Roman þerma me bindestan li nav çavên me dixe
Qadir STÊRA
dil tenik
berbang hênik in
ax… aax!
xewna welatekî min didît
dê- feriþte, bav fille
li xwerû xerzên zeytûna zarokên wî
kevokên firfire hildifirandin.
Dost Çiyayî
Romana Sîdar Jîr, Þerm di sibatê de ji aliyê Weþanxaneya Lîsê ve derçû. Bi kelecanek mezin, li benda romanê bûm. Çawa hate li ber destên min, min xwend û tiþtên di wî çendî de, ez li ser hûr dibûm li ber çavên min hatin raxistin. Di serî de ev roman li malbata edebiyata Kurdî pîroz be. Hêvî dikim ku wê cihê xwe yê heq dike bibîne.
Çend Nirxandinên Li Ser Þermê
1-Þermînê þerma wan li nav çavên wan dixe. Ev þerm þerma desthilatdaran e, wê heta kengî bidome?
( -Tu tenê bersiva pirsên min bidî ew ê ji bo te çêtir be.
-Þerm e. )
2-Romana Þerm bi xwîneran re mereqeke mezin çêdike, ev mereq dibe sedem ku em di bêhnekê de romanê bixwînin.
3- Zimanek herikbar, nazenîn û henûn romanê xwe bi me dide xwendin. Zimanê romanê meriv aciz nake û berê meriv dide gerdûna xwe ya dîyalektîk. Em dikarin bêjin ne bi zimanê þariþtaniyê hatiye nivîsandin, ev roman bi zimanê civaka xwezayî hatiye nivîsandin. Ji ber vê jî, dûrî desthilatdariya zimanê meran e. Dengê rêya hunera sêyem e.
4- Ev roman gaveke ber bi lehengên azad e, gaveke ber bi romana azadiyê ye. Ji ber ku balê dikiþîne ser azadiya jinê, em dikarin bêjin gaveke romana azadiyê ye.
5- Sîdar Jîr, bi hawayeke wêrek tenê ne þerma serdestan li nav çavên wan dixe. Herî pir þerma me bindestan li nav çavên me dixe.
Bergê Romanê
Kevok, azadî, xezala li ser xalîçeyê, evîna Xecê û Siyabend…
Ew xezala li ser bergê romanê motîfeke girîng e.
Di pir cihî de derbas dibe, min li gorî xwe ew xezal þiband desthilatdaran. Herî pir jî ji ber ku destana Xecê û Siyabend anî bîra min… Di cihekî romanê de jî, hindik maye ew xalîçeya ku xezal li ser e navbera Nesrînê û Þermînê veke. Du kevokê li ser bergê û rê, sînor… Berg û naveroka romanê bi her awayî li hev hatiye.
Þermên Me
Ji ber ku em ji hin tiþtan þerm dikin em wan tiþtan nakin; lê li gorî çi þerm e, li gorî kê þerm e?
Þerm; romana dûrî diruþmeyan e; lê bi zimanekî îdeolojîk romaneke antî- kolonyal e. Þerma serdestan li nav çavên wan dixe; lê derba mezin li me bindestan dixe. Herî pir li þermên xwediyê malê mikur tê. Romana li xwe gerînê, romana rihê meriv ber bi xwe ve dibe. Ji ber vê em dikarin bêjin ev romana guherînê ye. Wekî Elî Þerîatî dibêje: “Ez hatim we aciz bikim.” Þerm jî tê û derbê li tabûyan dixe. Dibe ku mirovên mêjiyên wan qirêj ji Þermê aciz bibin; lê ev roman wê ji aliyê wan mirovên ku bi çavên dilê xwe li gerdûnê dinêrin ve pir were hezkirin.
‘Dawet û nîþanî herikî.
