logo
  • Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Çapemenî
  • Berhem
  • Spor
  • Dinya
  • Aborî
  • Ên Din
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Xêz
    • Foto-Nûçe
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAŞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2024: Hilbijartina-Herêmî
    • 2023 Hilbijartin
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giştî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giştî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • EURO 2024
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
3 ROJ
  1. Peyama Ocalanî bi vîdeo hat belavkirin
  2. Fînalîstekî diyar bû, yê din îro diyar dibe
  3. PSG'ê pozê Realê şikand!
  4. Rêveberiya Xweser li Şamê ye
  5. Çîroka dawî ya solboyaxekî: “Em nûnerên dawî yên vî karî ne”

Cîhan ROJ

  • Rûpela Pêşî -
  • Hemû Nivîsên Quncîkan
Cîhan ROJ

Cîhan ROJ

Hêviyên ji roman û romanûsan û bîrxistinên belawela

  • Dîrok: 26/10/2019
1
Heke meriv li jêderk û geşedanên romanê bifikire, pênaseya romanê bi bîr bixe ê gelek bersivên pirsên bikevin vê nivîsê werin dayîn. 
Roman wekî berhema bajarîbûnê, bi kurtî, tê derbirîn û her takekes derdixe pêş me. Ku meriv li rewşa bajarîbûna kurdî û bajarên kurdî binihêre pê re mijarên cuda û yên lezgîn têne pêş. Tablo wisa ye, ji alî pîşesazî, bajarîbûnê ve arîşe hene. Dîsa jî nivîskar û rewşenbîrên kurd xwe li karekî zehmet û bi mijûlahî digirin romanan lê dikin. Li vir, rewşeke ecêb dertê ew jî ew e; nivîskar an jî rewşenbîr li dinyayê belav bûne, di nav jiyaneke modern û bajarî de dijîn lê kurdî bi wê jiyanê re têra xwe ne hevnas e û heta gelek nivîskar jî di nav jiyana rojane de bes bi kurdî najîn!
Rewşên wisa bi tevî ratsiyên dîtir, me dibin wê tabloyê ku hê di gava pêşî ya romanûsiyê de alozî, arîşe û astengî hene ku em serê xwe pê re biêşînin.
2
Tabloya gelemperî ya astengî û arîşeyan ne ji wan tabloyan e ku meriv lê binihêre û biçe; di civakên totalîter de, di welatên ku desthilatî bi hemî hêza xwe ketibe nava jiyan û ziman, li welatên wisa qalib, elimîn bi hukum in, kes û girseyên ji wê atmosferê aciz, exlebe li Rojhilata Navîn, di dewsa xwe li xeyalên jiyana modern bigirin, di dewsa bi pey demokrasiyê, azadiyê bikevin, (kesên kêmzêde xwe wekî takekes dibînin jî di nav de) xwe li jiyana kevnare û berhemên wê jiyanê digirin… 
Sebebê ku, li vê erdnîgariyê mirov bi axîn û oxîn bêriya zarokaniyê dikin muhîm in ew rewş bi tenê ne nostaljî û rastiyên dewrên jiyana mirov in, jiyana ku tê de dijî jiyaneke ziwa, bêreng, bi êş û azar e ji lewre hewl dide xwe bispêre ciyekî, warekî…
3
Hêviyên ji romanan  têne kirin li gorî rewşên hatî bibîrxistin şikil digirin, bi gelemperî û bi kurtî ew tê hêvîkirin ku roman bi qalib, bi şêwaz, bi reng û dengê xwe bişibe berhemên çanda devkî! Ne bajar, ne aloziyên bajarîbûn û takekesiyê, ne detay û sêwirînên li ser bergehên romanê şikil digirin bes nakeve rojeva romanûsiya kurdî…
Rewşeke wisa balkêş e ku girseya xwendevanan bi gelemperî ji rewşenbîran tê pê. Ew rewşenbîr wexta bi tirkî romanan dixwînin arîşeyan najîn û haydarî edebiyat û romanûsiyê ne, xwendevanên jêhatî û baş in heman kes wexta romanên kurdî dixwînin her tişt diguhere; di romanên kurdî de xwe li qalib, durişme, ajîte û êşa afîşekirî digirin, her ku meriv karibe bêje ji têkiliya wan û ziman e jî, lê difikirim sebebeke dîtir ya muhîm heye ew jî ew e ku di qada kultur û edebî de reşenbîriya kurd di nav biyanîbûneke sotînerde ye çimkî wexta romanên bi zimanên biyanî dixwîne bi çavekî rexnegirî dixwîne, bi çand û kultura wî welatî re rû bi rû dibe, hem bi xwe pêş ve diçe hem jî dibe sebeb pirs û pêşkeftin di wî zimanî de biqewimin (exlebe erebî û tirkî). Ew rewşenbîr û xwendevan ne amade ye bi çavê rexneyî  li çand û kultura kurdî binihêre, wê taqet û hêviyê bi xwe re nabîne ku kedê bide çand kultur û edebiyata xwe wisa ku mirov xwe dispêrin hincetekê ew jî ew e ku tê gotin, kurd û kurdî di warê edebiyat û romanûsiyê de hê di destpêkê de ne, ew nêzikahî, wekî ji hêmanên realîteyê be tiştek îfade dike wexta dibe hincet rewşeke din dertê meydanê!
Zîneta li jiyanê, qewimînên di jiyanê de, rewşa civakî û ji sebebên dîtir xwendevanên kurdî jî her bi hêviya “qalib-romanan in”!
4
