• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Serbest

Di romana "Bawerî" ya Ahmedê Hepo de perspektîfa rizgarbûna ji trajediyê

Dîrok : 02 11 2019 | Beþ :

Serbest

Welat Ramînazad


Ez berhemên edebî yên nivîskarên kurd ên ku li derveyê Kurdistanê; li Ermenistanê, Gurcistanê, Qazaxistanê, Xorasanê û Azerbeycanê dijîn, gelekî meraq dikim. Hindê ku ji min tê ez dixwazim wan berheman bixwînim.

Li gorî baweriyekê ji nîv mîlyonî zêdetir kurd li Azerbeycanê dijîn. Kurdên ku li Azerbaycanê dijîn di mijarnameya welatê me de zêde cih nagirin. Em der heqê wan de hema hema tiþtekî nizanin. Ji aliyê bîrewerî û nasnameya neteweya kurdî ve zêde serkeftî nîn in. Hiþmendiya neteweyî li cem wan qels maye lewma pir asîmîle bûne. Entelejansiyeke wan a wekî Ermenistanê xurt tune ye. Bi tenê çend þair, nivîskar û rewþenbîr ji wir derketine. Ahmedê Hepo jî yek ji wan nîvîskarên kurd e ku di sala 1934'an de li Azerbaycanê ji dayik bûye, hê jî li wir dijî. Di nava kurdên bakurî de Ahmedê Hepo bi qasî yên Ermenistanê nayê nasîn.

"Bawerî"ya Ahmedê Hepo, cara yekem di sala 1990'î de li Azerbeycanê, ji Weþanxaneya Azernþer derketiye û cara duyem jî di sala 2013'yan de li Bakurê welêt Weþanxaneya Aramê ew çap kiriye. Çapa duyem bi tevahî 112 rûpel e. Ji xeynî Bawerîyê, bi navê Birîn û Hêsirên Xwînê du berhemên wî yên din jî li Bakur ji hêla Weþanxaneya Peywendê ve hatine çapkirin.

Lehengê romanê Sulhedîn dema ku vedigere gund roman dest pê dike. Gava Sulhedîn digihîje gund, em ber bi rabirdûyê ve dest bi rêwîtiyekê dikin, em çiqas rûpelên romanê diqulibînin çîroka leheng û bûyerên romanê jî ew qas di hiþê me de zelaltir dibin.

Di destpêka sedsala bîstan de kurdên bakurê Kurdistanê yên ku piranîya wan li herêma Serhedê dijiyan, pêþî sirgûnê Ermenistanê bûne, ji wir jî sirgûnê Azerbeycanê bûne. Wê çaxê Azerbeycan li bin bana Yekîtiya Komarên Sovyetên Sosyalîst (YKSS) e û bûyerên romanê jî di gundekî wan kurdên sirgûnbûyî de derbas dibe. Mijarên romanê; evîn, sirgûnî, têkîliyên di nava gundiyan de, jiyana wan, têkîliya wan û dewletê, þerên êþîran û jiyana li bin desthilatiya sîstema komunîzmê ye.

Zimanê romanê, zimanekî rihkurd, bitehm û kêfdar e. Bûyer û mijarên romanê bi vê zimanê saz dibin. Di rûpela 48'an de nameyeke Sulhedîn ku ji dildara xwe re nivîsiye, ji hêjatiya zimanê berhemê perçeyekê nîþanî me dide: "Delala delalan, bedewa bedewan, rindika rindikan, Avgerdena min, te di dilê min de ji xwe re hêlûna hub-hizkirinê çêkiriye. Boy te þeva min ne þev e, ne roja min roj e. Bejna te ye nîvçe, guliyên reþ, çavên belek, eniya kever hey-hoy dilê min disotînin. Wekî rojekê guliyên te yên reþ qevt kim û mîna kulîlkên çiyayên me behn kim, ez ê hetanî dawiya jiyana xwe bibime dergevanê te. Were bextê guliyên heta hetayê bispêre min, sond dixwim bi sonda mêraniya kalikê xwe, sond dixwim bi tirba Ehmedê Xanî ya ziyaret, sond dixwim bi namûs û mêrxasiya Kulîlk, hetanî di çavên min da ronahî hebe, di çogên min de zor hebe, ez ê bibim baxvanê wan guliyên reþ! Delala min, were, were em destê xwe bidine destê hev û têkevine govenda emir. Bi dilekî fireh."