Piranîya berbûyan hetikî.’(rûpel: 79)
Þerm ji me re dibêje:
- Di binhiþa xwe de pêþbiryarên xwe bikujin. Ger ku tu jin jî bibî, ger ku tu mêr jî bibe, desthilatdariya xwe bikuje. Desthilatdarî dijberîya azadiyê ye, ew mêr e, mêrbûn bindestî ye. Heger ez vegerim li ser naveroka romanê û mînakekê jê bidim ez ê bêhtir hîsên xwe bînim zimên.
Dema Nesrînê wesayît diajot hiþê min diçû li ser civaka me kurdan. Ez neçûm dûr, hema li gundê me gava jinek kurd wesayîtê diajo, mêr, hetanî jinan jî, bi çavekî din lê dinêrin. Psîkolojiya wan a bindestiyê vê tiþtê qebûl nake. Li gorî wan jin çawa wesayitê diajon? Ew kes vî mafê jinê, wekî Þermekê dibînin. Wekî min got, psîkojiya serdestan xwe piçûk dibîne. Vê meseleyê fîlmê bi navê DJANGO UNCHAINED anî bîra min. Wextê lîstikvanekî reþik li ser hespê ye û reþikên li derdorê lê dinêrin ji serdestên xwe xerabtir leheng biçûk dibînin. Belê. Em bindest hev biçûk dibînin, ev jî þermeke me ya mezin e.
Gerek ji bo hin guhertinên þexsî û ji bo hin guhertinên civakî di serî de derba mezin meriv li xwe bixe. Em vê yekê nekin, em ê tu tiþtî ne li xwe ne jî, li civaka xwe zêde bikin. Ev romana Þermê jî, ji aliyekî ve bûye rexnedayîna civaka me kurdan. Jina di nava modernîzmê de winda bûye çiqasî azad e an meriv di nava pergala kapîtalîst de wekî mêrekî an jî wekî jinekê çawa dikare bibêje ez azad im?
Gava min romana Þerm xwend, ez li ser dijberiya kesayeta van her du lehengan hûr bûm. Bi rêya du lehengên jin ên azad nivîskar þerma civaka me li nav çavê me dixe. Di vê serdemê de, erka mêraniyê mal û civak ji jinan re kiriye heps. Diyalektîzmê cihê xwe bi vî awayî di vê romanê de zeft kiriye. Bi rêya van her du lehengên azad nivîskar bal kiþandiye li ser bindestiya jinan.
Tiþtekî erênî tîne ziman û berê meriv dide dijberiya wê tiþtê. Jin çi qas nêzî xwezaya xwe bibe wê azad bibe û mêr jî çi qas nêzî xwezaya jinê bibe wê azad bibe.
Þerm dixwaze hin tabûyan biþkîne, îdîa dike ku di wekheviya zayendî ya civakê de problemek heye. Gava em berhemê bixwînin, em ê bêhtir fêm bikin ku durûtiya mêran çawa ye. Þêrdilê birayê Þermînê li gorî dilê xwe bi jinan re têkîliyên zayendî bi pêþ dixe, hema kîjan jinê dixe zefta xwe bi wan re þa dibe, jinê wekî metayekê dibîne. Ew temsîliyeta mêrên pergala civaka kapîtalîst dike. Belkî hin kes gava berhemê bixwînin ji tevgerên wî re dengê xwe dernexin; lê gava Nesrînê bibînin ku zayendîtiya xwe azad dijî wê bi çavekî din lê binêrin. Di civakê de, þabûna mêrekî bi jinekê re wekî qebehetekê nayê dîtin; lê gava jinek bi destê mêrekî digire û yek ji malbata wê an jî merivek wê dibîne dibe sedema kuþtina wê. Jin jî ji hêla zayendîtiyê ve hin tiþtan ji ber ku wekî þermekê dibînin ji xwe direvin û ev dibe sedama hin nexweþiyan. Xwezaya xwe najîn. Ev sûcê civaka mêjiyê mêran e. Pergala xwe li ser dagirkeriya jinê ava kiriye. Ji dewletê bigire heta Xweda bi mêjiyê mêran li gorî berjewendiya mêran hatiye sazkirin. Em çi qas di nava vê mijarê de biçin wê dawî lê neyê. Di vê mijara zayendîtiyê de meseleya psîkanalîzmê jî di romanê de hatiye bikaranîn. Ji ber vê yekê em dikarin bêjîn Þerm romanek psîkolojîk e jî.
