• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Portreya Mehê
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Serbest

Bajarê bê mekan wêjevanê bê bajar

Dîrok : 06 08 2013 | Beþ :

Serbest

Welat Dilken

Wêjeya ku bi çîrok û leheng, bi ziman û demê xwe gewde dike, çi roman çi çîrok çi helbest, bêyî hebûna dem, leheng, ziman û çîrokê, rijî û bê tehm e. Û yek jî parçeyên wêjeyê cî (mekan) e. Di wêjeyê de, ku helbest pirî caran bêyî hebûna mekanekî jî dikare xwe vebêje, lê roman û çîrok bêyî mekan nabin. Mekan yek jê girîngtir parçeyên wêje û vegotinê ye. 

Helbest dikare bêyî mekan, bi vegotineke lîrik, bi poetikayeka aso rengîn, bi hêmayeke razber û bi çîrokeke tekakesî, ku wê her kes xwe têde bibîne were nivîsîn. Lê belê, ku mekanek jî têde hebe wê ji xweþkiya xwe xweþikayiyek din zêde bike. 

Çîroka ku bi vegotineke teng, dikare çîrokeke bi hûrgulî vebêje, tevî dem, leheng, ziman û çîrokê pêdivî pê dibîne ku li ser mekanekî xwe bi cî bike. 

Û roman, roman jî wekî çîrokê ku hunera vegotina dirêjkirina çîrokê ye, dikare bi dem, leheng, ziman û çîrokê were vegotin lê, bêmekaniya romanê wê dike wek mirovê ji dest û piyan kût(felc), û bê libas. 

Di wêjeyê de hebûna mekanekî, bi taybetî di çîrok û romanê de bivê nevê ye. Ji ber ku mekan cî û warê jiyana çîrokê ye, ji ber ku mekan; bîr, hiþ û dîroka çîroka leheng û civakê ye, xwîner bes dikare bi vegotina mekanê çîrokê, di çîrokê de tiþtekî aîdî xwe bibîne yan bi vegotina mekanê çîrokê dikare war û cihekî nû nas û kifþ bike. Ew yek jî, dibe sedem ku xwîner bêhtir di nav vegotina wê çîrokê de biçe û çêjekê ji xwendina wê berhemê bitahmije. 

Di pêxþan û helbestê de, navê cihekî yan kesekî ji wê pêxþanê yan helbestê razekê, nepeniyekê û cizbekê zêde dike, ango hin mekan efsûniyekê didin çîrokê. 

Di romanê de, di çîrokê de û di helbestê de, carinan bilêvkirina navê kolanekê, kuçeyekê, taxekê, qonaxekê, dêrekê, mizgeftekê, parkekê, baxçeyekî, avahiyeke dîrokî, ku ew avahiya dîrokî bi hebûna xwe ya kevn û kevnare di bîra civakê de xwedî raz û efsûnekê ye, ew di vegotina romanê, çîrokê û helbestê de cihekî taybet û balkêþ digrin û xwîner bi lêvkirina wî navî re çîrokê zêdetir nêzî xwe dibînin.

Mekan; bîr, qada bîranînên civakê ya paþeroja dîrokî, bi vegotina wêjeyî, hêma û dîmenê warê nas û kifþkirinê, yê bo xwîner e. 

Gelo cih û bajarên Kurdistanê di warê mekanan de wêjeya me  xwedî  dikin û dixemilînin? Di wêjeya me de, ku em çend berhem û çend mekanan bidin aliyekî, di berhemên wêjeyî yên kurdî de mekanên ku derdikevin pêþ û bala xwîner dikþînin an kêm in an tune ne. Li gorî serdema îroyîn, ku bajar þaristaniyên civakan in û bîra civakan ku bêhtir di nav kevnariya bajaran de nixumandiye, bajarên kurdan di vî warî de, di warê mîmarî û dîrokî, çand û zimanî û renginî de, gelo siûdeke hêvîbexþ didin wêjevanê kurd?. 

Bêguman, ne ku hemû berhemên me dê li qadên wisa werin afirandin. Na, çîrok, roman û helbestên wêjeya kurdî wê mekanên cihê cihê, bajarên cihê cihê ji xwe re bikin mekan lê, ku îro em Amedê û Mêrdînê ji nav derxin çend bajarên ku wê bi mekanên xwe wêjeya me bixemlînin hene!. 

Li gorî min, ku wan her du bajaran jî bi têra xwe mekan bexþandine wêjeya me û ji îro pêve, berhema ku wan her du bajaran ji xwe re wekî mekanê vegotina çîrokê hilbijêre wê bi xetereya dubarekirina mekan re rû bi rû bimîne. 

Bêyî ku xwe ji hincetên siyasî bigre, bi mekanên xwe ve bajarekî ku navendî û paytextiyê ji wêjeya kurdî re bike, û ku wêjevan lê bigere û biafirîne... 

Gelo, mekanekî dewlemend, berfireh, bîra dîrokê, rengînî û çandî, ku wê wêjeya me re malevaniyê bike, wê bixemlîne heye?. 

Yan jî, gelo wêjeya kurdî wê karibe tevî lehengekî/ê ku cîhan wî/ê vexwîne xeyalên xwe, wê mekan-an diyarî cîhanê bike yan na?...

 

welatdilken@hotmail.com  

 ***


Nivîsên Welat Dilken a ku berê di Diyarnameyê de hatine weþandin:

- Carinan helbest jî têre nake
- Efsûniya peyvê

- Bersiva pirsekê: Tenêtiya helbestî 

 

  

Hûn dikarin li van jî binêrin

Mîzahþorekî Salên 1990'î: Mahmûd Lewendî

Mîzahþorekî Salên 1990'î: Mahmûd Lewendî

08 08 2022

Dengbêj Silhedînê Gundê Mîra: “Klam gotin wekî ajotina erebeyê ye”

Dengbêj Silhedînê Gundê Mîra: “Klam...

03 08 2022

Li dû 'ABBAS'...

Li dû 'ABBAS'...

29 07 2022

Berhemdariya Elî Merdan, 52 sal, 900 berhem

Berhemdariya Elî Merdan, 52 sal, 900...

24 07 2022

Ev jî hene

Mehîra rewþenbîrî

Mehîra rewþenbîrî

15 08 2008

Gelo 'Masî' bi çi tîbûna xwe diþikênin

Gelo 'Masî' bi çi tîbûna xwe diþikênin

12 10 2008

Takekes û Civaka Kurd de Xwebawerî *

Takekes û Civaka Kurd de Xwebawerî *

21 06 2009

Þakiro û dengbêjî

Þakiro û dengbêjî

12 08 2016

Gotina Hefteyê: 'Hûn tenê kesek jî bimînin meclisê neterikînin'

Gotina Hefteyê: 'Hûn tenê kesek jî bimînin meclisê neterikînin'

20 12 2016

Nivîsên Nû

Zekî OZMEN

Hemal

Zekî OZMEN

Çorê ARDA

Paradoksa hezkirinê, eþqê û welatperweriyê

Çorê ARDA

Omer Dilsoz

Keprokan çêkin ji þaxêt beranan

Omer Dilsoz

Helîm YÛSIV

Mane tu kurd î, naxwe normal e bavê min

Helîm YÛSIV

Mîrza Ronî

Qurmîcik

Mîrza Ronî

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Mîrza Ronî
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Portreya Mehê
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2022 Diyarname