Diyarname
Li ser klama winda ya Mezopotamyayê hate axivîn û hate gotin ku em dixwazin vê klama winda ya Mezopotamyayê careke din bînin Amedê.
Di 30'emîn Fûara Pirtûkan a Stenbolê de bi beşdariya Şeyhmus Diken û Migirdîç Margosyan de gotûbêja bi navê "Vane çûn" li dar ket. Gotûbêja ku Lal Laleş bi rê ve bir de Diken û Margosyan pêşî weşanger Ragip Zarakolu ku hatibû girtin bibîr anîn û silavên xwe ji wî re şandin.
Şeyhmus Diken got ji bo lêborînê me 200 rewşenbîrî îmzeya xwe avêt bin metnekê û ji bo bi vê bi sînor nemîne min pirtûka "Gittiler İşte" (Vane çûn) nivîsî. Dîken wisa got: "Ez wekî rewşenbîrekî kurd ez vê pirtûkê wekî rûbirûbûna xwe ya li paşerojê dibînim."
Angah Dîgrîsa bi ermenkî
Nivîskar Migirdîç Margosyan jî wisa axivî: "Di sala 1908'an de li Amedê bi navê "Angah Dîgrîs" (yanê Dîcleya Azad) kovareke wêjeyî bi ermenî dihat weşandin. Herhal wê demê li Amedê ermen hebûne, dizanîne bixwînin ku kovareke wisa derdiket. Em niha qala vegotina winda a Mezopotamyayê dikin. Ji vê derê beşek mirov çûne, hinek mane, guherîne dibêjin 'elhemdulîlah ez misilman in'. Mesele ne ku ew çûne, mesele di wê zihniyetê de ye ku ew qewirandine. Çendek berê bi keda Şaredar Baydemîr û Şaredar Demirbaş li Amedê dêra Sur Giregos hate vekirin. Îro ew zihniyet hatibe guhartin ev tiştek baş e. Dêr hate vekirin lê qûleya zingilê ya wê nîn e. Ji ber ku pere tune ne qûleyê çêbikin. Berê ew qûle hebû, lê ji ber ji minareyê bilindtir bû hatiye xirakirin. Divê bê zanîn ku ji qûleya zingilê jî, ji minareyê jî kes zirarê nabîne."
Pirçandî komara demokratîk e
Di panela duyemîn ku di bin sernavê "Vegotina Winda ya Mezopotamyayê" de jî Şaredarê Sûra Amedê Abdullah Demirbaş, nivîskar Sîdar Jîr, Şeyhmus Diken û Migirdiç Margosyan amade bûn.
Demirbaş piştî bal kişand ser rewşa girtina Zarakolu qala xebata şaredariyê ya pirçandiyê kir. Demirbaş wisa got: "Li hemberî tekbûnê me pirnasnametî, pirçandî derxist pêş. Ez wekî kurdekî min dikarî tenê bi kurdî jî xebatê bikim, lê me wisa bikira emê jî bibana wekî Kemalîstan. Loma me got pirçandî. Di vê çarçoveyê de çandên Mezopotamyayê ku dikin winda bikin me ji nû ve ragihandin roja îro. Emê mijiyên nexweş baş bikin. Navê vê xebatê komara demakrotîk e, pirçandîtî ye."
Salên 1900'î, kovarên pirzimanî
Dîken jî qala navên Amedê ku berê Amîd, Amîda, Amed gotine û got: "Em dema qala vegotina winda dikin, ez dixwazim ev yek wekî ev navên winda yên bajêr bêne fêmikrin. Destpêka salên 1900'î de li Amedê weşanên bi zimanên cur bi cur wekî "Angah"a bi ermenkî, "Peyman"a Ziya Gokalp a bi kurdî û tirkî, yên bi suryanî hebûn. Dîsa kovara "Gazî" ya bi kurdî ya Cemîlpaşazadeya hebû. Piştî Komar hat ev pirçandî winda bû, di roja me de jî ev pirçandî winda bûye. Em dema qala vegotina winda dikin, em qala van dikin."
Nivîskar Sîdar Jîr jî got ku dema qala peyva winda tê kirin ev yek bi wî wekî tiştek gelek sar tê xuyan û got ku ji vê derê mirov çûn, klam çûn, hosta çûn. Hostayên ermen hebûn, suryanî hebûn hemû çûn.
Jîr got ku li dinyayê niha pirzimaniya ku wekî mode tê qalkirin li Amedê jixwe heye û ji bo taxa ku kurdan jêre digot "Gavur Mahallesi" jî got ku ew hêvî dike dê careke din ev tax bi vî navî bê avêkirin.