Mahmut Ozçelik
Åžahînê Bekirê Soreklî nivîskarekî hêja ye ku bi çend pirtûkên xwe yên giranbuha kitêbxaneya edebiyata kurdî xemilandiye. Ji çîrokan hetanî romanan berhem afirandine. Dîsa ji zimanên îngilîzî, almanî û erebî roman, helbest û hin gotar wergerandiye zimanê kurdî. Niha jî li welatê “perê dinyayê” Awutralyayê bi cih bûye û li bajarê Sydneyê di dezgeha “SBS Radio”yê de bernameyên kurdî pêÅŸkêÅŸ dike. Soreklî bi du romanên xwe di xizmeta wêjeya kurdî de ye: Wendabûn û Veger. Ji ber ku tenê romana wî ya bi navê “Veger” bi dest min ketiye, ez ê hewl bidim ku li ser vê pirtûka wî hin paragrafan lê bikim.
Roman bi çapa xwe ya yekem di sala 2006’an de li Duhokê ji hêla Yekîtiya Nivîskarên Kurd ve hatiye weÅŸandin. Lê mixabin WeÅŸanxaneya “Na” yê ev agahî ji bîr kiriye û di rûpela diduyan de wekî “çapa yekem” 2014/Îzmîr kifÅŸ kiriye. Romanivîs di destpêka romanê de sê rûpel ji bo nasîna lehengan, cihên ku bûyer lê qewimîne terxan kiriye û bawerim ev kifÅŸkirin ne pewîst e. Ji ber ku xwîner dema li xwendina romanê germ bû, dê bi hêsanî hem lehengan nas bike û hem jî cihên ku bûyer lê qewimî ne…
Cihên bûyer lê derbas dibe romanivîs wekî “bajarê Tarê/welatê Tarê” bi nav kiriye. Di honaka romanê de Tar di heman demê de navê bajarekî ye ku paytexta welat e. Ligel bajarê Tarê çend gund bi hinek taybetiyên xwe dibin navenda hin bûyeran. Gundên ku herî navdar ev in: Avdar, Saran û Bêçarê. Ev bajar û gund bi temamî xeyalî ne û her çiqas navê kurd û Kurdistanê di romanê de derbas nebe jî em ji îma û îmajan pê derdixin ku rastiya gund û welatê kurdan û rewÅŸa wan ya civakî ya demekê radixe ber çavan.
Roman li ser esasê hin merivên ku welatê Tarê terikandine û li dinyayê belav bûne, xwendine û bûne xwedî pîÅŸeyan û li ser daxwaz, plan û pêÅŸengiya Leheng Axa, bi qasî du hefteyan li bajarê xwe yê zaroktiyê Tarê “vedigerin” û li ser rewÅŸa welatê xwe komxebatan pêktînin û dixwazin qedera welatê xwe vegerînin rewÅŸa berê ku wekî “War” dihate nasîn, hatiye hûnandin. Lê hin navên wekî Amerîka, Boston, Almanya, Berlîn, Viyana û Romanya derbas dibin ku hin rewÅŸenbîrên welatê Tarê/kurdan li van deveran xwendine û bûne xwedî kar û dezgeyên girîng, ev cih û warinan di rastiya xwe de hene û dîsa em di hêla cih û warên kurdan de pêrgî xumamiyek tên ku nivîskar bi navên xeyalî wan bi nav dike. Dema behsa cografiyaya welatê Tarê/welatê kurdan tê kirin xeyal li peÅŸ e, lê dema ku qala cografiya yên din dibe rastî di meriyetê de ye…
Bûyerên di romanê de li ser du stûnan hatiye rûnandin: Yek jiyana li gundên ku me li jor navên wan rêz kiriye û bi axa, mele û ÅŸêxên xwe ve pergalek birêvebirinê heye. Ya din li navenda bajarê Tarê, li derûdora Çayxaneya Aramo li hev kombûna hin rewÅŸenbîran e ku li ser daxwaza leheng Axa ji welatên cur bi cur hatine û hewl didin ku çalakiyek rêzekonferansan li dar bixin…
Vegotina bûyeran ji hêla vebêj-nivîskar ve dest pê dike, lê di herka romanê de em dibînin ku yek ji lehengê romanê “Pîran” bûyeran vedibêje, carinan rêbaza diyalogê derdikeve pêÅŸ; wekî di navbera Pîran û Rastîn de, yan jî di navbera Pîran û Lorînê de. Dîsa di dema kombûna rewÅŸenbîran de em bi saya gotar pêÅŸkêÅŸkirinê dengên cihê cihê mirovan jî dibihîsîn: Kadirê Rojperest, PerîÅŸan Pêzan, Bêwar Ramanî, Ronî KaÅŸanî û hwd. Her yek ji hêlek ve bi ÅŸêweyên îronîk û mîzahî pest û pêkutiya desthilatdaran ya li ser merivên welatê Tarê û rewÅŸenbîran tîne ziman. Li dor hêmayên wekî “kevir”, “mix”, “pênûs” û “perên teyran” ku wekî alavên nivîsandinê tên bikaranîn û wekî sembolên berxwedanê ne, pê re jî qedexekirina van hêmayan ya ji hêla desthilatiya Tarê ve tê ravekirin.
