• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Serbest

Leyla Fîgaro: Hêrs, hêsir û poþmanî

Dîrok : 27 04 2014 | Beþ :

Serbest

Mahmut Ozçelik

“Leyla Fîgaro” romana birêz Îbrahîm Seydo Aydogan ya duyemîn e û ji weþanên Elmayê di sala 2003î de derketiye. Romana wî ya ewilîn jî bi navê “Reþ û Spî” di sala 1999an de çap bûbû. Mijara romana ewilîn Reþ û Spî, trajediya kurdan ya salên bûyerên kiryar nediyar e. Bûyerên bi kuþtina Seydoyê welatperwer ve girêdayî, dû re koçkirina malbatê ya ber bi Stenbolê û li wir jiyana malbatê ya di bin derûniya xerîbiyê de, xasma jiyana Robîn ya ku di bin bandora kuþtina Seydo de mayî, nakokiyên nava malbatê bi hûrgilî tê vegotin. Û piþtî derbasbûna heyamekê li rojava, Robîn debar nake ji Stenbolê vedigere Amedê, diçe ser mezelê birayê xwe hêsiran dibarîne û di dawiyê de jiyana wî jî bi awayek xumam li kêleka birc û sûrên Amedê bi dawî dibe… 

Lê mijara min romana wî ya bi navê “Leyla Fîgaro” ye. Roman, bi xeyîdîna Leylayê ku mala xwe di sibehek sar de diterikîne, dest pê dike. Leyla di payîzek sar ya ku ba pel û pûþan bi ser hev de diqulipîne, bi þefeqê re ji mal derdikeve û di nava fikir û mitaleyan de, ber bi bajêr dimeþe. Meþa wê di heman demê de wê dibe bîranînan, dema di ber dara gûzê ya ku li kêleka rê ye re derbas dibe bîranîn xwe lê dipêçin. Di vê destpêkê de vebêj carinan nivîskar e û carinan jî lehenga romanê Leyla ye. Vebêj-nivîskar qala bedewiya Leylayê û derûniya wê ya bi terka malê re pê re peyda bûye dike. Leyla jî qala hin bîranînên xwe dike. 

Nivîskar du rêbazên vegotinê bi kar aniye: Bi rêbaza diyaloga hundirîn/îç diyalogê re Leyla xwe bi xwe re dipeyive û di nava dudiliyekê de ye. Carinan dixwaze ku vegere malê. Dîsa bi rêbaza “veçirîna hundirîn”/îç çozûmlemeyê re carinan nivîskar qala cîhana hundirîn ya lehenga romanê/Leylayê dike. Em bi van herdu rêbazan hay ji derûniya Leylayê dibin ku ji hêlek de ji hevjînê xwe yê ku pênc sal e pê re zewicî ye hez dike, ji hêlek de jî êdî nikare pê re jiyanê bidomîne û biryara veqetînê dide û di sibehek sar ya payîzê de malê diterikîne. Lê romannûs qet behsa sedema ji hev veqetînê nake. Bi Leylayê re derûniyek bi dualîzmê ve girêdayî heye ku di navbera erê û nayê de dihê û dihere. Carinan poþmanî lê der dibe, xwe sucdar dibîne ku biryara ji mal derketinê daye. Di dawiyê de xwe dihavêje kafeteryayekê û ji bilî wê hêj kesek nehatiye. Bi berkarê wir re dikeve diyalogê û bi alîkariya wî taþtêya xwe dike û ji lênûska di bêrîka xwe de veþartî, li hin navnîþanan dinihêre û di dawiyê de biryarê ji bo mala Xaltîka Cemîlayê dide û bi trênê berê xwe dide wir. Di dema çûna wir de jî çavên wê her li paþ e ku gelo Fîgaro dê kîngê were û wê vegerîne. Lê mixabin ne Fîgaro tê, ne jî ew hêza vegerê di xwe de dibîne. Bi moraleke xerab û bi çavên hêsir jê dibarin, xwe digihîne mala Xaltîka Cemîlayê û xwe dispêre wir. Lê zêde li wir namîne, piþtî xwarina firavînê vedigere mala xwe. Bi vegerê re dîmenê ku ji baxçeyê malê ve dest pê dike û hetanî qata duyem ya xanî dibîne, wê metelmayin dihêle. Lewra derê xanî vekirî ye, her der tevlihev e û hin alav jî ji hêla Fîgaro ve hatine þikestin. Leyla li hember vê wêraniya der û dora xanî, tenê xwe dispêre hestên xwe yên hundirîn û digirî… Û dûre taqet têde namîne û li erdê dirêj dibe. Di wê navê de cîrana wê ya bi laþfiroþiyê debara xwe dike, tavilê tê alikariya wê û tevî zilamê ku jê re simsariyê dike, wê dibe mala xwe. Piþtî derbasbûna demekê Leyla tê ser hiþê xwe û ji mirovê simsar pê dihese ku Fîgaro ber bi termînala bajêr çûye.

