FÊRGÎN MELÎK AYKOÇ
Ziman rasterast bi dayîkê re têkildar e. Lema “zimanê dayîkê” dibêjin. Biwêja “zimanê zikmakî” jî bi dayîkê re têkildar e. “Mak” dayîk e. Mînak, dema berx û karikan berdidin nava pez, dibêjin; “bermak“. Di hin zaravayan de ji dayîkê re “ma” dibêjin.
Karlêka têkiliyên jiyana civakî ya dayîkê, hê dema zarok di hemla dayîkê de ye li zarokê dibe. Gava zarok tê dine jî, her bi dayîkê re ye. Zarok strana yekem, gotinên yekem, kenê yekem ji dayîkê fêr dibe. Ji wê, dayîk bi çi ziman û çandê nêzîkê zarokê bibe, zarok fêrî wê dibe, wê di giyana xwe de dide rûniştandin.
Li Kurdistanê hetanî salên heftê – heştêyî jî pirraniya dayîkan bi tirkî nedizanî, lema malên hemû kurdan malên kurdî bûn, li her derê kurdî serdest bû. Çanda dapîr û bapîran li her derê zindî bû. Zarokan li çîrok û metelokên kurdî guhdarî dikir û bi wê mezin û serbilind dibûn.
Dewleta Tirk piştî lêkolînên kûr û berfireh gihîşt wê encamê ku hetanê dayîk neyên bişaftin, di nava çanda tirk de nehelin, polîtîka bişaftinê bi ser nakeve. Lema projeyên bişaftina jinên kurd amade kir. Ji van projeyan yek di bin navê “Statuya jinê ya li herêma GAP´ê û pêvajoya entegrasyona wê bipêşxistinê” de bû û sala 1992-94 ew xistin qada jiyanê. Ya din jî di bin navê ÇATOM´ê de bû. Li gorî vê projeyê li her derê ji bo jinan kursên xwendin û fêrkirina zimanê tirkî hatin vekirin. Heta jinên salmezin jî di divêtiya van kursan de hîştin.
Li gel wê, di bin navê “Haydi Kizlar Okula (Keçino haydê biçin dibistanê)” de bû. Her çendî qaşo projeyeke UNICEF'ê ya wiha hebû jî, wan ev wekî alaveke bişaftina jinên kurd kirin projeyeke taybet, tenê li Kurdistanê xistin qada jiyanê, ji bilî Kurdistanê li tu bajarekî din ev proje bi kar neanîn.
Bêgûman medya dîtinêr jî di bişaftina dayik û bavên kurd de bi roleke pirr mezin rabû. Wan gelek film, rêzefilm, bernameyên devhêranê bi armanca bişaftinê amade kirin, li gelek welatan ji van awa fîlm û rêzefilman re fîlm û bernameyen keskesor tê gotin. Naveroka van fîlman li ser bingehên devhêran, fesadî, gotgot, hevxapandin, dek û dolab sextekariyan rûniştiye. Di fîlman de zimanekî gelek hêsan, gundî, pêkenok bi kar anîn. Mixabin di vî war de bi ser ketin, hemû jin û mêr bi van filmên keskesor ve girêdan û helandin.
Niha sedî nodê dayîkan bi tirkî diaxivin, ji wê zarok jî bi ziman, çand, sinca tirk û wekî tirk mezin dibin. Zarokên bi vî awayî hînê tirkî bûbin, yan jî hînê zimanê serdest bûbin, ji bo fêrbûna zimanê dayîkê nakevin nava tu hewldanan, heta dê û bavê xwe û zimanê wan piçûk dibînin. Xweziya xwe bi zarokên dê û bavê wan tirk in, tînin.
Mînak, xortekî dê û bavê wî baş bi tirkî nizanin, nû ji welêt hatibû. Gava me hev dît, hewl da bi min re bi tirkî biaxive, kêliya têgihîşt ku ez bi tirkî naaxivim, wer mat û metal ma, serê xwe hejand, vegeriya ji merivê xwe re got, “Te got, vî mêrikî gelek pirtûk nivisîne! Mêrik hîna bi tirkî nizane, cahil e! Çawa pirtûk nivisîne?”
Belê ew dayîkên bi zarokên xwe re bi tirkî diaxivin, kesên wiha ji rastiya xwe, ji rastiya zimanê dê û bavê xwe, ji mirovbûnê dûr, diafirîne. Yanê bi destê xwe, rastî û kesayetiya zarokên xwe dikujin, wan davêjin devê guran.
Mixabin ku ev nexweşî niha li Ewropayê bûye bela serê me kurdan. Nifşên diduyan yên li Almanyayê xwendine, hinên wan; bi zarokên xwe re nîv almanî nîv kurdî diaxivin, zarokên wan ne kurdî ne jî bi almanî baş dizanin. Hem ji dêrê û hem ji mizgeftê mane. Hin ji wan jî bi zarokên xwe re tenê bi almanî diaxivin. Zarokên wan yek gotinê bi kurdî nizanin. Beşeke van dayîkên bişaftî di mal de bi almanî diaxivin, lê li televîzyonên tirkan dinêrin. Zarokên wan dibêjin, “Mamoste, kurdî cih bihêle, tirkî bi me bide fêrkirin, da em bikanin fîlmên dayîka me li wan sêr dike, fêm bikin!”
Bi gotineke kurt û kurmancî, jixwe, hê derfetê zimanê me bibe zimanê bazarê û zimanê fermî yê welêt tune, heke dayîk bi awayekî zanistî bi zarokên xwe re bi kurdî neaxivin, zarokên xwe hînê zimanê kurdî nekin, li Ewropayê jî wê zimane kurdî ji holê rabe. Bêguman di vî warî de bav ji dayîkan gunehkartir in. Divê berê ew di nava malê de bi kurdî biaxivin.
balani51@gmxl.de
27.09..2017, Yenî Ozgur Polîtîka