Þerm, nakokiyên me, nakokiyên civakê li nav çavan dixe. Ji bo em xwe nas bikin, gerek em bi ser nakokîyên xwe de biçin. Jixwe em ji berê ve þermên desthilatdaran dizanin, ew þerma wan zêde bala min nekiþand, ez herî pir li ser þermên me bindestan hûr bûm. Ji ber ku mijara romanê azadî ye û pir nêzî jiyana rasteqîn e meriv xwe di nava rûpelan de winda dike.
‘Dengê qirçeqirça paldankê diçe asîmana.
Û berê awirên Þermînê li rojava…’ (rûpel: 90)
Nameya Di Þermê De
Gelo mirov dikare birîna hevdu ramûsîne? Gelo nameyek dikare ji niþke ve li ser jiyana tevlihev, li ser hiþbîra merivan a di rêyan de asê mayî tesîrê bike? Kî dizane belkî bibe sedema ku em ji nû ve dest bi jiyanê bikin, bibe sedem ku em ji êþên xwe rizgar bibin û berê xwe bidin xwe. Li pey xwebûna xwe ve biçin. Di nava þerekî de, nameyek tê destê Þermînê. Þermîna evîna wê nîvcomayî û her timî bi wan çavên wekî yên kevokan li dildarê xwe digere vê nameyê ji hevala xwe re dixwîne û þev bi êþê dikeve, þerab dibe jehra hesretê.
Ev metna hanê, diherike nava xwîna meriv. Berê, meriv dide zarokatiyê. Bi têra xwe kûr e, psîkolojîk e, felsefîk e. Mirov belkî deh caran lê vedigere û dixwîne jê aciz nabe.
Piþtî xwendina nameyê û çend bûyeran xwediyê nameyê ji hesreta dilê xwe nema debar dike. Ew evîna wî dibe sedema qêrîna dayikekê.
Vegera Serhed bi wê hewara Xaltîka Dilþa me diêþîne. Em bi hevdu re dikevin, li hevdu mahna ne ku hema em lingê hevdu biçerîxin; lê serdestên me jî, ji vê zeafîya me hêzê distînin û bêhtir bi ser me de tên.
Di vê romanê de her tiþt nîvcomayî ye lê ev name temambûyî ye.
‘Birîna te û tirsa te maç dikim.’ (rûpel: 42)
Birînên Þermînê, bi wê nameyê pîþo dibin, meriv rihê wê ji dil û can hîs dike. Hesreta evînê xortekî wêrek ber bi dildara wî ve dikþîne. Birîn, xezala li ser xalîçeyê, welat, dayik, þerm, jiyanên nîvcomayî…
Êvarê berê xwe daye Þermê. Strana Nizamettin Ariç- Rojek Tê dibêje û ez bûyerên romanê yên nîvcomayî di hiþbîra xwe de temam dikim, lehengan xeyal dikim. Bi Nesrînê û Þermînê re þerabê vedixwim. Dixwazim porê Þermînê bihûnim; lê Nesrînê dihesûde. Ez di navbera herduyan de dibînim; lê piþtî kêliyekê ji niþke ve bi destê Nesrînê digirim û jê re dibêjim:
- Haydê em biçin zozanên me. Em li wir ne çayeke qaçax, þerabeke Suryanan vexwin.
Nesrînê ber bi min ve tê. Çawa lêva xwe diavêje lêva min qêrîna xaltîka Dilþa “Hahooo! Serhedê min birin!” di guhê min de olan dide. Ez ji xwe þerm dikin. - Þerm / Sîdar Jîr / Weþanên Lîs / Roman / 90 rûpel / 2021
Nivîsa eleqedar: