Yên ku xwe berdabin nava helbasta Cegerxwîn dê bibîn ku Seyda ji kîsî xwe navekî li helbestê dike: XweÅŸxwan!
Dema ku li peyva ‘xweÅŸxwan’ rast hatim, piÅŸtî ponijîn û têramîneke kurt, gihîÅŸtim vê encamê: Seyda mafdar bû, helbest; bi xweÅŸxwendinê re xweÅŸpeÅŸkêÅŸkirin bû!
Digel vê rastiyê, bi qenaeta min helbesta kilasîk ne tê de; dengê helbesta her helbestkarî dengê kêlîka bêdeng a di destpêk û serencama helbestnivîsînê de ye...
Ev deng bi qasî ku dengekî xweser e; ne guherbar e jî!
Ji vê teqeziyê, serbixwe yan jî bi kêÅŸ, her helbest xwedî newayeke cuda, vebirîn û derbirîneke cuda, deng û sewt û rîtmeke cuda ye.
Ev teqezî- an jî hiÅŸkebinavkirin- nayê wateya ku her xwendevan bi dengê bilind an jî di ber xwe de bi nehwirînî helbestê bi xwendineke din, bi ÅŸêweyeke din nikare bixwînê.
Di vê biwarê de piÅŸtî seremcameke dûdirêj; xwendinên min, guhdarî û guhdêriya li xwendina helbesta helbestkaran, û xwendinên teatrel gihîÅŸtim vê biryarê: Sê cure xwendinên helbestê hene:
1. Xwendina helbestkar a hemanreng û hemandeng û hemanaheng.
2. Xwendinên xwendevan ên cuda cuda û guherbar.
3. Xwendinên teatrel ango rîtuel…
Helbestên helbesta klasîk: gazel, qesîde, çarînbend… ÅŸik û gûman nîn e; li gel forma xwe ya parastî/hatî parastin bi ÅŸêweyeke teqez, ÅŸîroveyeke hemannewa hatine/têne xwendin!
Çawa dema ku em helbestekê bixwînin û navê helbestkar di bînê helbestê de nebînin jî em dikarin bibêjin ev helbest helbesta filan helbestkariye; helbest bi dengê helbestkarê xwe jî xwe bi me dide nasandin!
Ev xwenasandin ango bi xwe hesandin, ji helbesta kilasîk bêhtir taybetiyeke helbesta xweser î nûjen e.
Dîsa jî; wekî têbiniyeke kiçik em dikarin bibêjin, gazela kurdî bi newayê/miqamê xwe nezî gazela farisî bê xwendin jî; bi xwendina bi salan re qesîdeya kurdî di medreseyên Kurdistanê de meqamekî xweser a xwe peyda kiriye. Ev meqam ango ÅŸêwexwendin di bin karteka mîstik a olî de be bixuye jî, rengê wê yê kurdewar ê bi salan himmandî; di medreseyan de bi lêvandina feqiyan, li der bi xweÅŸxwendin û xweÅŸbilandina derwêÅŸên ku magî/magu/melayên zerdeÅŸtî tînin bîra meriv… û rîtma erbaneyê re bûye/dibe sedemê ji xwe ve çûn û bi cizb û surrketina bawermendên zarkurdî/kurmancî!
Jixwe heta serdemeke demên kevn, di rîtûelên civakî û ayînê de- îro jî di zikr û ayînên terîqetan de- erkeke sereke li peyv û rist û newaya helbestê hatiye barkirin!
Xwendina metnên olî jî -li tevî bangdanê, xwendina Qûranê…û hwd.-vê paÅŸiyê bi melodiya meqamên muzîkê kirasîkî surrî û dilvegêr li wan hatiye fesilandin!
Li hêla din; gava ku em li dengvedan û newaya stranên gelerî dimeyzênin, em bi ser ve dibin û dibînin ku her stran li gorî cih, karê ku hatiye/têtê kirin, arezû û mebestên peyama ku dihewîne û dixwaze ragihîne teÅŸe girtiye.
Di vê navberê de divê em ji bîr nekin, ku siruÅŸt ango der û dor jî di vê teÅŸegirtinê de xwedî kartek e.
Bi taybetî li erdnîgariyên ku demeke dirêj êÅŸ û azar kêÅŸane ev rewÅŸ eÅŸkeretir û diyartir e…
Wekî gelek rexên dinyayê Afrîkaya reÅŸikan jî yek ji wan axan e, ku wekî ax, mîna sirûÅŸt, nola qewm yek ji wan qetebejahiyên bextreÅŸ û çarereÅŸ e.*
Ji salên beriya 80’yî ristên helbestkarê ku niha navê wî nayê bîra min; kiribû ku welatê min, bindestiya min, çarenûsa min a nêzî çarenûsa wî bikeve bîra min:
Hatin…
Di destên wan de Încîl hebû
Di destên min de axa min!
Hatin…
Min Încîl ji destên wan wergirt wan axa min…
PaÅŸê Încîl bû ya wan, bi ser de axa min!
Hûn dênê xwe bidinê, ÅŸair li hemû erdnîgariyan bi her peyvê, bi her ristê, bi her helbestê bûye/dibe ‘nahtorê’ bax û axa xwe.
Ma ne, Cegerxwîn e, gotiye: Min ji nav baxê cîhanê bax û bostan’ im bes e!
‘Bax û bostan’ yê meriv be, têrî meriv dike!
Lê belê, ku dagirker hê jî wekî dizên mirovÅŸelên di nava bax û bostan, newal û çiyan, gund û bajaran de bi ‘çirrê û çavgirtînkê’ bileyizin?
Wê gavê; wekî her ÅŸa’irê li vir û wirê dinyayê ÅŸairê kurd jî dê biqîre: Rahijin teÅŸken xwe…û biqeÅŸitin ji ser axa min…
Lê ew kerem nakin û naçin!
Naçin; heta ku bi rewt û daran hinek nedin pey wan!*
*ez ê bi nivîseke din vê mijarê hebekî din tevbidim
*Ev nivîs di malpare Azadiya Welat de hatiye weÅŸandin
12/11/09
arjenari99@yahoo.com