Bûyerên di romanê de bi destpêkirina jiyana rojane ya li gundê Avdarê dest pê dike: Di sehera sibehê de dengê dîkan, zirîna keran, ewte ewta kûçikan û dengê mele Boyar têkelî hev dibin û em pê dihesin ku jiyanek kevneÅŸopî ya rojane li gundê Avdarê dest pê dike. Meleyê gund Boyar gelek ji karê xwe yê yeknesak bi gazin e. Jiyana di navbera mizgeft û malê de bêhntengiyê lê çêdike û wekî çare karê mizgeftê radestî lawê xwe yê mezin dike û carinan ji gund bi dûr dikeve. Ji bilî Avdarê gundekî din jî heye ku navê xwe Saranê ye, ji bîst malî pêk tê û Leheng Axa xwediyê wî ye. Romanivîs taybetiyên Leheng Axa wisa rêz kiriye ku mirov bibêje ax xwezila axayek wekî Leheng Axa xwediyê gundê me jî bûya: Leheng Axa xêr û bêra zeviyan ji nîvî zêdetir li gundiyan belav dike, merivek aÅŸtîxwaz e, kîn û rik pêre tune ye, li gund xwedî pirtûkxaneyekê ye, weqfek bi navê “Weqfa KaÅŸan Begê” ava kiriye û bi saya vê weqfê lêçûnên nexweÅŸan dabîn dike û pê re jî hin zarokên di xwendinê de jîr û zanaye diÅŸîne Awustiryayê bajarê Viyenayê… Û bêyî pirsa “gelo bi rastî di dîrokê de axayê me yê xwedî pirtûkxane hebûn an na?” mirov nikare vê beÅŸê derbas bike. Pirsa “ger axayên me yên xwedî pirtûk û pirtûkxane hebûna dê halê me yê îroj ev bûya?” tê bîra mirov. Mixabin ku ev axayê xwedî xisletên pak li hesabê deshilatdarê welatê Tarê nayê û fermana kuÅŸtina wî tê dayîn. Û di herka romanê de em dibînin ku dikeve kemîna leÅŸkerên bajarê Tarê û tevî Halo yê rewÅŸenbîr ku ji Viyaneyê ji bo rêzekonferansan hatibû bajarê Tarê tên kuÅŸtin…
Di herka romanê de em dibînin ku stêrka “Çayxaneya Aramo” ku li bajarê Tarê ye diçirûse. Ev çayxane dibe navenda geÅŸedanên girîng. Hin mirovên jîr û zana, rewÅŸenbîrên ku zaroktiya wan li welatê Tarê derbas bûye, bi egerên cihê cihê xwe gihan dine welatên wekî Ewropa û Amerîkayê, piÅŸtî xwendina xwe kuta dikin û dibin xwedî erk û payeyên bilind, bi vexwendin û pêÅŸengiya Leheng Axa vedigerin welatê xwe û li bajarê Tarê rêze konferansan derheqê mijarên cur bi cur de pêÅŸkêÅŸî milet dikin. Li vî mekanî çalakiya pêÅŸkêÅŸkirina gotaran balkêÅŸ e. Di vir de romanivîs bala me dikiÅŸîne ser wê rewÅŸê ku rewÅŸenbîrên zarokatiya xwe li welatê Tarê derbas kirine, piÅŸtî demekê li welatên dereke xwendine û bûne xwedî gelek agahiyan, lê li welatê Tarê cihê ku lê bûne mêvan ne ewqas azad in. Ji ber ku her yek li odeyek hatiye ezimandin û qisedana bi hev re an derbaskirina demê ya bi hev re mîna ku qedexe be dixuye. Xala