• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Portreya Mehê
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Nivîsênkarên Mêvan

Fouché Portreya Siyasetmedarekî

Dîrok : 21 08 2019 | Beþ :

Nivîsênkarên Mêvan

Osman Ozçelîk


Di vê nivîsê de dixwazim ji we re behsa nivîskarekî mezin; Stephan Zweig û romana wî ya biyografîk, Fouché (Fûþê) bikim.


Heke hûn wêjehez bin û heta niha we tu berhemên Zweig nexwendibin, dizanim hûn valahiyeke nediyar ya nenavkirî, di mejî û ruhê xwe de hîs dikin. Hûn dixwînin belê tûrikê zêhnê we yê wêjeyê qet tijî nabe. Bizanibin ku sedema vê valahiyê, nexwendina Zweig e. Ger nêteke we ya nivîsê hebe, heta hûn çend pirtûkên Zweig nexwînin, qet destê xwe neavêjin pênûsê. 


Stephan Zweig, di sala 1881an de, li bajarê Wiyenna ya Awistiryayê wek kurê bazirganekî cihû hatiye dinyê. Perwerdehiya wêje, felsefe û ziman dibîne, hînî; îngilîzî, frensî, yewnanî, îtalî û latînî dibe. Xelata helbestê werdigire. Helbestên Verlaine û Charles Baudelaire ên fransiz werdigerîne bo almanî. 


Zweig, wahþeta þerê yekemîn ê cîhanê jiyaye, yekî humanîst e. Li Almanyayê “Partiya Sosyalîst a Neteweyî” ya Hîtler tê ser hukim. Zweig, bêhna tevkujiyekê, bêhna þerekî mezin, distîne. Welat bi welat digere, li tu derê hewiya wî nayê, sitarî nakevê. Di sala 1941an de, diçe li Brezîlyayê bi cih dibe. Mixabin nivîskarê hêja li wir jî; hizûr, aramî û rihetiya ruh û zêhnê xwe nabîne. Rewþa aloziya Ewropa û Dinyayê, guregura ewrên reþ ên þer, wî dike nav hesten reþbînî û naçariyê. Dibêje: “Çawa yek dikare þer bide destpêkirin; divê yek jî bikaribe aþtiyê bide destpêkirin.” 


Di wan rojan de romana xwe ya dawî ya navdar, Lîstikvanê Kiþik dinivîse. Hêvîþikestî ye. Li bajarê Petropolisê bi xaza hewayî xwe û jina xwe jehrdadayî dike, dimirin… Ew hosteyekî nivîsên ceribandin û biyografiyan e. Yek ji yeka din hêjatir, gelek roman û çîrok jî nivîsiye. 


Zweig, di sala 1929an de berhema xwe ya “Portreya Siyasetmedarekî: Fouché” dinivîse. Romaneke biyografîk a serkeftî. Jiyana siyasetmedarekî rastîn wek lehengekî romanê raxistiye ber çavan. 


Zweig, di pêþgotina berhemê de, dibêje; “Pir kêm caran bandora mirovên xwediyê fikrên rast ên hêja, li ser siyasetê dibe… Me di þerê cîhanê yê yekemîn de dît ku; mirovên kesayetiya wan lawaz, kesên bi guman, ên ku di civakê de derneketinê pêþ, her li paþ perdê mane, biryara þer dane… Ji bo tîpolojiya siyasetmedarên wisa bê naskirin, min jînenîgariya Joseph Fouché nivîsî.” Zweig dibêje, hîna li her derê dinyayê em zarokên xwe teslîmî van dîplomat û siyasetmedarên qumarbaz dikin, ew jî þeran derdixin.


Dîroknivîsên fransiz bala xwe nedane ser Fouché. Gava navê wî derbas bûye jî, tenê bi çend hevokan bêexlaqiya wî û nefreta xwe, anîne ziman. 


Em ji pêþgotinê hîn dibin ku Zweig di bandora Balzac de biryar daye ku vê berhemê binivîse. Balzac gotiye; “Fouché karakterekî herî balkêþ ê sedsala ku ew jî tê de jiya bû. Min heta niha mejiyekî wisa biaqil nas nekiriye.”  Victor Hugo jî gotiye, “Fouchê yekî ruh þeytan, rûmirî bû.” Zweig jî dê jînenîgariya vî siyasetmedarê çivbaz ê herî bênamûs ê li ser rûyê dinyayê binivîsiya.

 

Serdema ku Fouché bandor li ser siyaseta Fransa kiriye salên 1791-1816 e. Ango piþtî þoreþa bûrjûwaziya Fransa, wê þoreþa ku dê bandoreke mezin li ser dîroka mirovahiyê bike. Beriya þoreþê li Fransa feodalî serdest e, qral Louis li ser text e. Pergala feodaliyê, bi destê þovalyeyan û çîna ruhbanan de, bi hukmê zorê li ser piyan dimîne. Civak bi destê tovrindan (esilzadeyan) tê birêvebirin. Li bajaran çîna bûrjûwa bi bazirganiyê dewlemend bûye, dixwazin di rêveberiya Fransayê de xwedî erk bin. Filozofên wek; Descartes, Montesquieu, Voltaire û J.J.Rrousseau digotin, hemû însan wekhev in û divê pergaleke ku gel jî di rêveberiyê de hebe, were avakirin. Dirûþmeya, “Azadî Wekhevî Biratî” dibe sembola þoreþê.


Li  Fransa sala 1789an nûnerên; esîlzadeyan, ên dêrê û yên gel di meclîsê de ne. Nûnerên gel dixwazin erkên qral bi sînor bikin, qral qebûl nake. Gel radibe ser piyan, diajon ser girtîgeha “Bastille” ku wek sembola pergalê dihat dîtin. Þoreþê destpê kiribû…


Piþtî þoreþê, “Meclîsa Avakar a Neteweyî” lidar dikeve. Sê grûbên bûrjûva di meclîsê de ne. Koma “Jirondenan” pîþesaziya giran (endustrî), bûrjûwayên xwedî erd û milk, bazirganên dewlemend û arîstokratan temsîl dikin; “Jakobenîst” radîkalên demokrasîxwaz, ên wek komunîst-sosyalîst dihatin naskirin û “Destûrparêz” ên ku doza destûreke nû dikin û ji tundiyê dûr in, temsîl dikin. 


Joseph Fouché, yê ku ew ê di pêþeroja þoreþê de roleke giran bilîze derdikeve qada siyasetê. Di sala 1759an de, li bajarê Nantes hatiyê dinyê. Malbata wî deryavan in, bazirganiya koleyan dikin. Ji ber ku ne tovrind e Fouché, nikare di karê dewletê de bixebite. Piþtî xwendina olî, di xelwetxanê de kar dike; li dibistana rahîban mamostetiya dersên fîzîk û matematîkê dike. Wek pêgirê qral tevdigere, monarþîst e. 


Fouché, di vê serdemê de, siyasetê ji nêz ve diþopîne, dibîne ku çîna bûrjûwa bihêz dibe, cubbeyê xwe diavêje. Bi bûrjûwayan re têkiliyê datîne, wek yekî lîberal tevdigere. Bi keçeke nexweþik belê dewlemend re dizewice. Dibe endamê komeleya jakobenan, dostaniyê bi Robespierre ê parêzerê radîkal ê jakobenîst re datîne. Fouché wek yekî radîkal tê naskirin, belê bi koma jirondenan re, di 32 saliya xwe de tê hilbijartin. Di meclîsê de jironden zehftir in û desthilatdar in, bo wê Fouché bi wan re ye, li meclîsê li gel wan rûdine. 


Þoreþ her diçe radîkalîze dibe, di serokatiya Robespierre de jakoben bihêztir dibin. Jakoben îdamkirina qral Louis tînin rojevê. Fouché bi jirondenan re li hember kuþtina qrêl derdikeve. Di dengdanê de dibîne ku dengê îdamxwazan zehftir e, di cih de helwesta xwe diguhere, dibêje: “Bijî îdam!” her kesî þaþwaz dike, derbasî nav refên jakobenan dibe. Ev ne çivbazî û îxaneta wî ya yekemîn û ne jî ya dawîn bû.


Jakoben darbeyê lidar dixin, êdî desthilatdar ew in. Fouché jî wezîrê ewlekariyê ye. Jakoben, ser navê parastina komara gel dest bi tevkujiya muxalifan dikin. Tevkujiyên herî mezin bi destê Fouché û bi taybetî li bajarê Lyonê pêk tê. Ji bo jakoben û Robespierre jê hez bikin, xwe wek yekî komunîst dide naskirin. Avahiyên ku qral tîne bîra mirovan hemûyan hildiweþîne, perestgehên xiristiyanan talan dike, dest dide ser peykerên ku sembola mezhebê katolîk in. Încîla pîroz bi teriya kerê ve girê dide, dide kaþkirin. Malê zengînan talan dike. Înkara Xwedê dike.