Li coxrafya ku hê jî dêw û fîgûr û lehengên xeybane bi hukum in, li coxrafya ku di dewsa mirov û girse li benda hişek rewşen û ronî bin her li bendê bimînin ê rojekê yek were û wan xilas bike di berhema bajarîbûnê de jî yanî di romanûsiyê de jî beriya romanê bifikirin li “romanûs” miqate ne bê ka çiqas dikare bi ziman û şêwaza dêw û fîgurên arkaîk tevdigere! Wisa ku ew “fîgûr-romanûs” li hêlekê postê rexnegir û nivîskarê modern li xwe dike û pêşkêşî dinya derî romanûsiya kurdî dike li alî din jî derman enjekteyê wî rehê xwendevaniya kurdî dike ji wî rehî, ajîte, hestiyariya merivan kor dike ne bi wê hewlê ye ku aliyê entelektuelî yê romanûsiyê were rojevê çi wext hin xwendevan wan rastiyan bi xwendinên xwe tînin rojevê ew kes qalibên rewşên siyasî û rewşa kurdan a siyasî tînin rojevê pê re jî “gotinên mêrane” dikin bê çiqas mêr in û dikarin serî bi siyasetê re bikişînin, ya trajîk komîk ew e ku ew xwe li edebiyata polîtîk îdeolojîk nagirin lê di meriyetê de her gotina wan her rexneya wan di wî warî de ye, ji xwe re nakin kar da bi meh û salan serê xwe bi romansûyiyê re , bi romanûsiya li dinyayê tê kirin bi wê romanûsiyê re biêşînin!
Tam li vir têkiliya romanê û neteweyê xwe dide der pê re jî  pirsa rewşenbîriya kurd ya ku ji alî îdeolojîk ve her di jiyanê de cî daye xwe, rabêjên xwe sazkirine ji alî ziman û neteweyî ve ji alî gengêşiyên nivîskî ve hê nû şax dide çimkî rabêjin dîndar, siyasetmedar û rewşenbîriyê (çi mihefezekar çi jî lîberal, çepgir… bin) ew kelem in nahêlin roman bi cî û warê xwe werin rojevê, werin gengêşîn çimkî ne amade ne bi rabêjên xwe re rû bi rû bin!*
5
Çi bû sebeba vê nivîsê? Mi paragrafeke wisa dabû hişê xwe ku ê mi ew di medya civakî de parve bikira:
Kulîlkdankekê bifikirin. Exlebe xwendevanên vê demê yên kurmancî  li bendê ye tu hew kulîlkekê têxî wî kulîlkdankekê heta mimkûn be bila ew kulîlk ji cîwarê welatê wî be û gerek tu li ber serê xwendevan rûnê, jê re bilorînî an jî bi ziman û şêwaza berhemên devkî her xîtabî hestê wî bikî.  
Heya ji destê min hat min hewl da ez kulîlk û gulên cuda têxim wê kulîlkdankê ku carna axa  xeyalî têxim binê wan gul û kulîlkan lê her gul û kulîlk bi navê xwe bi çîrokên xwe cuda bin, bi sêwirîn bin wisa ku xwendevan her jiyana diherike jî ji bîr neke li wê jî bifikire. Hewl didim bi xwendevan re bi ser rêyekê bikevim ku ew rê her carî çîroka gul û kulîlkekê bîne pêşiya me lê dawiya dawî ew gul û kulîlkên kulîlkdankekê ne, bi rengê xwe bi dengê xwe. Helbet zor e jî çimkî wexta ew taqet bi min re tunebe ku ez karibim wê axa xeyalî  bi awayek xweş û hevgirtî, wekî hev li binê gul û kulîlkan raxim ê arîşe derên di berhemê de.
Ji alî şêwaz û teknîkî ve, lê haydar im ku romanên wisa bi gelek kesan “giran” tê, peyva giran a hin xwedevanan e lê hêviya min ew e ku serê xwe pê re biêşînin, her carê li kulîk û gulekê bifikirin temam meriv dikare hew gulekê jî bike diyarî, meriv dikare wext û xwendina xwe hewl li gul an jî kulîlkekê bibuhurîne lê çima em  ji qevdek gulûkulîlkan an jî ji gul û kulîlkên di kulîkdankekê de acizî dikin?
 Bi awayek Armonîkaya Hêşîn  jî yek ji sebebên vê nivîsê ye. Romaneke ku mijara wê li ser huner, rewşa bajarvanî, hin rewşên polîtîk şax dabe û ji fîgurên ji warên bejahiyê, ji fîgurên ji tarîxa nêz ya polîtîk, ji laîkiya sert û qeyranên geşedanên modernîzmê were pê û wekî ceribîn, zimanê sert yê modernîzmê bijartibe û pirsekê arasteyî me bike bê ka çend dilê me hene û her “dil” an pêşkêşî me bike ew roman ka bibe xwedî çîrokeke çawa ê di serî de ji bo romanûsê xwe jî bibe sebebê mereqeke piçûk!
*Helbet ji nedîtî ve nayêm, ne reşbîn im û tam li vir divê meriv Mehmed Uzun bi bîr bîne ku ji alî entelektueliyê ve serê xwe bi edebîyatê re, bi romanûsiyê re gelek êşand. Dîsa Haşim Ahmedzade, Îbrahîm Seydo Aydogan, Helim Yûsiv serê xwe bi romanûsiya kurdî re êşandine û her wiha gelek kesên dîtir jî bi mishef û tezên xwe romanûsiya kurdî-kurmancî nivîsîne anîne rojevê. Hewla min ew e bi bîr bixim ji alî akademîk, lêkolînerî ve meriv çiqas jêhatî û serkeftî be jî wexta têkiliya merivan û kurdî qels be meriv nikare romanûsî û detayên romanekê bi dest bixe û meriv dikeve nava xefik û qalibên rojane ji lewre hin tez û mishef, nivîsên derheq romanûsiya kurdî de ji wê hêlê ve biarîşe ne ku divê meriv bi bîr bixe û ew jî dibin sebeb hin ji ber her xwe dubare bikin, hin gengêşî bêyî parsû û bêyî detay bimînin…