Di vê pêvajoya veqetînê de Fîgaro jî di nava tofana ramanan de bê nefes dimîne. Dîsa bi rêbaza diyaloga hundirîn em dibînin ku Fîgaro qet neqayile ku hevjîna wî malê biterikîne. Û li ber paceyê her çûna wê diþopîne, hey dipê ku hevjîna wî vegere malê. Di vê navê de fikirên tevlihev di mêjiyê wî de dilivin; diçe rabirdûya xwe, rojên xweþ û geþ yên bi wê re derbasbûyî bi bîr tîne û di nava malê de her tiþt û her cih hevjîna wî/Leylayê tîne ber çavan û ev rewþ wî di kûrahiya deryaya bîranînan de dixeniqîne. Tenê di tiþtek de teseliyê dibîne, ew jî di sibeha xwedê de vexwarina araqê ye… Di vê dema wî ya dike ku bi serxweþiyê her tiþtî ji bîr bike de, cîrana wê ya navê wê Dîlber e, li mala xwe bi karê xwe yê rojane ve bilî ye: Qehpitî/laþfiroþiyê dike. Mala wê di vê hêle de qet vala namîne yek dihê û yek dihere. Lê Dîlber ji vî karî êdî bêzar bûye û xeyalê zilamek ku jê re hevjîniyê bike, dike; derdikeve balqona xwe û li tevgerên cîranê xwe –Fîgaro- dinihêre û li gorî xwe hin tiþtan difikire, bi dûrbîna xwe der û dorê, mala cîranê xwe raçav dike û dixwaze ji tevgerên Fîgaro tiþtinan bielime û bi ser de jî bi tevgerên xwe yên aþifteyî dixwaze ku Fîgaro bi hebûna wê varqile. Lê Fîgaro bi derdê xwe re mijûl e, piþtî hevjîna wî/Leyla malê diterîkîne, dîn û har dibe; ji hêrsan ewilîn baxçeyê malê serobin dike; fisqiye, giha û kulîlkên rengê jiyanê ne, hemûyan belawela dike, paceya xanî diþkênîne û jiyana bê Leylayê bê wate dibîne û malê diterikîne.

 

Romannûs di beþa “Bedewê” de qala evîna Fîgaro û dildara wê ya ewilîn ku ji ber xweþikî û bedewiya wê Fîgaro navê wê wekî Bedewê daniye, dike. Di vê beþê de evînek wisa tê sêwirandin ku mirov tu carî bawer nake ku rojek têkiliya wan dê biqede. Lê mixabin ev hezkirina evîndaran ya dikir ku yek ji bo yê/a din xwe bike gorî, tenê du mehan diajo û di dawiyê de Fîgaro rastî hêvîþikestinek mezin tê û carinan difikire ku dawiyê li jiyana xwe bîne. “Bedewa” wî bêyî ku riyek ji bo lihevhatinê bihêle, dev ji Fîgaro berdide û di dawiyê de ev hevok di hiþê Figaro de hêlîna xwe çêdike:” Di evînê de her tiþt ji zilam re dimîne. Kêfa wê jî û kerba wê jî û barê wê jî…(r. 88). Lê mixabin kêf ji zû de fûriyaye û tenê kerb û barê giran yê bîranînan ji Fîgaro re maye…

