• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Portreya Mehê
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Serbest

Çavdêriyeke li ser bijarteyên 'Bindest'

Dîrok : 13 12 2013 | Beþ :

Serbest

Mihemed Keske 


Di dîroka civakan de, civaka serdest dixwaze bi hemû afirandinên civaka bindest bilîze û vê yekê wekî mafekî xwezayî ji xwe re dibîne yan jî wiha pêþkêþ dike. Afirandinên bindestan ji aborî heta çandî xenîmeteke bêxwedî tê dîtin û diziya ji wê xenîmetê tê kirin bêsînor e. Ev diziya keda civaka bindest di xalên bêhejmar de didome. Di nava van xalan de mijara "bijarteyên bindest" xwedî roleke asayî ye. Girîngiya mijara bijarteyên bindest ev e ku, ew bi xwe jî, ji xwe didizin û didin hêla serdestan. Ji hêleke din ve, ev cîguhertina bijarteyan, bi þopandineke civaknasî li ser guhertina cîvakê jî derfetên fêmkirinê dide mirov.

Wilfredo Pareto, civaknas û ekonomîstekî îtalyan e û bi fikrên xwe yên tûj ên li ser civakê tê naskirin. Pareto, di derbarê kesên bijarte de -li gora wî yên li ser civakê herî bi bandor in-  ji nêz ve eleqedar dibe. Di nava mijarên wî de kesên “bijarte” cihekî taybet digirin û di vê babatê de “bijarteyan” dinirxîne. Ew dibêje, "Kesên bijarte; pere, zanîn û hêzê kontrol dikin û hêza xwe jî ji van amûran werdigirin. Dîsa bi tesîra van amûran, di nava civakê de cî diguherînin û di hundirê civakê de tevdigerin.”

Ji bo mijara me, ya herî balkêþ ew e ku kesên bijarte, dema terefê xwe diguherînin rasterast têkiliya wan bi deshilatdariyê re heye. Deshilatdarî ji bo ku serdest bimîne divê ku bi domdarî xwe nû bike yan jî li gora pêdiviyên xwe dest bavêjin hin qadên nû. Divê ku mejiyê statîk bi mejiyê dînamîk ve biguherin. Ev jî bi riya bijarteyan pêk tê. Ji bo ku erka xwe bidomînin, li gorî pêdivîyên demê û civakî hin guhertinan pêk tînin. 

Deshilatdarî bi vê riyê du tiþtan dike: Yek jê, xwejinûveavakirin e, yan jî xwenûkirin e; ya din jî, deshilatdarî bi vî rengî li bêhêzkirina yên dijî xwe bikar tîne. Derfetên civaka bindest jixwe ne zêde ye ku têra xwe bijarteyan biafirîne, yan jî bijarteyan bi xwe ve girê bide. Civakên bindest bijarteyên ku ji nava wê derdikeve nikare di destê xwe de bigire. Ji ber ku tiþtên bijarteyan cezb dike û dikiþîne li cem deshilatdaran heye. Lewma jî her tim gewdeyê civaka bindestan mezin û serê wan biçûk dimînin. 

Dema ku wekî civakeke bindest em rewþa kurdên Tirkiyeyê li ber çavan bigrin -û em xwe jî ji vê nerînê tu car bi dûr nexin- ew kesên ku bêhna bijartebûnê ji wan tê, yan jî hêvî û pêjna wê bêhnê li xwe dikin, bi deshilatdaran re, dikevin nava dîyalogê û dest bi muzakereyên lihevkirinê dikin. Wê gavê namzetiya bijartebûnê, xwe ji nû ve ji bo hevkarîya desthilatdarîyê amade dike û hêlên xwe yên ku wê ji deshilatdaran re tehl were, bi lezgînî ji xwe diqurmiçîne û davêje. Ew kesên berandamên bijartebûnê, bêyî ku desthilatdarî van tiþtan jê bixwaze, ew xwe bi xwe berê xwe  ji pêdivîyên civaka xwe diguhere.

