• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Serbest

Baciniyên êzdî û toreya tolhildanê

Dîrok : 01 06 2013 | Beþ :

Serbest

Mahmut Ozçelik
                                  
Ew nivîskarê ku di demek pêþwext de bi romanên “Xaltîka Zeyno” û “Xewnên Pînekirî”, bi vînek polayî kela piþaftinê hêrivand û bi pêtalek kawayî ya wersiyona wêjeyî, rê û rêçikên xwendina kurdî bi ber me xist û bi berhemên giranbuhatir li pêþberî me ye, piþtî bi dehan salan hîn jî ji xebatên xwe tiþtek kêm nekiriye. Ji wan berhemên wî yên nû, min xwest ez “Dora Bacinê Bi Dar e”  hilbijêrim û li ser mijara wê ya dilojarê rawestim.

Romana Medenî Ferho “Dora Bacinê Bi Dar e” ji Weþanên Doyê bi çapa xwe ya duyem ya 2010’an û bi 358 rûpelî li pêþ me ye.

Pirtûk ji sê beþan pêk tê: “Pirtûk Yek, Pirtûk Du û Pirtûk Sê”. Nivîskar pirsgirêkên di nava gundiyên Bacinê de ku kana xwe ji pergala feodaliyê digire û bûye egera kuþtina bi sedan mirovên bêguneh û ji welat hetanî Ewropayê jî dilopên xwînê pejikandiye û her der herimandiye, tîne ser rûpelan û me difikirîne. Û pirsa ev çi bobelat e ku pê re serî nayê kiþandin ji me dike. Mijara romanê ku nivîskar di bin navê “Çend Gotin”ê de kifþ kiriye, çavkaniya xwe ji rastiyê digire: “Li gastîna nîvê gundê Bacinê darek heye. Ev çîrok li binê wê darê ji min re hate gotin.”(rûp.7). Gundê Bacinê di dema Eynoyê Yekem de, ku ji herêma Bota koç dike û tê li quntarê Çiyayê Hevêriya-nêzî Midyadê- bi cih dibe û ewilîn wekî ziving dizê û dû re dibe gundek ji hêla sê birayan ve hatî þênkirin:  Boto, Eyno û Misur. Piþtî zar û zêçên sê birayan jî çêdibe û malbat þax û qurm û qoratên xwe belav dike, ji sê malbatan Eynoka û Botoka dikevin pêsîra hev û serokê Eynoka zor û zulmê li malbata Botoka dike û wan  mecbûrî koçkirina ji gund dike. Û ev zulm dibe egera teqîna fîþeka yekemîn, bi gotineke din ev barkirina ji gund, bi xwe re herikîna xwîna ciwanan tîne û  ew roj ev roj e, Baciniyên ku pismamên hev in, hevdu dikujin. Pê re jî ev xwînrijandina wan tixûbê Bacinê, yê li Kurdistanê derbas dike û hetanî parzemîna Ewropayê-Almanyayê- jî dibe egera kuþtina çar mirovan. Li ser vê karesata ku nola libên tizbiya ku bendê wê qetiyabe û yek bi yek li erdê belav bûbe, ji herdu malbatan mirov tên kuþtin. Taybetiya van pis û pismamên bê navber hevdu dikujin ew e ku ji ola êzdatiyê ne. Çîrok çîroka malbatên êzdiyan e.Dijminahiyeke sed- sed û pêncî salî dom dike mijara romanê ye. Nakokî jî ew e ku  di êzdatiyê de rengê spî û zer serdest e, lê tim rengê sor, rengê xwînê dibe para van malbatan. Tevî ku bi salan mirovên gotina wan bi bandor e ji bo vê toreya tolhildanê bide sekinandin dibin navbeynkar jî, tu serkeftinan bi dest naxin. Herî dawî sê mirovên welatparêz û hiþmend li xerîbiyê-Almanyayê-dibin destbirakê hevdu û li ser rawestandina vê toreya tolhildanê dikevin nava xebatê:  Serhan, Ûsê û Koçek Birahîm…    