Di romanê de beþek bi navê “Qedera Fîgaro” heye ku wekî pirtûkek nehatiye nivîsîn tê pênasekirin û di vir de qala qonaxên evînê tê kirin: Wekî pêþevîn, naskirina hevdu ya evîndaran, rêka evînê û herî dawîn jî evîna rasteqîn. Û di her qonaxê de dema pirsgirêk derdikeve û tirsa veqetînê xwe dide der tenê êþ û jan ji evîndaran re dimîne û dermanê vê êþa evînê jî an jibîrkirin an jî xwe spartina evîneke din e. Lê Fîgaro van herdu riyan jî napejirîne û wekî dermanê dilê xwe tenê vegera Leylayê dibîne. 

Leylaya ku ji ber çûna Fîgaro gelek xemgîn dibe û bi alîkariya cîrana xwe ya ku nedinasî, tê ser hemdê xwe û dema hêj li mala cîrana xwe ye, dibîne ku lempeyek mala wan vêxistî ye, bi lez bi hêviya ku Fîgaro vegeriyabe dihere mala xwe û dibîne ku delalê ber dilê wê vegeriyaye, li hev dibanin û cîrana xwe ya di dema teng de alîkarî jê re kiribû dîsa jibîr dike…

Di romanê de peyamek jî ew e ku ji hêla civakê ve jinên ku ji ber sedemên cur bi cur bûne laþfiroþ û ji civakê hatine vederkirin û derheqê wan de her kes tiþtinên xerab difikire, di dema herî teng ya cîrana xwe de xwe ji tu fedekariyê nade paþ û bi dilovanî, mirovperwerî û bi berpirsiyariya cîrantiyê tevdigere û Leylayê tenê nahêle…

Di romanê de cih ne zelal e. Tenê qala bajarek biçûk tê kirin ku li jêra wî çemek diherike. Wekî din tu agahî an navek derbas nabe. Dem jî tenê wekî payizek sar ya bi ba derbas dibe û wekî din em ji bikaranîna telefonên destan/mobîl yên evîndaran fêr dibin ku dem dema teknolojî bi pêþ ketiye ye.

Dîsa Fîgaroyê ku di xaniyek du qatî de rûdine bi tu awayî em nizanin ku bi çi karî debara xwe dike. Tenê qala rojek wan tê kirin.

Nakokiyek jî ew e ku nivîskar lehengê romanê Fîgaro wekî mirovekî hemdem/modern dide nasîn ku dema bi hevjîna xwe-Leylayê- re li ser veqetînê/cihêbûnê dipeyive wiha bersivê dide wê: “Çawa di serî de te xwastibû ku tu bi min re bijî, niha jî mafê te heye ku tu nexwazî bi min re bijî (r. 32). Lê xwediyê van gotinan dema Leyla malê diterikîne dibe mirovekî rojhilatî, êrîþkarî û hêrsbûn mêjiyê wî radipêçe, tehemûlî çûyina çend saetan ya hevsera xwe nake, di sibeha xwedê de xelasiya xwe di vexwarina araqê de dibîne, bi vê jî nahewe paceyên xanî diþkênîne, xisarek mezin dide der û dora malê, tiþtek sax li holê nahêle û ji malê derdikeve û di nava bajêr de winda dibe… 

Zimanê romanê gelek sade ye û bi qasî sadebûnê jî herikbar e. Lê dewlemendiya bûyersaziyên bi hev ve girêdayî yên di romana Reþ û Spî de di vê romanê de zêde naxuye. Û ev roman di bin siya romana wî ya ewilîn -Reþ û Spî- de maye. Dîsa her du lehengên romanê -Leyla û Fîgaro- bi vegotinek wisa xemgîn malê diterikînin ku xwîner qet ne li bendê ye ku vegerin malê, lê romannûs xwîner di þaþwaziyek de dihêle û her du hevseran bi awayek ku xwîner ne li bendê be vedigerîne malê û wan bi hev dide hembêzkirin û me jî ji xwendina romanên ku bi gelemperî bi derd û kulan diqedin û hundirê me reþ dikin, rizgar dike.