din jî ew e ku romanivîs ÅŸêwazeke mîzahî bi kar aniye û rewÅŸenbîrên gotarên xwe pêÅŸkeÅŸ dikin wekî xwe bi xwe pesnê xwe didin û xwe jîr û zana derdixin pêÅŸ, ravî me dide. Mînaka vê yekê vegotina Pêzan PerîÅŸanî ye ku derheqê “qederê” de qise dike: “Bi kurtî, heger ne ji daxwaza min ya bi îsrar bûya, ez ê yan li gund mabûma û îroj bavê deh-duwazdeh kur û qîzên perîÅŸan bûma, yan jî bûbûma esrarkêÅŸekî, yan tew “oxlanciyekî”, û heye ku îroj mirî, yan girtî bûma. Lê na, min qedera xwe du cara, ji du caran zêdetir bêguman, guhert û bi serbilindî dikarim xwe wek rewÅŸenbîrekî gelê xwe bi nav bikim.” (Rûp. 43). Li vir uslûbek mîzahî bikar aniye û rewÅŸ û rola nivîskarên me di awêneya bajarê Tarê de raxistiye ber çavan ku beyî xwendekar an gel wan wekî rewÅŸenbîr bi nav bikin, ew bi xwe dilezînin û rewÅŸenbîriya xwe îlan dikin…
Li gel van geÅŸedanên li bajarê Tarê em dibînin ku li gundên nêzîkî Tarê jî hin pirsgirêk diqewimin. Jiyana axatiyê hêj berdewam e. Hin erd û gund ji KaÅŸan Begê gihîÅŸtiye kurê wî Leheng Axayî. Nakokiyên di navbera gundiyan de dibe sedem ku li gundê Bêçarê ji du malbatên rikeberê hevdu, du mirov bên kuÅŸtin û ÅŸîn û dengê zêmaran li asîmanê derdorê konê xwe vegire. Û mirovên wekî axa, mele û ÅŸêx di nav de bi bandor in vê bûyera xwînî çareser dikin û malbatan li hev tînin. Lê lihevanîna malbatan rayedarên dewletê zivêr dike û li pey vê planek ji bo kuÅŸtina Leheng Axa û Mele Boyar çêdikin û di derengiya ÅŸevê de li serê riyê kemînê datînin, Leheng Axayî dikujin û vê bûyerê jî vediÅŸêrin û dikin stûyê “Rêxistina Serdarê Tarî.” Divê em li vir vê bibêjin ku Soreklî dema bûyerên welatê Tarê radigihîne me, di nav de qala ÅŸerê dewletê û “Rêxistina Serdarê Tarî” dike, em dizanin bêyî nav û dîrokê bide qala kîjan salan û kîjan rêxistinê dike. Ji vir û pê ve tama hingivîn ya ji romanê tê, cihê xwe dide tama hingivê xwê bi ser de hatî reÅŸandin. Ji ber ku tevgera gelê kurd bi navandineke qet mirov napejirîne bi nav kiriye û mîna ku li hemberî hemû ÅŸêx, mele û axayan be, daye nasîn. Lê ev jî rastiyek e ku sînorê edebiyatê bi qasî ku em texeyul nakin berfireh e, tenê bi ÅŸertê ku rastî neyê veÅŸartin û bûyer neyên berevajî kirin…
