Hogir Berbir

Hevsengiya di navbera ziman, nasname û rastiyê de; vegera malê. Mirov dikare bipirse; kî/kê vegeriya? Veger wisa hêsan e? Qoricî, siyasetmedar, ajan, kujer, zimankûj; her beşên ku di nava civakê de bi gavekê dikare vedigere? An bi gulekê dibe bihar? Ez ê hew mijarê bi ser ziman û wêjeyê ve girê dim û beşên din nenirxînim.   
Hin nivîskar bi berdewamî bi zimanên cuda dinivîsin û ev jî dibe beşek ji rêwîtiya wan a edebî. Ji ber vê yekê, gelo nivîskarek ku bi zimanekî din binivisîne û dû re “vegere”, li zimanê xwe yê zikmakî nivîsandina xwe bidomîne, bi tercihên wî yên kesane û îlhama afirîner ve ku girêdayî ye, bi gelemperî çiqas rast e ku meriv ji vê rewşê re wekî “vegera” malê ya tam bi nav bike? Bi min ne rast e ku meriv ji nivîskarekî piştî nivîsandina bi zimanekî din vegere ser zimanê xwe yê zikmakî, wekî “vegera” malê bi nav bike. Mal mala wî ye û wî xwe li mala xwe biyanî hiştî ye ku xizmet ji çand û zimanekî din re kiriye.
MÎNAKA YAŞAR KEMAL
Edebiyat ji bo îfadekirina serpêhatiyên mirovî û parastina mîrata çandî navgîneke girîng e. Nîqaşên li ser bijarteyên zimanî û nasnameya çandî ya nivîskaran, asta di diyarkirina berhemên edebî yên rast û kûr in ku roleke girîng dilîze de, bi taybetî pirsa ku nivîskar ne bi zimanê xwe yê zikmakî, bi zimanekî din binivîsîne, di parastin û têgihîştina mîrateya çandî de ku mijareke bingehîn e, çiqasî dikare mîrateya çand û zimanê xwe biparêze û bike malê zimanê xwe û gel? Mînaka Yaşar Kemal ku çi qas kurd be û di berhemên wî de bêhna kurdan jê bê jî, çi rûhiyeta kurdayetiyê tê te heye? Ji kurdan kê berê xwe daye berhemên Yaşar Kemal ku dîrok, ziman, çand, erdnîgarî, bîr û bawerî, ji xizmeta ziman û çanda tirkî pê ve çi yê wî bûye malê kurdan û çi şûd jê wergirtine? Çima Yaşar Kemal zimanê Ehmedê Xanî nenêrî ku neynika civaka kurdan e, bi neynika çand û bîra kurdî bi zimanê tirkî li tirkî dinêre û berheman ji tirkan re diafirîne?   
MÎNAKA KAFKA
Pirsek din bi mînakek taybet ya zivirîna zimanî mirov dikare ji ya Franz Kafka ve bide dayîn. Kafka nivîskarekî ku bi almanî dinivîsî bû, lê piştî mirina wî berhemên wî li cîhanê hatin naskirin û bi zimanên cuda hatin wergerandin. Van wergeran hişt ku berhemên Kafka di çand û zimanên cuda de bigihîje xwendevanên berfireh. Di vê rewşê de, berhemên Kafka mirov dikare wekî “vegereke” zimanî bihesibîne? Eger berhemeke edebî bi zimanê xwe neyê nivîsandin, an jî bi wê rastiya çandî nîşan nede, bi rastî dikare di mîrasa çandî ya wî gelî de cih bigire? 
Nivîsandina nivîskarekî bi zimanekî din, bi vekolînan serpêhatiyên çandî yên cihêreng, nikare dewlemendiya edebî û çandî ya xwe bi xwe re peyda bike. Ku edebiyat gerdûnî ye û berhemên ku bi zimanên cuda têne nivîsandin dibe ku danûstendina çandî teşwîq bike. Perspektîfên nû pêşkêşî mirov bike û di vê çarçoveyê de vegotina mîrasa çandî ya bi zimanekî din, bike xwedî potansiyeleke ku nivîskar bigihîjîne xwendevanên nû û cihêrengiya çandî zêde bike.
Ev rewş çi qasî cihê nîqaşan be jî, ev mijar tevliheviya qadeke girîng a mîrasa edebî û çandî eşkere dike. Vegera nivîskarekî dibe ku rastî zimanê xwe yê çandî bê ku kûrahiya berhemên wî yên edebî ji wê çandê be. Vegera li cewhera xwe, mîna nivîskar li kok, nasname û rastiya xwe ya civakî vegere were şîrovekirin ku ev yek bikare berhemên wî yên wêjeyî kûrtir û watedartir bike.
Yek ji erkên sereke yên wêje û hunerê ew e ku nirx, serpêhatî û têgihîştina civakê nîşan bide û bigihîne nifşên pêşerojê. Ji ber vê yekê, ji bo ku xebatek bi rastî mîrateya çandê temsîl bike, girîng e ku ew bi ziman û nirxên çanda xwe re lihevhatî be.