Sê destbirak li hev dicivin û li ser pirsgirêkên jiyanê yên rojane dipeyivin. Serhan xewna xwe vedibêje, kêliya ku Ûsê xeyala dilê xwe vedibêje, Apê Cemîl tê cem wan û li ser nekesiyê, bexîliyê dipeyivin. Pê re jî behsa zarokên, nifþên ku hatine Ewropayê û  ji çavkaniya jiyana xwe û welat qutbûne, dikin. Û xilasiya ji vê rewþê jî tenê di xebata ciwanan de dibînin. Apê Cemîl di nava nakokiyek dijwar de dijî: Ji hêlek de birakujiya ku ji welat hetanî Ewropayê belav bûye û ti çare jê re nehatiye dîtin û jiyan li wan herimandiye, ji hêlek de jî jiyana Ewropiyan ku qet naþibe jiyana wan ya li welat. Vê rewþa nakok wiha tîne ziman. “Xweþî û geþiya me û wan ji hev cuda ye. Ferhengên Ewropiyan wateya navê kurê min Serhan nanivîsin. Pirsgirêk ev e.” Tevî ku Apê Cemîl þazdeh sal in li Almanyayê dijî hîn jî bi bendewariya vegera welatê xwe li piya dimîne û dixwaze rojek berî rojekê li welatê xwe vegere û li wir bimire. Hevdu kuþtina gundiyên Bacinê jiyana wan serobin kiriye û ev serobinbûn li Almanyayê jî didome. Jiyanek bi janan pêçayî para wan e. Ji bo vê kevneþopiya mirov kuþtinê bidin rawestandin hin hewldan tê dayin. Ji vana yek xebatên sê detbirakan e ku xwîna tolhildanî bidin sekinandin. Koçek Birahîm, Ûsê û Serhan. Ya din jî xebata Feleknasê ye. Nivîskar di vir de rasterast parlamena kurd ya li Almanyayê dijî û bi siyaseta kurd ve têkildar e, kiriye lehengeke pasîf ya romana xwe û bi mudaxileya wê re dixwaze xwînrijandina gundiyên Baciniyan bide rawestandin. Feleknas keçek kurd a ronakbîr e, li Ewropayê di nava siyasetê de ye. Bi xwe jî ji kurdên êzdî ye. Ji malbateke þêxên êzdiyan e, û bandora wê li ser êzdiyan gelek e. Di þîna hatiye girêdan de axaftinek siyasî dike û her kesî vexwendî nav refên têkoþîna azadiya Kurdistanê dike û ji wan dixwaze ku hêza mirovên kurd divê ji bo berjewendiyên gelê kurd bê xerckirin. Di romanê de nivîskar ligel ku qala doza birakujiya gundiyên Bacinê dike jî hetanî rûpelên sedî qet bi hevokekê jî behsa sedema vê karesatê nake. Ka gelo ev doza tolhildanî ya xwînî ji ber çi sedemê derketiye û ji welat jî çilkên xwînê gihîþtiye ta Almanyayê… Dîsa hatina Koçek Birahîm ya ji Baþûrê Kurdistanê hetanî Almanyayê jî di xumamiyê de ye. Ew camêr oldarek payebilind yê ji ola êzdayetiyê ye û ji bo birakujiya gundiyên Baciniyê bide rawestandin dixebite. Lê ne kifþ e bi taybetî ji bo vî karî hatiye an ji xwe ew jî ji ber sedemên cur be cur li Almanyayê penaber e. Nivîskar di vegotina romanê de dixwaze ji hêlek de bi hêza oldaran re, ji hêlek de jî bi hêza siyasetmedaran re ku navê Remzî Kartal, Elî Yigît, Zubeyîr Aydar derbas dibe, vê xwînrijandina malbatên kurd yên êzdî bide sekinandin. Ev navên popûler yên kesayetên hêj li jiyanê ne, di romanê de tê bikaranîn di hiþên xwendevan de fikrên, nola ku daw û dozek rastîn wê bê çareserkirinê diafirîne.
Di vêgotina bûyer û pêhatiyên gundê Bacinê de mirov pir bi hêsanî dikare bibêje ku rastiya welatê me hatiye ravekirin. Ya rast gundê Bacinê Kurdistan bi xwe ye. Trajedî heman trajedî ye. Vegotina di dirûvê gundê Bacinê de rastiya serboriya welatê me bi xwe ye. Ji bo vê jî çareseriyek pirhêl tîne ziman. Ji bo çareseriyê ciwan, mirovên oldar ên ku li ser civakê bi bandor e, partiya ku pêþengiya doza welat dike, nivîskar û rewþenbîrên ku pênûsê dilivînin, jinên ku stûna têkoþînê ye; van hemû grubên aktîf dixwaze ji bo çareserkirina pirsgirêka gundê Baciniyan bike nava tevgerê. Ev hemû grubên çalak ên ji bo têkoþînê ked û xwêdanên mezin didin ji bilî doza welat û xelasiya wî ne tu tiþtek din e. Koçek Birahîm ji bo vê dozê çareser bike wekî pêþeng dixuye. Ev pêþengtiya wî ji zarokatiya