Ahmedê Hepo, bi bîrewerîyeke neteweyî nêzî mijar û bûyerên romana xwe dibe. Lê belê Ahmedê Hepo, di "li dewsa pêþgotinê" de jî dîyar dike ku: "Divê vê jî bêjim ev roman çi qasî jî bi ruhê welatparêziyê hatîbe nivîsandin jî dîsa bêhna Yekîtiya Sovêta berê jê tê." Ahmedê Hepo her çiqas yekser qala sansurê nekirîye jî gava ku em romanê dixwînin tê digihîjin ku tê de sansur heye. Di serdema Yekîtîya Sovyetan de gelek nîvîskar û þair ji ber sansura giran xwe kuþtine. Ji ber ku kalê Sulhedîn, Hilo xwedî hîþmendiya neteweyî ye, hewildanên wî hene ku di nava êþîran de yekîtiyek û aqileke neteweyî pêk bîne lê berî ku bigihîje amanca xwe tê kuþtin. Hilo berî mirina xwe di civata êþîran de li ser yekîtiyê van fikir û ramanan dide zanîn: "Qewm û pismamno, çawa hûn zanin, çendî û çend meqam, cureyên govendên me hene. Li dawetan tenê mirovekî nezan têkeve govendê, govend xera dibe, pêwîst e giþk bi hev re bireqisin. Ax, xwezîka yekbûna me jî mîna govenda me bûya, bibûya halan û begeriya, giþkan dest bida destên hev û di govenda yekîtiyê de bireqisiyana..." Lê li dû kuþtina wî di romanê de hewildanên neteweyî jî disekinin. Lê dîsa jî, wekî ku dibêjin, "Roman neteweyê diafirîne", bi rastî jî Ahmedê Hepo amanc kirîye ku bi saya romanê neteweyekê biafirîne, qet nebe hiþmendiyeke bi vî rengî ava bike.

"Bawerî", romaneke trajîk e. Trajediya neteweyek e. Trajediya malbatek e. Trajediya sirgunê ye. Trajediya bêdewletiyê ye... Trajediyeke ew qas kûr û har, di her carbarkirina xwe de ne ji sifirê, ji binê sifirê dest pê dike. Ahmedê Hepo, ne bi rihekî têkçûyî, melankolîk, mazoþîst û bêhêvî lê belê bi rihekî kêfberz û kêfxweþ û bi ûslubekî erênî û avaker xwestiye bi zindîkirina baweriyê xwe ji vê trajediye rizgar bike. Tunebûna xeyal û hêviyê û ne baweriya rizgariyê ji koletîyê jî xirabtir e. Zindîbûn û hebûna baweriyê, rizgarî û azadiyê tîne: "Ax, dibên bawerbûn tu caran mirov di nîvê rê de nahêle, çogên mirov naþkîne û timî rih dide ber rihê mirovan, wekî ew bijî... Rast e, an na, nizanim, lê bawerî ne rastî ye, ew tiþtekî din e. Ya îro baweriya min a salan e, ya ku rih di der dilê min da dianî, ya ku rojên giran ji min re dibû piþt û rast diqewimî." Bawerî heqîqat û realîteyê çêdike.

 

***

Nivîsên Welat Rêmînazad ên ku berê di Diyarnameyê de hatiye weþandin:

- Þiîra Hezê ya Arjen Arî: Xweteslîmnekirin û Berxwedana Li Dijî Bêhezîyê 

- Ka Resenîya Romana Qal a Hesen Ildiz? 

- Zêdebûn û kêmbûna romana 'Þeveke Îstismar'

- Xeyalkirina "Handa"yê û rastiya wê 

- Xeletiya determînîzma romana ‘Hefsar’ a Hesenê Metê 

 

Hûn dikarin li van jî binêrin

Wê gaza kurdan bikare ji bo Ewropayê cihê Rusyayê bigire?

Wê gaza kurdan bikare ji bo Ewropayê...

03 02 2023

Li ser 'Þeþaqil' a Cîhan Roj heft rexne, heft pesin

Li ser 'Þeþaqil' a Cîhan Roj heft...

31 01 2023

Em xwe nû dikin

Em xwe nû dikin

30 01 2023

Gelemþeya Binavkirinê Wêjeya Dijkolonyal û Postkolonyal

Gelemþeya Binavkirinê Wêjeya...

26 01 2023

Ev jî hene

Bîenala êrîþkirina li ser Ferhad Pîrbalî dest pê kiriye

Bîenala êrîþkirina li ser Ferhad Pîrbalî dest pê kiriye

30 05 2019

Tirsa bê Diran: Raseriya tirsê li welatek çargoþeyî

Tirsa bê Diran: Raseriya tirsê li welatek çargoþeyî

25 01 2014

Daneberheva Du Wergerên ‘Kurk Mantolu Madonna’

Daneberheva Du Wergerên ‘Kurk Mantolu Madonna’

27 01 2022

TUCMAC

TUCMAC

17 05 2020

Asli Erdogan a girtî name þand: Nivîsên min wekî pireke aþtiyê bûn

Asli Erdogan a girtî name þand: Nivîsên min wekî pireke aþtiyê bûn

20 08 2016

Nivîsên Nû

Çorê ARDA

Romana nûjen an jî kevneþopîn?

Çorê ARDA

Çorê ARDA

Anatomiya Fermana Dîtiran

Çorê ARDA

Cemîl Andok

Kovarê kirmanckî

Cemîl Andok

Çorê ARDA

KORERÊYA VEBÊJ

Çorê ARDA

Omer Dilsoz

Gelo ev “bêqewlê” li kî derê ye?

Omer Dilsoz

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Rifat Arya/ Mesîla Dil
  • Mîrza Ronî
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2023 Diyarname