Hin Nivîsen Nivîskar

Guhên Mîdas

  • 21 Berfanbar 2008

 Dixwazim  çîrçîroka guhên Mîdas bi bîr bixim. Çîroka watedar û mixabin bi hezaran mîtos hê nebûne pariya zimanê me. Em wan efsane,...

Gotinên li ser Memê Alan

  • 07 Avrêl 2012

Nizanim, ev derd bi tenê bi min re heye; ji bo çi Memê Alan her li koşeyek hişê min maye, her ku, bi awayek, li gorî xwe wate didimê, bi cî dikim, dengekî bi ser min dikeve, na,...

“MUZE” YAN “MUZEXANE”

  • 15 Avrêl 2016

Di nivîskariya bi sêwirîn an jî honakî de peyv gelek muhîm in; ya ku taqet, reng û derfetê dide qelema nivîskêr peyv in. Bi taybetî jî ji alî...

Hemû Nivîsen Cîhan ROJ

Cîhan ROJ kî ye?

Cîhan Roj, di sala 1965'an de, (di qeyda fermî de 1964) li gundê Înaqa Gimgimê ji dayik bûye. Dibistana seretayî li gund, ya navîn û lîse li Gimgimê xwendiye. Despêka bi kurmancînivîsana wî 1993 ye. Di heman salê de helbest û çîrokên wî têne weşandin. Di salên du hezarî de ew hinek termên matematîgê diafirîne û ji Enstituyê re bi rê dike. Ew xebat di sala 2006'an de di Azadiya Welat de tê weşandin. Nivîskar ji sala 1993'yan heya sala 1997 an li Mêrdînê, li sendîkaya kedkarên qada perwerdehiyê, wekî sekreterê perwerdehiyê rêveberî dike. Di sala 2001'ê de, bi pêşniyara wî, li Îzmîrê, ‘Konferansa Nivîskaran’ tê lidarxisitin. Li dû konferansê, ew qerar digire û bi tenê bi edebiyatê re mijûl dibe. Dîwana wî ya ewil “Ratîka” di sala 2002'yan de çap bûye. Di gelek malper, rojname û kovaran de, nivîsên wî hatine weşandin. Romana wî “Perde” bi navê “Mahrum” bi tirkî derketiye. Bi tevî pirtûkek di derheqê Cîgerxwîn de hatiye weşandin, di pirtûka bi navê “Kawayê Min” de û di pirtûka kurteçîrokan a ji hêla Şaredariya Amedê ve hatiye çapkirin de ew jî yek ji nivîskaran bû.
Heya niha gelek pirtûkên wî ên helbestê, çîrok û romanên wî hatine weşandin. Dosya helbestan a nû  "Asê", romana wî a nû “7 AV 7 Agir 7 Derî” bi tevî hemî berhemên wî wê heya payîza 2023'yan ji nav weşanên Peywendê werin weşandin. 
Cîhan Roj hê jî bi romanûsiyê re mijûl e.