Her çiqasî romanivîs di destpêka romanê de destnîÅŸan dike ku cih û bûyer hemû xeyalî ne jî, mirov di herka romanê de têdigihîje ku “Welatê Tarê” Kurdistan bi xwe ye û pirsgirêkên li gund û bajarên wê tên jiyîn bi hemû dîmenên xwe rastiya welatê me yê wextekê radixe ber çavan: Pergala axatiyê, reva ji welat (penaberî), nakokiyên di nava gundiyan de û pevçûnên wan ku bi kuÅŸtinan bi dawî dibe, zilm û zora desthilatiya mêtinger ku mirovan bêçare dihêle, ÅŸerê azadiyê, rexistinên tundrew ên olî ku jiyanê li mirovan teng dike, toreya zewicandina keçikan ya bê dilê wan -di kesayetiya Lorînê de dixuye, ku bi serîhildana Lorînê re pêk nayê û paÅŸê bi dilê xwe bi Pîran re dizewice û dibe sedem ku Pîran ji Almanyayê vegere welatê xwe- hemû bi hev ve girêdayî hatiye vegotin ku di rastiya xwe de her yek dikare bibe mijara romaneke xweser…
Ber bi dawiya romana “Veger”ê de em dibînin ku xeyalê Leheng Axa –di esasê xwe de xewn û xeyalên nivîskar Åžahînê Bekirê Soreklî bi xwe ye ku welatekî di dahatûyê de dixwaze bibîne îdealîze kiriye- hêdî hêdî pêk tê. Welatê Tarê bi saya mirovên xwedî vîn, têkoÅŸer û rewÅŸenbîr ji talanbûn û wêranbûnê xelas dibe; zanîngeh lê çêdibe, akademîsyên li ser hawirdorê, li ser felsefeyê, li ser jin û zarokan agahiyên dorfireh didin niÅŸtecihan û bi vê perwerdehiyê ve Tar li navê xwe yê qedîm vedigere, ji nû ve dibe “War,” warê evînê û her der êdî Baxçeyê Ronahiyê ye ku her mirovê bixwaze dikare tîbûna nezanîna xwe ya derheqê her babatê jiyanê de biÅŸkênîne. Lê dema mirov li rastiya halê heyî yê welat vedigere dengê hewar û qêrîna li çiyayê Åžengalê û bêdengî û bêwijdaniya dinyaya hevçerx dîmenek mijanî ya bi jan diyarî me dike…
Nivîsên Mahmut Ozçelîk ên ku berê di Diyarnameyê de hatine weÅŸandin:
- Nalebar: Jina bêsiûd û erotîzma bêhefsar
- Guhar: Du qewmên qedîm û bîrên wan yên birîndar
- Leyla Fîgaro: Hêrs, hêsir û poÅŸmanî
- Mirina Bêsî: Awirek li heyama kuÅŸtinên kiryar nediyar
- PêÅŸangeha Sûretan: Çend dîmen ji êÅŸ û birînên me
- Tirsa bê Diran: Raseriya tirsê li welatek çargoÅŸeyî
- ÅžûrkêÅŸiya Hesenê Metê û Baweriyên Batil
- Mehmet Uzun û ‘Ronî Mîna Evînê Tarî Mîna Mirinê’
- Ereb Åžemo û Hêviyên Bextewariyê
- Romanek pirhêlî ya tuxleyî: Dilya û Zalar
- Trajediya Evîndaran: Evîn, jan û xwîn û nalîn e
- Baciniyên êzdî û toreya tolhildanê
- Xezal: Wêneyê Åžerê Kirêt
- 'Lerizînên Tenêtiyê' û jiyanên têkçûyî
- Jiyana kurdan ya bênasname: “Kitim”
- Åžapînoz’a Enwer Karahan û ReÅŸbîniyên Nepen
- Åžêx Seîdê Kal û Sê Gavên Wî yên Dawiyê (BeÅŸ II)
- Åžêx Seîdê Kal û Sê Gavên Wî yên Dawiyê
- Penaberên li ser çemê Elbeyê
- Moliére Kurdî Dipeyive
- Rondikên ji jiyana kevneÅŸopî diniqutin
- Lehengek Sêwî yê Tazî û Evîna wî ya Nîvcomayî
- ‘Gîtara Bê Têl’ û ‘Perde’