Diyarname
23'yê avrêlê "Roja Pirtûkan û Mafê Telîfê ya Dinyayê" ye. Li dinyayê herî zêde kîjan pirtûk têne xwendin? Li nav kurdan çi li pêş e? Em lê binêrin...
UNESCO'YÊ QEBÛL KIR
UNESCO'yê (Rêxistina Çand, Zanist û Perwerdehiyê ya Neteweyên Yekbûyî) di sala 1995'an de biryar girt ku roja 23'yê avrêlê "Roja Pirtûkan û Mafê Telîfê ya Dinyayê" be. William Shakeseare rojek wekî îro miriye. Cervantes jî (hinek qala 22'yê mehê dikin). Loma jî ji bo van her du navdaran 23'yê mehê hatiye hilbijartin.
PAYTEXTA PIRTÛKAN AKRA YE
Her çiqas wekî navê dirêj "Roja Pirtûkan û Mafê Telîfê ya Dinyayê" be, zêdetir bi navê "Roja Pirtûkan" navdar bûye. Ji bo xuya xwendina pirtûkan xurtir bibe her sal ev roj wekî Roja Pirtûkan a Dinyayê tê pîrozkirin. Loma jî UNESCO û dîsa li gelek welatan weşanger bi xwe van rojan pîroz dikin. UNESCO her sal "Paytexta Pirtûkan a Dinyayê" jî hildibijêre. Ji bo sala 2023'yan paytexta welatê Afrîkayê Ganay Akra hatiye hilbijartin. Di nav salê de li Paytexa Pirtûkan çalakî têne li dar xistin; nivîskar, weşanger, karkerên pirtûkxaneyan, endamên saziyên sivîl têne ba hev.
WELATÊ HERÎ ZÊDE PIRTÛKAN DIXWÎNE
Di vê rojê de îstatîstîk jî têne belav kirin. Endeksa Pûanan a Çanda Dinyayê ku navenda wê Îngilistan e li ser xwendin pirtûkan lîste amade kiriye. Li gor lîsteyê welatê ku herî zêde pirtûkan dixwîne Hindistan e. Paşê Tayland tê û di rêza sêyemîn de Çîn heye.
Lêkolîn li ser vê xelatê hatiye sazkirin "Di nav hefteyê de kesek çiqas demê ji bo xwendina pirtûkan vediqetîne?" Li gor vê daneyê li Hindistanê serê kesî di hefteyê de dor 10 saet û 42 deqe pirtûkan dixwîne. Taylandî 9 saet û 24 deqe, çînî jî 8 saetên xwe ji bo xwendinê vediqetînin.
Welatên din bi vî rengî tê: Filipîn 7 saet û 36 deqîqe, Misir 7 saet û 30 deqîqe, Çekya 7 saet û 24 deqîqe, Swêd 7 saet û 6 deqîqe, Fransa 6 saet û 54 deqîqe, Macaristan 6 saet û 48 deqîqe û Erebistana Siûdî jî 6 saet û 48 deqîqe.
Tirkiye ku kurd jî di nav de ne bi giştî 5 saet û 54 deqîqe ji bo xwendinê vediqetînin. Bi vê rêjeyê Tirkiye di rêza 18'an de cih digirin.
KÎJAN PIRTÛK ZÊDE TÊ XWENDIN?
Pirtûkên olî, dîsa pirtûkên îdeolojîk di nav pirtûkên herî zêde têne xwendin de ne. Global English Editing di vî warî de dane belav kirine. Li gor vê, sedî 66'ê xwendevanên dinyayê pirtûkên çapkirî dixwînin. Di nav pirtûkên herî zêde têne xwendin de Încîl û Quran tên. Pirtûka "Ji Serok Mao Gotinên Hilbijartî" di rêza sêyemîn de ye. Pirtûk ji gotinên avakarê Komara Gel a Çînê Mao Zedung hatiye amadekirin û li Çînê populer e, loma jî ketiye rêza sêyemîn.
HIN PRTÛKÊN ZÊDE TÊNE XWENDIN
Klasîkên dinyayê jî li pêş in. Ji van romana Miguel de Cervantes "Don Kişot" li pêş e. Rêzeya "Harry Potter" a JK Rowling ku li dinyayê navdar e ku li ser fîlm jî hatibûn çêkirin di nav pirtûkên herî zêde têne xwendin de ne. Dîsa pirtûka Charles Dickens "Çîroka Du Bajaran", rêzeya pirtûka JRR Tolkien "Efendiyê Gustîlan", "Mîrzayê Biçûk" ê Antoine de Saint-Exupery, "Alis Li Dinyaya Harîkulade ye" ya Lewis Carroll, "10 Reşik ê Biçûk" a Agatha Christie herî zêde têne xwendin.
LI NAV KURDAN
Li nav kurdan rewş zêde ne baş e. Asta xwendina pirtûkan her ku diçe kêmtir dibe. Li gor îstatîstîka ku Cemil Oguz di Diyarnameyê de amade kiriye di sala 2022'yan de li Bakur 377 pirtûkên bi kurdî hatine çapkirin. Ji van 72 heb helbest in. Dûre roman bi 64 heb, çîrok bi 32 heban tên. Yên din jî cureyên din in. Her çiqas lîsteyên teqez nîn bin jî daneyên sala 2022'yan nîşan didin ku di nav kurdan de herî zêde pirtûkên li ser ziman têne belavkirin.
PIRTÛKÊN TIRKÎ YÊN ZÊDE HATINE XWENDIN
Li Tirkiyeyê bi ser malperên ku pirtûkan difroşin re lîsteya pirtûkên zêde hatine firotin tê amadekirin. Gelek malperên bi vî rengî hene. Ji van, li gor Hepsiburadayê di sala 2022'yan de pirtûka Matt Haig "Gece Yarisi Kutuphanesi" di rêza yekemîn de bû, dûre "Kaplanin Sirtinda" a Zulfu Livaneli dihat. Hem di vir de, hem jî di lîsteyên din de pirtûka Sabahattin Ali "Kurk Mantolu Madonna" cihê xwe girtiye. Ev pirtûka Sabahattin Ali wekî klasîka tirkî her sal di nav lîsteya pirtûkên zêde têne firotin de cih digire.
***
Nûçeya Eleqedar:
- 2022: Hemû pirtûkên bi kurdî yên salê
Bi şertê nîşandayîna çavkaniyê her kes dikare nûçe, nivîs û fotoyên Diyarnameyê bikar bîne. Bêyî nîşandayîna çavkaniyê bikaranîna nûçe, nivîs û fotoyên Diyarnameyê qedexe ye.
***
- Malper: http://diyarname.com
- Twitter: https://twitter.com/diyarname1
- Facebook: http://facebook.com/diyarname
- Mail: diyarname@diyarname.com