wî dest pê dike. Ji bo têgihîþtin û fêhmkirina cîhanê di temenek biçûk de dev ji dê û bavê xwe berdide û berê xwe dide riya zanîn û zanyariyê. Dide pey armancên mezin, li rastiyê digere, li wargeh û dergehên pîroz yên êzdayetiyê dibe mêvan. Diçe Laleþa Pîroz. Fêrî gelek tiþtên dê wî di jiyanê de ji tengasiyan xelas bike, dibe. Bi kevneþopiya ola êzdayetiyê mezin dibe. Di romanê de diyaloga Koçek Birahîm ya bi Çerxa Felekê re, dû re jî ya bi Kalê Spî re gelek balkêþ e. Di van diyalogan de Koçek Birahîm bi inyat dide xuyanî ku li pey rastiyê ye û hetanî rastiyê fêr nebe û negihêje asta têgihîþtina cîhanê dê ji riya xwe venegere.
Di beþa duyem ya pirtûkê de ku nivîskar wekî “Pirtûk Du” binav kiriye em bi saya xewn û xeyalên Koçek Birahîm, xwe bi temamî di nava Wargehê Pîroz Laleþê de dibînin. Bi vê rewþê re em ji toreya tolhildanê ya gundê Bacinê dûr dikevin û xwe di nava kûrahiya dîrok û felsefeya ola êzdayetiyê de dibînin: Destnivîsên li ser deh hezar çermên xezalan hatiye nivîsîn, goristanên bê kêl yên mezinên êzdiyan, Pîrê Çil Pîran yê ku di ola êzdayetiyê de cihek giring digire, peywirdarên tenê di êzdayetiyê de tê dîtin; mêrav, dunav, pêþîmam û yên din. Dîsa sembolên wekî Þems- Þeþims, Çûkê Tawûs ku hin pîroziyên ola  êzdatiyê ne bi me dide naskirin. Disa em bi xeyalên zaroktiya Koçek Birahîm li Newala Kûr ya ku nêzî Laleþa Pîroz e digerin, bi dengê bilûra Mamê Þivan mest dibin, bi teyr û tilûr, cur bi cur  canlidarên ku di nava bêdengiya xwezayê de, di ahengsaziyek xweþ de bi aramî bi hev re dijîn re dibin heval. Beþa pirtûkê ya sêyem ku wekî “Pirtûk Sê” hatiye nivîsin nola ku beþa pirtûkê ya yekem - Pirtûk Yek-ê dubare bike tê xuyanî. Dîsa sê destbirak Serhan, Ûsê û Koçek Birahîm li hev dicivin û ji bo xwînrijandina bi salan e di nava gundiyên Baciniyan de berdewam e bidin rawestandin di nava xebatê de ne. Carinan bi hin kesên ku gotinên wan tê guhdarîkirin re pirgirêkê niqaþ dikin. Lê di romanê de karakterê ku bi navê Koçek Birahîm wekî serleheng tê xuyanî di beþa dawî de me xeyalþkestî dihêle. Ji ber ku di destpêka romanê de bi vîn û biryardariyek mezin dixebite û bi gelek hêlan re têkiliyan datîne ku kevneþopiya xwînrijandinê bi dawî bike, lê nivîskar di beþa dawî de tu rol û mîsyonek nû nedaye lehengê sereke û ew bê nirx di nava pirsgirêkê de tenê hîþtiye, ti asoyek nû li pêþiya wî ji bo çareserkirina pirsgirêkê venekiriye û tenê fikrê xwe yê di her rûpelên Pirtûk Yek û Pirtûk Sê” yê de dubare kiriye û monotoniyek daye romanê: ”:Eger em xwe bigihînin ciwanan, eger em ciwanan razî bikin, eger ciwan þaþî û çewtiyên bav û kalên xwe bi dengekî bilind bînin ziman emê bigihên qonaxeke xêrê.(rûp.345). Mixabin di sedan rûpelî de ev hevokinên li ser ciwanan tê rêzkirin hene, lê em di tu rûpelekê de nabînin ku ciwan li hev kom dibin û dibin hêzek çareseriyê. Nebûna vê yekê jî Koçek Birahîmê di destpêka romanê de wekî serlehengekî wê dozê çareser bike dixuye, di dawiya romanê de diþibe wan mirovên ku nivîskar wan bi “tênê diaxivin û tu xebatê nakin”  tawanbar dike. Nivîskar di gelek beþên romanê de rexneyê li giregir û gundî û kesayetên ola êzdiyan digire ku tenê diaxivin lê toreya heyfhilanînê çareser nakin. Heman tiþtî bi devê Birahîm Koçek bi me dide guhdarîkirin û me