Youtube Me

Grok, der barê wê de lêpirsîn û doz vedibin?

news

Rengê Tîşortê Ocalan

news

Vatîkan û Laleş

news

Reşîdê Kurd, 'Kerwan'

news

Kadir Stêra: Por zerê, bêje kê we şewitand?

news

Yeqîn H.: Nexwende

news

Goçînî

news

Napolyon û Selaheddînê Eyûbî

news

Derhênerê 'Şêrê Çolê'

news

Salên 1878 - 1918 Qaxizman

news

Romana 'Kavirên Anarşîst'

news

Pêşangeha Geliyê Zîlan

news

32 hezar û 630 rûpel

news

Gundek, sînorek, bêxwedîtî...

news

Li ser Qazî Mihemed muzeyeke tê çêkirin

news

Çîroka wergerandina 'Efsaneya Çiyayê Agiriyê'

news

Li Qamiyloyê pirsgirêka avê

news

Qîmetdayîna nirxên kurdî

news

18 sal ji bo belgefîlman

news

Telefbûna Pirtûkên Kurdî

news
Hesabên Diyarnameyê Bişopînin
Nivîsên Nû
news

Ev ziman nasname, dîrok û xeyalên gelê kurd hildigire

  • Hogir Berbir
news

Por zerê, bêje kê we şewitand?

  • Kadir Stêra
news

Hezîran û Veger 

  • Mesûd Qeya
news

Diranên Şêx Seîd

  • Cemil Oguz
news

Nexwende 

  • yeqîn h.
news

Çîroka Destanî ya Adilê Qetarî

  • Hogir Berbir
news

Çîroka ‘40 Heramiyan’ ji kurdan hatiye dizîn

  • Hogir Berbir
news

Gulan, Îsal zat çawa ye?

  • Mesûd Qeya
news

Zimanê dê û “zimanên dijmin”

  • yeqîn h.
news

Culemêrg an Colemêrg; koka wan ji ku tê?

  • Omer Dilsoz
news

Li Amedê ‘binpêkirina navên şaîran’, li Almanyayê rewş çawa ye?

  • Zekî OZMEN
news

Hiş Nebe Nowa

  • H. Kovan Baqî
news

Derwêşê Por Spî

  • Kadir Stêra
news

Melodiya di Bêdengiyê de

  • Hogir Berbir
news

Lêk-ve-kirin û jêk-ve-kirin 

  • Omer Dilsoz
Ev jî hene
ad

Asayîş: ‘Îdîayên îşkencekirina nûçegîhana Rûdawê derew e’

ad

Ji bo Roja Ziman çalakî û daxuyanî

ad

Hevserokên DTP'ê Obama pîroz kir

ad

9 rojnamegerên kurd hatin berdan

ad

Li Amedê rojên danasîna Dihokê

ad

Notên ji Newroza Stenbolê

Kategorî
  • Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Çapemenî
  • Berhem
  • Spor
  • Dinya
  • Aborî
  • Foto-Nûçe
  • Xêz
  • Portreya Mehê
  • Tenduristî
  • Klîba Hefteyê
3 Roj
news

Peyama Ocalanî bi vîdeo hat belavkirin

  • 09 07 2025
news

Fînalîstekî diyar bû, yê din îro diyar dibe

  • 09 07 2025
news

Rêveberiya Xweser li Şamê ye

  • 09 07 2025
news

PSG'ê pozê Realê şikand!

  • 10 07 2025

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Têkilî / Contact / İletişim

Nivîskar

  • Aynur Aras
  • Aytenxan
  • yeqîn h.
  • Bedran DERE
  • Cemil Oguz
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Dilşêr Bêwar
  • H. Kovan Baqî
  • Helîm YÛSIV
  • Hogir Berbir
  • Kazim Polat
  • Kadir Stêra
  • Mîrza Ronî
  • Nûdem Hezex
  • Omer Dilsoz
  • Welat Dilken
  • Veysel Vesek

Beş

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Çapemenî
    • Berhem
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Foto-Nûçe
    • Foto-Nûçe
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAŞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2024: Hilbijartina-Herêmî
    • 2023 Hilbijartin
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giştî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî

Copyright © 2005-2025 Diyarname