Cemil Oguz

Dîroka ÅŸanoya kurdî digihîje sed salî lê zêdetir piÅŸtî salên 90'î rastî geÅŸbûneke mezin hat û her ku diçe xurtir dibe. Niha li ser vê dîrokê pirtûkeke bi navê "Jêrzemîn" bi kurdî-tirkî hat weÅŸandin. Pirtûka ku ji aliyê lîstikvan û derhênerê ÅŸanoyê Mîrza Metîn ve hatiye amadekirin ji WeÅŸanên Åžaredariya Bajarê Mezin a Amedê ve hatiye çapkirin.

1893, lîstika 'Kurdish Drama'

Pirtûka Jêrzemîn li ser dîroka ÅŸanoya kurdî gelek agahiyan pêÅŸkêÅŸ dike. Ji pirtûkê em hîn dibin ku di sala 1893'yan de Li Fûara Chicago lîstikeke bi navê Kurdish Drama tê lîstin ku ji sê perdeyan pêk hatiye. Xortekî kurd yê bi navê Hesen dil ber dide keça apê xwe û dixwaze pêre bizewice lê apê wî daxwaza Hesen nayne cih, keça xwe jî digere û ji wir bar dike, Hesen dide dû. Lîstik di derdora çîroka vê malbatê de geÅŸ dibe û di heman demê de jiyana kurdan û reqs û stranên kurdan jî tên nîÅŸandayîn. Ligel vê yekê jî ji vê lîstikê wêdetir lîstika "Memê Alan" wekî yekemîn lîstika ÅŸanoyê ya kurdî hatiye qebûlkirin.

Yekem lîstika kurdî: 'Memê Alan'

Lîstika Memê Alan ji aliyê Evdirehîm Hekarî ve hatiye nivîsîn û di salên 1918-1919'an de di kovara Jîn ku li Stenbolê derdikeve de tê weÅŸandin. Mîrza Metîn li ser sedema çima wekî yekemîn lîstika ÅŸanoya kurdî tê qebûlkirin wisa nivîsiye: "Lîstik hem ji ber bi kurdî hatiye nivîsîn û hem jî ji ber ku nivîskar kurd e û qala kurdan kiriye, bi taybetmendiya xwe wekî yekemîn testta ÅŸanoya kurdî a nivîskî tê hesibandin."

Mînakên ji dîroka ÅŸanoya kurdî

Di pirtûkê de bi kurtahî qala lîstika Hevind ku Celadet Elî Bedirxan nivîsîye, 10 salên Åžanoya Elegezê tu di sala 1937'an de li Ermenistanê tê avakirin, lîstika Dayika NiÅŸtiman a di dema Mehabadê de tê lîstin, "Birîna ReÅŸ" a Musa Anter, yekem car li Hewlêrê lîstina lîstikek bi navê "Her gav jiyan" tê kirin û gotin tê ser salên 90'î ku di bin banê Navenda Çanda Mezopotamyayê (NÇM) de avakirina ÅŸanoyê û lîstina pirtûkan.

Teatra Jiyan Nû û yên dûre

Di sala 1992'yan de di bin banê NÇM'ê de li Stenbolê Teatra Jiyana Nû (TJN) tê avakirin û ev TJN mohra xwe li dîroka ÅŸanoya kurdî dide.

Di wan salên ku hê kes newêre zêde qala kurdî bike, zêde bi kurdî berhem nîn in, her gotinek bi kurdÎ wekî çalakiyeke de TJN li salona NÇM'ê, li dawetan, li mîtîng û çalakiyên partiyên kurd de lîstikên xwe pêÅŸkêÅŸ dike. Gelek caran lîstikvan piÅŸtî lîstinê têne binçavkirin, hin jê têne girtin, hin mecbûr dimînin dest ji ÅŸanoyê berdin û berê xwe bidin çiyan... Bi gotineke din saziyên kurdî yên din çiqas kedê didin, TJN jî di warê xwe de ew qasî kedê dide û navê xwe li nav dîroka ÅŸanoya kurdî dinivîse. TJN ku heta niha bi dehan lîstikan pêÅŸkêÅŸ kiriye, jê wêdetir jî gelek ÅŸanoger gihandiye. Hin ÅŸanoyên ku niha bi navên cuda rêya xwe didomînin, hin ÅŸanogerên ku niha di bin banê komên cur bi cur de niha karên ÅŸanoyê didomînin di bin banê TJN'ê de dest bi kar kirine û dûre ketine ser rêya nû.

Li gor gotina Mîrza Metîn li Tirkiyeyê û li Bakur niha li dor 20-30 kom hene ku bi ÅŸanoya kurdî re eleqedar in.

104 lîstik, 111 afîÅŸ

Di pirtûkê de afîÅŸên lîstikan, kunyeya lîstikan û kurtegahiya li ser kom û lîstikê hatiye weÅŸandin. Bi giÅŸtî navê 29 komên ÅŸanoyê, 104 lîstikên wan, 6 komên reqsê, 111 afîÅŸên lîstikan û pûÅŸnûmayek di pirtûkê de cih girtiye. Pirtûk wekî neynika ÅŸanoya kurdî ya heta di warê xwe de valahiyeke dadigire. Åžanoya kurdî ku mirov dikare bibêje xwedî arÅŸîveke bela welaye ev pirtûk di vî warî de gaveke girîng diavêje û rê li ber windabûna hin lîstikên girîng digire.

Mîrza Metîn kî ye?

Mîrza Metîn di sala 1980'ê de li Qaxizmana Qersê hatiye dinê, li Stenbolê xwendiye, di navbera salên 1994-99 û 2001-2003'yan de li bin banê Teatra Jiyana Nû perwerdehiya ÅŸanoyê dîtiye û di hin lîstikan de lîstiye. Di navbera salên 2004-2007'an de Konserwatûwara Zanîngeha Teknîkî ya Stenbolê xwendiye lê di sala sêyemîn de dest jê berdaye. Wî di sala 2008'an de ligel Berfîn Zenderlîoglu "Destar Teatre" ava kiriye û hê jî di bin vî banî de, li ser dika Åžermola Performansê lîstikan dinivîse, bi rê ve dibe û di hinan de jî lîstikvanî dike. Wî bi lîstikên "Cerb" û "Dîsko 5 Nolu" xelatên ÅŸanoyê girtin. Ew ligel karên ÅŸanoyê di heman demê de li Zanîngeha Stenbolê di beÅŸa Rexnegiriya Åžano û Dramaturjiyê de perwerdehiya xwe didomîne.

Jêrzemîn / Mîrza Metîn / WeÅŸanên Åžaredariya Bajarê Mezin a Amedê / 300 rûpel

Bi ÅŸertê nîÅŸandayîna çavkaniyê her kes dikare nûçe, nivîs û fotoyên Diyarnameyê bikar bîne. Bêyî nîÅŸandayîna çavkaniyê bikaranîna nûçe, nivîs û fotoyên Diyarnameyê qedexe ye.