Kazim Polat

Berê, zimanê me, kurdî, ji tuneyiyan dihesibandin; pişt re jî kirin zimanê tirkên çiyayî; gotin tirkên çiyayî dema li ser berfê dimêşiyan ku pêlî berfê dikirin, ji berfê dengê "Kart û Kurt" derdiket; ji ber vê yekê ji wan re 'Kurt' hatiye gotin. Ew jî nebû; niha jî kurdî wekî zaravayekî farisî dihesibînin. Qala peyvên farsî û kurdî  ên hevpar dikin dibêjin, "Ev her du yek ziman e"; ji bo ku farisan dewleta xwe heye kurdî dikin zaraveyek farisî. Ji yên vê îdîayê dikin dibe ku hinek bi farisî zanibin; lê eşkere ye, ew hemû bi kurdî qet nezanin. 

HEREDOT: PERSAN CIL Û BERGÊN MEDAN GIRTIN
Ji bo ku her du ziman, xuya ye, di demeke boriya dûr de ji yek zimanî, ji yek dayikê zayî ne. Li hêla din ve, em ji dîroka Herodot dizanin ku fars an pers, ji aliyê Başûrê Medya hatine Mediyayê; demekê di bin serweriya Medan de jiyî ne û pişt re bi derbeyekê, bi alîkariya hin giregirên Medî, dewlata Medan bi dest xwe xistine. Û Herodot dibêje, "…Pers ji her neteweyê hesantir tiştên neteweyên din ji xwe re digirin; cil û bergên Medan ji yên xwe xweşiktir dîtine, bi xwe jî wekî Medan cil û berg li xwe kirine…" Ji vê agahiyê û bi mantiqê, divê persan zimanê medan jî ji xwe re kirine zimanê resmî. Dibe ku zimanê ku îro "Farsiya Kevn" tê gotin zimanê medan bû. Niha di destê me de tu belge tune ne.

DANBERHEVA ME YA HER DU ZIMANAN
Êdî li min bû derd û min bi amatorî lêkolînek kir; her du ziman da berhev: Berî her tiştî li peyvên herî kevn ên hevpar geriyam. Piştre, a yekem, min ev peyvên hevbeş li gor dirêjiya peyvan dan berhev û ji bo ku bi gelemperî peyva herî kurt a herî kev e; a duyem, ji van peyvên herî kevn û resen di kîjan zimanî de ji xwe re peyvên nû çêkirine û şixulîne. Bi vî awayî, peyvên ew qas kevin dibe ku, di zimanên din ên Hînd û Ewropayî de jî hebin; min ew jî kontrol kirin.

PEYVA HERÎ KEVN
Min berê ev ji xwe pirsî: Bi rastî pêdiviya mirovan bi kîjan deng an peyvan heye, ji vê deh-hezar bîst-hezar sal berê? Li gor arkeolojiyê, kifşa mîrovan a herî kevn "ar" e û hema hema ji îro mîlyonek sal berê mîrovan ar kifş kirine. Divê navek jî lê kiribin an jî ji bo wî tiştî ku di jiyana wan de pir girîng e,  bi dengekî nîşan kiribin. Kurdî "ar", farisî "ataş", almanî "feuer", fransî "feu", yewnanî "pyr", îngilîzî "fire" gotine. Ez dipirsim kîjan kurt e; bînin ber çavên xwe an jî çavên xwe bigirin di dema hovî û hên ziman baş ava nebûyî de bi kîjanî mîrov nîşan dide? Bi xwezayî bi dengên herî hêsan wê bi nav bike; ya herî hesan "ar" a bi kurdî û "pyr" a yewnanî ye. Lê dema em li her du peyvan binêrin û li ser hev dubare bikin, em dibînin, her du jî ji yek dengî der tê. "Ar" û "pyr" eynî dengî didin. Em dikarin bêjin ev her du deng an peyv di zimanê Hînd – Ewropî de ji bo vî tiştî an alavî yê herî kevn in. 

PEYVA HERÎ KEVN DI KURDÎ DE YE
Heta deh-hezar salan berê, mirovan, bi sedan sal bi nêçîrvanî û komkirinê jiyana xwe domandine. Dema diçin nêçîrê, ji bo nêçîrekê bibînin tiştê herî girîng çi ye? Şopandina ajalan e; ji bo şopandinê emê li ku mêze bikin? Li rê û rêçên ajalan; ne viwa ye? Em mêze bikin bi kurdî "rê", bi farisî "rah", bi hindî "rast "an "path", bi yewnanî "dromos" an "odos", bi fransî "route", bi îngilîzî "wey", "rood", "route". Ê niha emê çi bêjin; "rê" ya kurdî, "rah" a farisî, "route" a fransî û "rood" an "rout" a îngilîzî ji yek kokî ye; lê  peyva herî kurt "rê" ya kurdî ye. Ev jî nîşan dike ku di wê malbata wan ziman de peyva herî kevn di kurdî de ye.
"Mê" an "ma" heye; zayendê nîşan dide di kurdî de. Zayenda "mê" di kurdî de ji xeynî mîrovan ji bo piraniya ajalan bi kar anîne. wekî Ma-nga, Ma-nker,mî, ma-yîn hwd. Lê di zimanên din ên ji hevmalbatê ji bo "da"yikê bi kar anîne. Farisî "mader", hîndî "mata", fransî "mere", almanî "muter", îngilîzî "mother" û hwd. Ev peyv hemû ji heman kokî tên; ji "ma" an "mê"yê tên û ev kok an jî peyv ji peyvên herî kevn a van zimanan e; di kurdî de wekî mîna ya destpêke dijî.
Ev mînakên peynên rêsen ên zimanî Hînd û Ewropayî di zimanî kurdî de dikarim zêde bikim; min kir jî û naxwezim bi van mînakan vê nivîsê bifetisînim. Mijar û pirsgireka min lêkolîna bi temamî etîmolojiya zimanên Hînd – Ewropa nebû; ev karê akademîsyenan e. Derdê min kurdî û farisî bi berhevdayîn bû û kîjan ziman ji kîjan zimanî kevintir e, an kîjan ziman bi kîjanî xwedîbûyî ye bû.
Eşkere ye, ew kokê resen, an jî peyvên bi hezaran sal in, hên jî di zimanî kurdî de dijîn. Lê tiştek din heye; ew jî di wan zimanan de, bi wan kokên resen, di kîjan zimanî de çêkirina peyvan berdewam kiriye? Yanê ew peyvên resen an jî kok, di kîjan zimanê hevmalbatî de jîndarbûyîna xwe berdewam kirine; ji wan peyvan zêdetir peyv çêbûne? Ezê li jêr bi tenê kurdî û farisî bînim berhev.

BERDEWAMIYA PEYVAN
Ji "da" an "dê" ya bi kurdî, bi sedan nav û lêker hene ji nêzîk wateyê: "da",  "dê", "dayîn", "daketin", "dar", "dan", "dendik" û hwd; di van hemû peyvan de wateya tiştek dayinê veşariye.  Lê dema em li farisî dinêrin, li hemberî van peyvan bi tenê li hemberî "dar", "derakht" heye; yên din peyvên ji vê kokê resen wê "da" dûr in.
Mînakek din "ba" ye. Bi sedan peyvên wekî "ba", "baran", "bahoz", "bager", "brûsk", "bazdîn" û hwd yên bi "ba" an jî hewa re têkîldar hene; lê di farisî de bi tenê "baran" bo "baram" û "bargh" bo "brûsk"ê heye. Ev "baran" û "bargh" jî "ba"yê kurdî girtin an jî kurdî ji farisî; dê hûn bêjin.
Ez dikarim hê zedêtir mînakan bidim. Ew peyv di kurdî de wekî yên rêsen dijîn û ji xwe bi sedan û hezaran peyv jê hatiye çêkirin. Lê farisî ji wan peyvên resen girtiye, lê ew qas. Yanê ew peyvên resen di zimanê kurdî de zayî ne, dizên û dijîn. Eşkera ye, farisan bi derbê, dewlet ji destê med an kurdan girtin; ew li ser mirateyê wan rûniştin.