Leyla Fîgaro/Îbrahîm Seydo Aydogan/Weþanên Elma, 2003

firatt_muratt@hotmail.com         

 

Nivîsên Mahmut Ozçelîk ên ku berê di Diyarnameyê de hatine weþandin:

- Mirina Bêsî: Awirek li heyama kuþtinên kiryar nediyar
 - Pêþangeha Sûretan: Çend dîmen ji êþ û birînên me

- Tirsa bê Diran: Raseriya tirsê li welatek çargoþeyî 

- Þûrkêþiya Hesenê Metê û Baweriyên Batil
- Mehmet Uzun û ‘Ronî Mîna Evînê Tarî Mîna Mirinê’

- Ereb Þemo û Hêviyên Bextewariyê

- "Dilya û Zalar" - 2

- Romanek pirhêlî ya tuxleyî: Dilya û Zalar

- Trajediya Evîndaran: Evîn, jan û xwîn û nalîn e

- Melek jî dimirin

- Baciniyên êzdî û toreya tolhildanê
- Xezal: Wêneyê Þerê Kirêt
- 'Lerizînên Tenêtiyê' û jiyanên têkçûyî
- Jiyana kurdan ya bênasname: “Kitim”
- Þapînoz’a Enwer Karahan û Reþbîniyên Nepen
- Þêx Seîdê Kal û Sê Gavên Wî yên Dawiyê (Beþ II)
- Þêx Seîdê Kal û Sê Gavên Wî yên Dawiyê
- Penaberên li ser çemê Elbeyê
- Moliére Kurdî Dipeyive
- Rondikên ji jiyana kevneþopî diniqutin
- Lehengek Sêwî yê Tazî û Evîna wî ya Nîvcomayî
- ‘Gîtara Bê Têl’ û ‘Perde’

- ‘Berbiska Zer’ a bêmiraz  

Hûn dikarin li van jî binêrin

Li ser 'Þeþaqil' a Cîhan Roj heft rexne, heft pesin

Li ser 'Þeþaqil' a Cîhan Roj heft...

31 01 2023

Em xwe nû dikin

Em xwe nû dikin

30 01 2023

Gelemþeya Binavkirinê Wêjeya Dijkolonyal û Postkolonyal

Gelemþeya Binavkirinê Wêjeya...

26 01 2023

Biryar: Îsal ‘Sala Melayê Cizîrî ye’

Biryar: Îsal ‘Sala Melayê Cizîrî ye’

07 01 2023

Ev jî hene

Nivîskariya kurdî û derdê ‘Ax piþtê!’

Nivîskariya kurdî û derdê ‘Ax piþtê!’

17 09 2010

HAWAR E! ROÞAN E!

HAWAR E! ROÞAN E!

15 05 2009

4 nivîsên nû

4 nivîsên nû

24 12 2021

Sofî û Monîka

Sofî û Monîka

21 08 2017

Ji ‘Siwarekî Bêniþtiman’ sê helbest

Ji ‘Siwarekî Bêniþtiman’ sê helbest

09 03 2022

Nivîsên Nû

Çorê ARDA

Romana nûjen an jî kevneþopîn?

Çorê ARDA

Çorê ARDA

Anatomiya Fermana Dîtiran

Çorê ARDA

Cemîl Andok

Kovarê kirmanckî

Cemîl Andok

Çorê ARDA

KORERÊYA VEBÊJ

Çorê ARDA

Omer Dilsoz

Gelo ev “bêqewlê” li kî derê ye?

Omer Dilsoz

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Rifat Arya/ Mesîla Dil
  • Mîrza Ronî
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2023 Diyarname