hêvîþkestî dihêle. Mixabin serlehengê romanê bi xwe jî dikeve vê hezekê/lîtavê û “gotin heye pratîk tune ye” derdikeve holê. Û di dawiyê de ew lehengê bi biryar di nava dubarekirina gotinan de difetise. Di dawiya romanê de nivîskar bêyî toreya tolhildanê ya gundê Bacinê bi destê Koçek Birahîm an bi hin kesên din bide çareserkirin, romanê û lehengê romanê di nava toz û dûmana dubarekirina hevokan de dihêle. Nola ku xwendevan deng li Koçek Birahîm bike û biqîre: Niha dema qehwa tal e?  Ka qaþo te yê pirsgirêka gundê Baciniyan çareser bikira!
Kêmasiyek jî ew e ku beþên romanê di þûna ku “Pirtûk Yek, Pirtûk Du û Pirtûk Sê” were bi navkirin, divabû navinên din lê bikira dê çêtir bûya. Çimkî pirtûk yek e û em dixwînin, yên di nav rûpelan de êdî beþ in û navên cihê divê lê bê kirin.
Dîsa nivîskar temenê Apê Cemîl ê ku nikare hînî jiyan û edetên Ewropayê bibe di nava çend rûpelan de geh biçûk dike geh mezin dike: “ Di temenê min î heftê û du salî de, her libikek bûyerek e, pêhatiyek e.”(rûp.22)  “…piþtî heftê û çar salan, piþtî ku diran di devê  min de neman…”(rûp.33). Du rûpel pêþ de temenê Cemîl cardin diguhere: “Ji min, ji vî kalê heftê û yek salî qebûl nakin, dibêjin divê tu fêrî ziman bibe.”(rûp.35)
Zimanê romanê gelekî giran e. Peyvên tenê di ferhenga birêz Medenî de hene gelek in. Lewre tevî min li ferhangan dinihêrî jî gelek peyv tê de tunebûn. Lê dîsa jî vegotinek kûr ya felsefîk xwîner bi xwendinê ve girêdide. Hin hevokên aforîzmayî yên di romanê de, ji ber ku pir balkêþ e û li xweþa min çûne ez dixwazim bi we re jî parve bikim:
• Di nava rekiheke zêrîn de jiyan, nikare rê û þiveleyên macerayên nû li ber mirovan veke.
• Çavkaniyên jiyana me pelixî ne, hêvî birîndar in, hewar û gazî dûr e.
• Çîrok û çîvanokên bav û kalên min çavkaniyên jiyana min in.
• Ava esîl genî nabe.
• Xêr û guneh bi hev re dimeþin. Ev cîhan wargeha xêr û gunahan e.
• Dil hem rêya bihuþtê ye, hem rêya dojehê ye.
•  Eger hûn xwe nas nekin, hûn nikarin êþa dilê xwe derman bikin.
• Roj mirov germ dike, mirov jî gotinê germ dike.
• Dilê min distirê, lê zimanê min nalorîne.
• Dilek bi tenê têra jiyana bi rûmet nake.
• Rûdêna bêxîretiyê reþ e. Xîret kiryara dilsoziyê ye.
• Jiyan ne mîna di pirtûkan de hatiye nivîsandin e.
• Kîn û buxz ejderhayê heftserî ne, bi xwînê xwedî dibin, her sê danê rojê xwînê dixwazin.
• Diranê þikestî parî hûr nake, gotina þikestî mirovan têr nake.
• Dilê bê dost û yar baþ lê nade.
• Di rêya bihuþtê de xêr, di rêya mirovaniyê de siyanet û rûmet, di rêya bext de rastî, di rêya olê de bawerî pêwîst e.
• Dîtin tenê bi çavan nabe. Dîtina erênî, dîtina hiþ e, dîtina mejî ye… Çav tenê dûrbîn e.
• Tî bimîne. Tî bimîne da ku tu dikaribe avê bide mirovan. Dilê ji ber tîbûnê, ji bêaviyê çiqçiqî, ji hev þeqitî zuwabûna dilê mirovan fam dike…
• Jiyan tenê ne mêr e… Jin e jî… Jiyan nêr û mê ye…
• Jiyan du beþ in…Þev û roj… Jin û mêr… Nêr û mê… Yek bêyî yê din nabe.
• Gotin xezîneya herî mezin e, çeka herî dijwar e…
• Tiþtê di tûrikê we de ye bidin. Dayîn navê duyem yê Yezdan e.
• Tu zanistiyên cîhanê teva di bîra serê xwe de bide hev, bîra serê te tejî nabe.
• Qencî ew e ku hemberî kesên xerabî bi mirov kiribe jî bê kirin e.
•  Di strana jiyanê de her dem hêrsek heye, hêrsa xweparêziyê.

