Mehmûd Nêşite
Kovara “Kurt Tarîhî” û Kovara “Nûbahar”î her di pîya ser “Dadgehê Şerqî” suhbetêk amade kerd. No suhbet (terraqe) salona Weqfa Îsmaîl Beşîkçî de roja 01 adara 2014î de virazîya. Suhbet bi moderatorîya Prf. Dr. Mesut Yegenî û bi qiseykerdişê Tarîxnas “Mahmut Akyureklî”yî saete mabênê 17.00-19.00e de temam bi.
Verê moderator û îdarekeranê kovara “Tûrk Tarîxî” ra Mesut Yegenî xêrameyîşî ra dima derheqê babeta suhbetî de malumat da. Nê malumatan ra pey tarîxnas Mahmut Akyureklî dest bi qiseykerdişî kerd.
Akyureklî zî selamdayîşî ra dima seba ameyîşî, meymanan rê sipas kerd. Ey va: “Însanî wexto ke tarîxî wanenê û goştarî tarîxî kenê ganî biewnîyê belgeyan ra…Zaf rey gama ke derheqê serebutanê tarîxî de malumatî yenê dayîş belge nêmojnenê. Malumato ke bê belge bo îtîbar bi yê malumatî nêbeno. Zaf rey dewlete bi xo seba polîtîkaya xo seba hukmê xo bidomno malumtanê sexte amade kena û mîyanê şarî de vila kena. Na sextekarî ya. Na sextekarîye, dewrê Osmanîyan de zî û dewrê Komare de zî bibîya…Dewlete hem derhêqê kurdan de hem zî derheqê tirkan de zaf belgeyan vindî kerda. Nimune: Dewlete cayê Herbê Ankarayî (Ankara Savaşi) vurnaya. Herbê Timurlengî û yê Yildirim Beyazîd î. Merdimê dewlete amey mi ra vatê ke ma yew kitab amade kenê û ma nê kitabî de cayê nê herbî vurnenê. Ma wazenê nameyê to nê kitabî ro dê. Şima vînenê bi nê qaydeyan “Tarîxnasîya Belgeyî” texrîp kenê.”
Akyureklî terraqê xo de bi derg û dila“Mucadeleyê mîlî, qîyamê Şêx Seîdî, Îsyanê Şerqî, Dadgeha Şerqî û tarîxnasîya belgeyî ser o vindert û nê babetan ser de malumatan da. Misale: Dewlete vana Mucadeleyê Mîlî 1919 de dest pêkerdo. Ney eslê xo de no mucadele 1914 de destpêkerdo û hetanî 1925î dewam kerdo…Dadgeha Îstîklalî dewrê osmanîyan de zî bibî yo. Goreyê fekkê yê wextan nê dadgehan ra vatêne “Dadgeha Urfî Îdare ye”… Verê cû zî Dadgha Şerqî bibî. La amebî padayîş. Badê qeyamê Şêx Seîdî nê Dadgehî newe ra ronayîya yê. Seba ke no serewedaritişê Şêx Seîdî mintiqa şerqî de destpêkerdo nê serewedaritîşî ra vatê “Îsyanê Şerqî”.
Dewlete Dadgeha Îstîklalê Şerqî 4ê adare de Serra 1925î de rona. Nê dadgehî ê wextan tena Dîyarbekir de ney, heme qezeyan de zî ronîyayê. Badê ke Serekwezîr Îsmet Paşayî Meclîse ra onay girewt hema lezûbez endamê nê dadgehan belî kerdê. Çi heyf ke nê endeman ra tena Avnî Doxan hukuknas bîyo. Ê bînî pêro zî ya mebusî bî yan zî merdimê dewlete bî. Nê kesî senî ke dest bi wazîfeyê xo kerdî reya verêne Sewregi ra Şêx Eyubî yew roje de mehkeme kerdê û cezayê dardekerdişî day ci û ey darde kerdê. Wexto ke Şêx Seîd 15ê nîsane de qefelîyeno eynî şewe de Betlîs de Xelîlê Cibranijî gule kenê û kişenê. Badê cû nê mehkemeyan Dîyarbekir ra neqlê Xarpêtî kenî. Nê dadgehî de Osman Sebrî û Filîtê Quto dadîyenê û cezayê dardekerdişî gênê. ”
Derheqê belgeyan de zî va:“Ewro bi çuwalan derheqê qîyamê Şêx Seîdî de destê dewlete de belgeyî estî. Nê belgeyan ra zafî tera ha binê destê eskerîya de. Fîlimê dadkerdişê Şêx Seîdî ancîyo û no fîlim nika hanîyo Muzeyê Etnogirafî de. Derheqê Dêrsimî de zî ewro 13500 belgeyî destê dewlete de estî.”
Badê ke qalîkerdişê Mahmut Akyûreklîyî temam bi goştarî persî persay, ey zî cewab da. Nê persan ra persêk derheqê mucadeleyê Şêx Seîdî de bi. “Gelo mucadeleyê Şêxî “Kudîstanî bi, yan zî Îslamî bi”? Cewabê xo de Akyureklî va. Dewlete vera teberî yanî vera dewletanê Ewropayî de vana no mucadele Îslamî yo. Mucadele, mucadeleyê dînî yo. Seba zere zî, seba Zereyê Tirkîya zî vana no mucadele, mucadeleyê “Kurd û Kurdîstanî yo.”
Foto: Cemil Oguz
***
Nişteyke bîne ya Mehmûd Nêşte ke Diyarname de neşr biya:
- REYNA, REWŞA ZIWANÊ MA SER O