Mirov dikare van kesên “bijarte” di nava siyasetmederan, rojnamegeran, hunermendan, akademîsyenan, bazirganan û hwd de lê rast were. Bijarteyên ku ji pir cureyan pêk tên, bi qasî hejmara van cureyan xizmetê ji civaka serdest re dikin. Di nava van cureyan de hin kesên “trajîk” jî hene. Wekî akademîsyenên “bijarte”, ji bo ku xizmeta xwe karibin bikarbînin, divê rêgeza zanîna xwe red bikin an jî berovajî bikin. Ji bo mijar xweþtir bê fêmkirin, em dikarin ji van þexsan jî yekî biþopînin. Wekî mînak: Mazhar Bagli… Taybetiya tevger û helwesta Mazhar Bagli ew e ku, bi riya siyaseta deshilatdaran ve dimeþe, di van salên dawî de wekî “bûyereke” Wilfredo Pareto jî qal dike derdikeve  pêþberî civaka bindest. Piþtî ketiye bin banê erka desthilatdariyê, bêtir bi "hêz" û "nav û deng" bûye. Ya ku vê mînakê balkêþtir dike jî ev e ku beþa wî civaknasî ye. Ev kes,  ji wan kesên ku bi “rastî û bûyerên” civakê, bi riya zanîna civaknasiyê li civaka bindest dinihêre û wê þirove dike; ku dîtinên wî, ne li gora berjewendiyê deshilatdaran be, wê bike ku nebîne. Wê çaxê tenê civaknasî ji bo bazareke xurt, wekî qozekî di destê namzetê bijartebûnê de li hember desilatdar dimîne. Ku ne wiha bûya diviyabû civaknasiya wî, wê nêzîkî fêmkirina êþ û rastiya civakê bûya! Ma ne ji ber vê yekê bû ku xefika kurdan, bi lingê Beþîkçî ve teqiya û jiyana wî berovajî kir? Beþîkçî, di nava dîtin û gotinê de bi etîk tevgeriya û ji ber vê yekê deshilatdaran bi awayekî  erd û asîman lê teng kirin. Tenê ji ber vê yekê mirov dikare bibêje ku, Mazhar Bagli ne mirovekî kurd bûya, ew ê ji terefê desthilatdariyê ve qedrê zanyarekî civaknasî nestandibûya! Ku ji zanîna civaknasiyê xweþ fêm kiribûya û bi civaka xwe bizanibûya, çima nikare nêrînên ku Îsmaîl Beþîkçî berî 40 salan dîtiye nikare bilev bike? Dîsa dizane ku desthilatdarî kîjan deriyan li ber wî vedike -derîyê li ber Beþîkçî vebûye kifþ e- û kîjan derî li ber wî têne girtin, ew bi van tiþtan xweþ dizane.  Ku civaknasiya xwe nexistibûya bazara desthilatdariyê, wê tenê rêgeza civaknasiyê jî ew bi êþ û xetera ku gelê wî tê de ye bihesandina. 

Em dikarin Mazhar Bagli, wekî mînakek “bijarteyên serdestiyê” bi nav bikin û hemû diyalog, muzakere û lihevkirinên wî yên bi serdastan re nîþan bikin. Ku mirov hinekî din loqal li vê meseleyê binihêre, mirovê bibîne ku di her kesên “bindest” ên wekî vê mînaka Mazhar Bagli de, wê heman þopê di xwe de jî bibîne. Ji ber ku ji nav bindestan mirov "hilkiþe" bibe hunermendekî maqûl, yan jî bibe yekî "navdar", bibe bazirganekî ku bixwaze bazara xwe mezin bike yan jî kar û berê xwe xweþtir bidomîne; yan namzetiyeke bi riya akademîsyeniyê bi dest bixe û xwendina akademiyeke bi hêsanî kuta bike û hwd… Mirov dema di civakeke bindest de bijî û têkeve nava kîjan liv û tevgerên bijartebûnê, bi awayekî dibe hevkarê desthilatdariyê. A soxî, her kesek ji me bindestan, li gora hêza xwedîkirina xwe, di hundirê xwe de konsensusekê bi deshilatdariyê re dinixumînin û îradeya parastina mafê gelê xwe dikin tawîzek ji bo pêlikek bijartebûnê.


Hûn dikarin li van jî binêrin

Piþtî 30 salan bi 6 pirtûkên kurdî ji girtîgehê derket

Piþtî 30 salan bi 6 pirtûkên kurdî ji...

11 08 2022

TRT2’yê fîlmê ‘Jiyana Hinên Din’ sansur kir

TRT2’yê fîlmê ‘Jiyana Hinên Din’ sansur...

10 08 2022

Mîzahþorekî Salên 1990'î: Mahmûd Lewendî

Mîzahþorekî Salên 1990'î: Mahmûd Lewendî

08 08 2022

Dengbêj Silhedînê Gundê Mîra: “Klam gotin wekî ajotina erebeyê ye”

Dengbêj Silhedînê Gundê Mîra: “Klam...

03 08 2022

Ev jî hene

Hekîm Sefkan bi nivîsên xwe yên nû tê

Hekîm Sefkan bi nivîsên xwe yên nû tê

04 09 2021

Li ser '4Kotra 4 Çela' çend gotin

Li ser '4Kotra 4 Çela' çend gotin

09 08 2021

Ahmet Turk: Êdî bi têkiliya kole-efendî çênabe

Ahmet Turk: Êdî bi têkiliya kole-efendî çênabe

29 01 2012

Beþek ji romanên kurdî

Beþek ji romanên kurdî

24 05 2010

Ev çend meh in li Baþûrê Kurdistanê hikumet çênebûye?

Ev çend meh in li Baþûrê Kurdistanê hikumet çênebûye?

03 05 2014

Nivîsên Nû

Zekî OZMEN

Hemal

Zekî OZMEN

Çorê ARDA

Paradoksa hezkirinê, eþqê û welatperweriyê

Çorê ARDA

Omer Dilsoz

Keprokan çêkin ji þaxêt beranan

Omer Dilsoz

Helîm YÛSIV

Mane tu kurd î, naxwe normal e bavê min

Helîm YÛSIV

Mîrza Ronî

Qurmîcik

Mîrza Ronî

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Mîrza Ronî
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Portreya Mehê
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2022 Diyarname