firatt_muratt@hotmail.com

**

Nivîsên Mahmut Ozçelîk ên ku berê di Diyarnameyê de hatine weþandin:

- Xezal: Wêneyê Þerê Kirêt
- 'Lerizînên Tenêtiyê' û jiyanên têkçûyî
- Jiyana kurdan ya bênasname: “Kitim”
- Þapînoz’a Enwer Karahan û Reþbîniyên Nepen
- Þêx Seîdê Kal û Sê Gavên Wî yên Dawiyê (Beþ II)
- Þêx Seîdê Kal û Sê Gavên Wî yên Dawiyê
- Penaberên li ser çemê Elbeyê
- Moliére Kurdî Dipeyive
-
Rondikên ji jiyana kevneþopî diniqutin
- Lehengek Sêwî yê Tazî û Evîna wî ya Nîvcomayî
- ‘Gîtara Bê Têl’ û ‘Perde’
- ‘Berbiska Zer’ a bêmiraz



                                                         

Hûn dikarin li van jî binêrin

Li ser 'Þeþaqil' a Cîhan Roj heft rexne, heft pesin

Li ser 'Þeþaqil' a Cîhan Roj heft...

31 01 2023

Em xwe nû dikin

Em xwe nû dikin

30 01 2023

Gelemþeya Binavkirinê Wêjeya Dijkolonyal û Postkolonyal

Gelemþeya Binavkirinê Wêjeya...

26 01 2023

Biryar: Îsal ‘Sala Melayê Cizîrî ye’

Biryar: Îsal ‘Sala Melayê Cizîrî ye’

07 01 2023

Ev jî hene

SINDOQA HANDA’YÊ

SINDOQA HANDA’YÊ

22 10 2018

Li Bakur kengê romantîzma kurd dest pê kir û niha di çi rewþî de ye?

Li Bakur kengê romantîzma kurd dest pê kir û niha di çi rewþî de ye?

17 04 2015

M.M’yê ku Jan Dost qal dike ez im

M.M’yê ku Jan Dost qal dike ez im

27 08 2009

Tirsa dewleta tirk a ji Selahattin Demirtaþ

Tirsa dewleta tirk a ji Selahattin Demirtaþ

11 12 2014

PANAZ*

PANAZ*

06 08 2009

Nivîsên Nû

Çorê ARDA

Romana nûjen an jî kevneþopîn?

Çorê ARDA

Çorê ARDA

Anatomiya Fermana Dîtiran

Çorê ARDA

Cemîl Andok

Kovarê kirmanckî

Cemîl Andok

Çorê ARDA

KORERÊYA VEBÊJ

Çorê ARDA

Omer Dilsoz

Gelo ev “bêqewlê” li kî derê ye?

Omer Dilsoz

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Rifat Arya/ Mesîla Dil
  • Mîrza Ronî
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2023 Diyarname