Lîberalên komarparêz, bi hevkariya artêþê, dawiyê li terorîzma jakobenan tînin, Robespierre û hevalên wî didin ber giyotînê, dikujin. Fouchê bi dizî bi lîberalan re hevkarî kiriye, ew xelas dibe. Dîsa wezîrtiya ewlekariyê bidest dixe. Komunîstê salek berê, niha dostê bankêrên zengin e, di xizmeta wan de ye. 


Fouchê dê paþê bibîne ku stêrka Napolyon dibiriqe, Napolyon fermandarekî leþker e, haziriya darbeyekê dike, Fouché derbasî aliyê Napolyon dibe. Dibe wezîrê saziya polîsan. Dema Napolyon di þer de winda dike, Fouchê bi dijminan re di têkiliyê de ye… Napolyon dikeve, Fouché derbasî aliyê qral dibe.


Kî were îktîdarê, Fouché bi wan re ye. 


Zweig dibêje, “Fouché yekî hûrik ê mîna îskeletekî bû. Ronî di çavan de tune, rûyekî lawaz ê miriyan, mirovekî nepak bû. Belê zekaya wî kevir dibirî.” 


Tu kesî nikarî wek Fouché kûraniya tevgerên mirovan û bûyerên diqewimîn þîrove bikira, encamên rast jê bianiya der. Xwediyê çavdêriyeke xurt, xwînsar, bi tevdîr bû. Di tebîetê wî de; ahengdarî, sernermî, kubarî; fêlbazî, xemnexurî, fitnekarî, jixwereyî bi hevre hebû. Wî dizanî dê berê siyasetê û berê gel bi ku ve biçe, li gor wê xwe dida aliyê piraniyê û xurtan.


Napolyon ji bo wî gotiye; “Min di jiyana xwe de çivbazekî bêqisûr ê wek wî nedîtiye.” Zweig jî dibêje; “Wî îxanet anîbû asteke dahîyane.”


Her serdemeke siyasetê bi xwe re, Fouché yên nû dertîne. Li derdora xwe binêrin; hûn ê li Dinyayê, li Rojhilatanavîn, li Tirkiyeyê kopyayên xerab ên Fouché bibînin. 


Mixabin di siyaseta me kurdan de jî rewþ ne cuda ye. 

17.08.2019, Rupel


Hûn dikarin li van jî binêrin

Li Gundê Keçelan Xaniyên bin êrdê

Li Gundê Keçelan Xaniyên bin êrdê

16 06 2022

Gumbeta Surmelî Memed Paþa

Gumbeta Surmelî Memed Paþa

05 06 2022

Her helbest diþibe axa xwe

Her helbest diþibe axa xwe

25 05 2022

Keleha Koço

Keleha Koço

06 05 2022

Ev jî hene

Ji kurê min mezin çênabe

Ji kurê min mezin çênabe

09 02 2021

Mam Celal: Kîjan segbav ji kebaban hez nake?!

Mam Celal: Kîjan segbav ji kebaban hez nake?!

07 10 2017

Dilawer Zeraq: 'Biwêj wekî xoxan in'

Dilawer Zeraq: 'Biwêj wekî xoxan in'

17 08 2020

Li Rojhilata Navîn dengekî efsûnî: Feyrûz

Li Rojhilata Navîn dengekî efsûnî: Feyrûz

22 11 2018

Tesbîtên ji bo guherînê

Tesbîtên ji bo guherînê

02 07 2019

Nivîsên Nû

Çorê ARDA

Redkirina deftereke modern

Çorê ARDA

Cemîl Andok

Dêsê ma, sînorê þarî

Cemîl Andok

Çorê ARDA

Konê folklorîzmeke empresyonîst

Çorê ARDA

Dilþêr Bêwar

NÊRDEWAN

Dilþêr Bêwar

Omer Dilsoz

Sîyabo, darhejîrokê û hin tiþtên dîtir

Omer Dilsoz

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Mîrza Ronî
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Portreya Mehê
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2022 Diyarname