Ji Þamê heta Cîhangîrê ‘Jineke Mirî li Cîhangîrê’
Mem MÎRXAN
Dema ku mirov ji helbestên helbestvanekî/e hez kir, bê hemdî be jî mirov ji xwe dipirse; gelo ev helbestvan rojekê, çîrokekê an romanekê binivisîne wê çawa be? Wê ev ristên zêrîn derbasî romanê bibin?
Ji bo romana Jana Seyda ya bi navê “Jineke Mirî li Cîhangîrê” yekem pirs ev e: Gelo ew helbesta Jana ya þêrîn çiqas derbasî nav rûpelên romana wê bûye?
Werin em bi hev re lê binêrin:
Roman ji kembera erebkirinê dest pê dike ku bapîrê Dîlberê Miradê Nûrî bi destê rejîma Sûrî gelek salan berî þerê hundirîn bi darê zorê ji ser axa bav û kalan hatiye bi dûrxistin û li qeraxên Þamê bi cîh bûye. ( Belê ji ber ku em Jana nas dikin, mirov jê dipê ku romaneke binivisîne wê ew roman li welatê jê hatî derbas bibe) Di nav keft û lefta jiyanê de Miradê Nûrî çar neçar debara xwe dike. Kurekî wî heye bi navê Sadiq, sûtekî dera hanê ye. Li cadê û ziqaqên Þamê li meyxana û li pey keçikên laþfiroþ dema xwe derbas dike. Bavê Sadiq berî þeva ku þewatê derkeve û ew û jina xwe bimirin, keçika cîranê xwe Hemdiyeyê jê re dixwaze. Piþt re sal û zeman derbas dibin. Zarokên wan çêdibin. Dîlber keça mezin hîn dibistanê dixwîne û 15 salî ye, bi zora bavê wê bi generalekî pîr ê Rejima Sûrî re tê zewicandin. General mirovekî dewlemend e, wekî jina sêyem….
Çîrok ji du milan de berdewam dike.
Milê din jî keçika bi navê Evîn ku hem hiþ hem jî rabirdûya xwe winda kiriye û li Cîhangîrê bi Hêlîn û Pedro yê spanyolî re di malekê de dimîne. Di destê Evînê de jî rabirduya wê tenê fistanekî bi xwîn û gustîlek heye.
Roman dualî geh li Þamê geh li Cîhangîrê derbas dibe. Û em dema romanê diqedînin hem wî þerê bê bavê ku hemû mirovahî di xwînê de hiþtin û hem jî jinek bêçare di nav gilêza gemar a kalekî de temenê xwe diborîne dibînin. Çîrok bila li vir bimîne. Evîn gelo kî ye û çi têkiliya wê bi Dilberê re heye? Di niviþta stûyê dilberê de çi veþartiye? Gelo Dîlber û Evîn heman kes in?
Em werin ser pirsa destpêkê; Gelo Jana Seyda romaneke çawa nivîsandiye? Gelo rêç û dirbên helbesta Jana Seyda derbasî romanê bûne?
Bersiv zelal e. Bi kurtî dikarim bejim na. Ziman û hûnandina romanê wekî zimanê hemû nivîskarên me yê Binxetê herikbar e, kurdiyek famdar û jiyanî ye. Mirov heta hevoka dawiyê di xwedin û têgihîþtinê de lê nalikume. Çend þaþiyên redaksiyê bidin aliyekî Jana Seyda hûnandin û vegotina romana kurdî zeft kiriye.
Di romanê de 2 tiþtên mirov dikare rexne bike hene.
1- Beþên romanê ne. Beþên romanê bênav hatine ristin lê di nav de 3 bînvedan wekî navê beþê hatine bicîhkirin. Dema mirov mene bin wan dixwîne tu taybetiyekê nabîne. Gelo bê çima hemû beþ bênav hatine nivisandin û ev beþ wekî bînvedan hatine binavkirin.
2- Rexneya din di romanê de; Beþek bi serê xwe ji zewacê û çawabûna zewacê re hatiye veqetandin. Di heman demê de ev wekî me dixala yekemîn de behs kir, “Bînvedanek dibe ku hêjayî gotinê be” hatiye bicîh kirin lê ev bînvedan ne hêjayî beþek serbixwe ye. Tiþtên li ser zewacê hatine gotin ne tiþtên ku ew qas girîng in. Dîsa beþek din jî “Binvedanek ji bo jibîrkirinê”ye. Di vê beþê de behsa destan hatiye kirin. Destê biçûk, destên mezin, destên kûr, destên fireh û hwd. Beþa din jî “bînvedana” dawiyê ye. Tê de behsa hizrên mirov dike, wekî hezkirin, bextewarî, xemgînî, reþbînî û hwd. Ev hersê “bînvedan” ne ku bîna mirov derdixe bilakis dilikumîne. Jana Seyda dikarîbû ev bi rehetî di nav romanê de bi cîh bikira. Ji ber ku wekî van pêzanînan gelek pêzanînên wekî: neynik, hezkirin, þer, hevaliya jin û mêr û hwd gelek baþ di nav romanê de hatine hûnandin.
Bi min van hersê beþan di romanê de cîh negirtana jî tu kêmanî çênedibû.
Romana “Jineke Mirî li Cîhangîrê”, hem bi lehengê xwe, hem bi vegotin û cîh û warê xwe romanek e, romaneke serkeftiye. Meraq û lêgerîna mirov heta rûpela dawiyê berdewam dike. Em bi lehengan re geh xwe li kolanên Þamê, geh li qada þer, geh li kolên Cîhangîrê dibînin. Bobelatên bi serê me kurdan de hatine helbet ji hemû bûyerên vê romanên hatî nivîsandin û yên bêne nivîsandin erjengtir be jî, ev meþa wêjeyî di avakirina netewebûnê de rolek pîroz dilîze.
Hem dibe ku ev xwendin û nivîsandin li neqebeke me û rihê me yê bindest bigihîne hev.
Hingê….nizanim hingê…
mmirxan@gmail.com