NIVÎSANDINA BI ZIMANEKÎ DIN
Lê belê, heke nivîskarek vê pêvajoya xwe-refleksî bi zimanekî din îfade bike an jî bi zimanên cuda binivîsîne da ku bigihîje çandeke din, dibe sedema hin nîqaşan bi xwe re biafirîne. Nivîsandina bi zimanekî din, gereke bê dîtin ku nivîskar ji rastiya xwe ya çandî dûr ketî ye, an jî were fikirîn ku armanc xizmetkirina ziman û çandek e din e.
Di serî de, di vir de nivîskar gerek zelal be. Parastina mîrata çandî tê wateya veguhestina nasname û nirxên civakê ji bo nifşên pêşerojê. Nivîsandina bi zimanê xwe gelek caran dihêle nivîskar ji hêza îfadekirina zimanî ve jêhatîbûna xwe di rastiya civaka xwe de sûdê werbigire. Ev yek rastiya berhemên nivîskar û cihê wî di civakê de xurt dike.
Mirov li rastiyê binihêre û têde kûr bibe, metirsiya ku nivîskar rastiya xwe ya çandî paşguh bike û çanda xwe di xizmeta ziman û çandeke din de bike heye. Di vê rewşê de, rastî û kûrahiya berhemên edebî di pêşerojê de dikare were pirsîn. Ev çand a kîjan zimanî û neteweyî ye? Nîqaşên bi vî rengî yên li ser tercihên ziman û nasnameyên çandî yên nivîskaran ji bo parastina wêje û mîrasa çandî, çi qasî bi tercihê ve girêdayî be jî girîng e.
Ji ber vê yekê, di nav tevliheviya mîrateya edebî û çandî de, tercîhên zimanî û nasnameya çandî ya nivîskar bi giranî naverok û bandora berhemên wî diyar dike. Çawa ku her nivîskarek di nav pêvajoyên xwe yên afirîner û çandî de vê hevsengiyê bi dest dixe, dihêle ku xwendevan wate û nirxa berhemên edebî pê re fahm bike.
Pêvajoya ku nivîskarek bi zimanekî din dinivîse û paşê bi zimanê xwe yê zikmakî dadikeve, berhemên xwe yên wêjeyî bi zimanê xwe digihîne nava mîrateya çanda xwe, bi gelemperî wekî “hatina malê” an “vegera malê” çiqasî bixwaze bê dîtin jî, ev pêvajo nikare wekî “vegerek” li koka nivîskar, nasnameya çandî û forma xwerû ya vegotinê were şîrove kirin. Ji ber ku wekî “vegera malê” tam nayê hesibandin û bi zimanê cuda tercîha nivîsandina xwe gava ku didomîne, qabîliyeta xwe ya kesane bi ravekirina edebiyata xwe ve girê dide, bi rastiya gel, çand û zimanê wî ve girê nade.
MÎNAKA ÎLHAMÎ SÎDAR Û BURHAN SONMEZ
Li gorî gerdûnîbûna wêjeyê û rola ziman di pêvajoya afirandinê de, dema ku nivîskar di ezmûna bi zimanên cihê binivîse û paşê vedigere ser zimanê xwe yê zikmakî de derbas dibe, bi ser nakeve û tavilê bi zimanê dinê dadikeve. Mînaka Îlhamî Sîdar ku bi berhema xwe ya “Tehma Xweliyê” xwest “vegere malê”, lê paşê bi dehan berhemên bi zimanê din dest bi nivîsînê kir û ragihand nava qada mîrateya çandî û wêjeyî ya neteweya din. Heman tişt Burhan Sonmez diyar dike ku dê bi sê zimanan binivisîne, pirtûka xwe ya dawî jî pêşî bi tirkî nivîsandiye, paşê kurdiya wê girtiye dest ku ya yekemîn bi kurdî ye û bi vê “vegeriya”ye malê.
Nivîsandina bi zimanê zikmakî têkiliyên hestyarî û çandî yên nivîskar ku xurt dike û dike ku ew dengê xwe bastir derbixe holê, lê nayê wê manê ku bi berhemekê vegeriyaye malê. Mînakên wiha bi sedan hene, bi berhemekê kevirê xwe avêtiye bîra ku avê jê vedixwe, lê nizane ku bîrê dixetimîne. Heyran vegera te bila veger be, her tiştî li cihekî bihêle û bi ziman û koka xwe dakeve ku mirov bibêje vegeriya ye. 
ENCAMA ‘VEGERA MALÊ’
Ger nivîskarek piştî nivîsandina bi zimanekî din nexwaze vegere zimanê xwe yê zikmakî an jî zimanê ku tercîh dike bixwaze binivisîne, çiqasî dikare rêwîtiyek edebî ya bêhempa çêbike jî, nikare dakeve kûrahiya ziman û çanda xwe. Di rewşek wiha de, bi vegerandina berhemên edebî ku ji zimanên cuda vegerîne ji bo zimanê xwe yê zikmakî jî, li ber rastiya pêşerojê nikare dewlemendiya vegotina afirîner a nivîskar zêde bike ku wî mafdar derxîne.
Di encamê de, têgeha "vegera malê" têgehek e ku ji bo vegotina rêwîtiya zimanî û çandî ya di serpêhatiya edebî ya nivîskar de bê bikar anîn, li gorî serpêhatî û tercîhên her nivîskarî dikare bi awayên cuda were şîrove kirin û bê nirxandin, lê mirov nikare vê têgehê bi “vegera malê” li xwe û koka xwe vegeriya ye bi nav bike.