiş û bêrî xelesîyayîş û bîyayîşê xo bivîyarnê ganî xebatî bêrî viraştişî.”
Goreyê atlasê UNESCOyî nê 2500 ziwanê ke ha xeterî ver, tira 18 ziwanî ha Tûrkîya de. Nê ziwanê ke tirkîya de ha xeterî ver de înan mîyan de, “Kirmanckî/Zazakî” zî esta.
A serre ra nata zî na mesela mîyanê ma Kurdan de zaf yena qiseykerdiş û zaf yena munaqeşekerdiş.
Qasî, ez nuşteyê ke nê warî de yenê nuştişî taqîb kena, heme nuştoxê kurdan û kesê ke eleqeyê xo bi ziwanî estê pêro zî na mesela ser o heşar ê.
Na mesela ser o zaf meqaleyî nusîyayî û na mesela panel, konferans û kombîyayîşê bînan de zaf qisey bîya/bena. Bi kilmî ez wazena vajî ke roja ke atlasê ziwanan dîyar bîy şarê ma sedemê xeterê kirmanckî seke hewn ra heşar bibo, newe ra bala xo da kirmanckî ser. A roje ra nata zî keso ke heşar o wazeno destê xo biko binê na karra.
Ewro rewşa na kirmanckîya dîyalekta kurdkî vizêrî ra başêr a. Hema çar-panc serrî ver zî hema-hema nuştoxê ma qet çinê bî. Hûmara înan belî bî. Bê nê nuştoxan wendoxî zî reyna tayî bî. Matarîyalî zî yanî kitab, kovare, rojname çinê bî. Televîzîyonan de zî qalêka qasî dendikêke zazakî çinê bî. Şarê ma zî hende ser o nêlerzayêne û goş nêkuwayênê ci.
La ewro wina nîyo! Bi heme awayê xo goreyê yê serran ha aver de. Badê ke unîversîteyan de bîye derse, roje bi roje hûmara eleqedaran zî zêdîyeno. Sewîya senînîya ci zî zafane zî hetê nuştekî de berz beno. Hetê ra zî hetê graîrî ra hîra û xurt beno.
Na rewşe goreyê çend serranê verînan ra hol a. Gama ke ma kirmanckî ya ewro û yê çend serranê verînan miqîyas kenê, keyfê ma rewşa ewroyînî rê yano.
Labelê no keyf, keyfê xelesîyayîşê xeterî ra nîyo! Xeter est o! Û dewam keno. Mi cor de zî nuşt. Goreyê çend serranê verînan keyfê ma yeno. Labelê esasê xo de hema sewîyayêka ke keyfê ma cirê bêro nîya. Û ewro, kirmanckî, xeterî ra nêxelesîya ya. Hanîya sekerate ver!
Seba ke ma kirmanckîya xo nê xeterî ra û nê sekeratî ra bixelesnê ganî ma sekerê? Ma mecburê ke na mesela ser o newe ra bifikirîyê û ma ci rê yew çare bivînê. Çunke bê ma kes wayîrê nê zîwanî çinî yo. Ewro yew cayê ma hurêno. Ma mecburê ke nê hurîyayîşê xo bi destanê xo bihurênê.
Na mesela çira wina bîye? No ziwano rindek çira ame serê nê tirrê bêbinî de vindert, çira kewt binê cila sekeratî? Sey nê persan ma şikenê zaf persan yewbînan dima rêz bikerê. La na mesela pira ma va, ma êdî ziwan ra zî bîy. Ewro bi kamcîn fen û dolaban kurdî kîşîyê û bi kamcîn hîle û xurdeyan kurdî parçe bîyê!, ziwanê înan zî û na kirmanckî zî bi o qeyde kîşîyaya û ameya nê tirrê bêbinî ser de vinderta û kewta halêka binê cila sekeratî.
Heştay, neway serrîyê ke çi xirabî destê înan ra amîya ardê sereyê nê ziwanî. Ewro ma binê nîreyê înan ra bixelesîyê zî, ma dewleta xo zî ronê heştay, neway serrî ney se û heştay serrî de zî ma do nêeşkî nê texrîbatan rast kerê.
Vizêrî nîyetê înan çi bi ewro zî nîyetê înan eynî yo. Senî vizerê ax û waxê înan kiştişê ziwanê ma bi, ewro zî reyna derd û kulê înan kiştişê ziwanê ma yo. Ewro zî ma vînenê sey kirtê delan kewtê pê la reyna zî fikirê înan heqê ziwanê kurdkî ser o eynî yo. Înan ra kam vano ke no ziwan ha sekeratî ver? Înan ra kam vano ma seba însanîyetî, ma dest xo berzê nê ziwanî û ma nê ziwanî nê xeterî ra bixelesnê? Heme zî nê warî de sey yewbînî fikirîyenê. Gayê înan na mesela ser yew a.
Hadî ma vajê nê sîyasetmedrî dişmenê nê kultur û ziwanî yê. Seba menfietê mîletê xo, seba menfietê welatê xo nêverdenê no ziwan têbigêro. Hadî ma vajî mergê nê ziwanî xem û xeyalê înan nîyo.
La gelo ma sekenî!? Şarê ma sekeno!? Partî û sîyasetmedarê ma sekenî!?
Şima vînenê konjukturê sîyastê ewroyî weçînayîş o. Nê konjokturî de na roje pîroz bena. Seba propogandayî firsetêko pêt o û bêemsal o. Destê xo ronênê wîjdanê xo ser o. Gelo na roja musaîtî de propogandayê ziwanî hende bes o?
Mi gore ganî ewro heme bajar, qeza û dewanê Kurdistanî de propogandayê ziwanî biameyne kerdiş. Nê heme cayan de bin ra bê ziwanê kurdkî bi ziwanêko bîn nêameyêne qiseykerdiş. Nê heme cayan de bi hezaran, bi mîlyonan afîşê kurmanckî û kirmanckî/kirdkî biameyêne dalaqnayîş. Nê heme cayan de muzîk, slogan û resimê nê ziwanî biameyênê vatiş.
La ma sekerê, çi heyf ke sere de partîyê ma, sîyastmedarê ma û sazîyê ma nê heme cayanê Kurdîstanî de bi ziwanê serdestan qalî kenê.