• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Portreya Mehê
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Nivîsênkarên Mêvan

Tenûra 4 hezar salî ya Orkêþê

Dîrok : 28 01 2021 | Beþ :

Nivîsênkarên Mêvan

Luqman GULDIVÊ

Girê Moza ne dûrî Amûdê, di navbera Qamiþlo û Amûdê de ye. Girekî ku heta ne ji mêj, xelkê bi goristana li ser û kêlên goran dinasî; di salên 1980´yî de vî girî hêdî hêdî sirr û raza xwe kiþf dikir. Lê qederê deh salan di navê re bihurîn, heta ku derket holê di bin Girê Mozan de bajarê ku yek ji navendên Hûriyan bû, Urkêþ/Orkêþ heye. Ez behsa doh û pêr nakim, pirraniya tiþtên li vî bajarê paytext îþaret bi salên di navbera 2350 ta 2100 beriya mîladê dikin.

Heta îro jî bi temamî dever nehatiye kolan. Cihê ku tê texmînkirin qesra melik be û cihê ku diyar e perestgeheke mezin e, qismî hatine kolan. Pêrar min ew dever dît. Li cihê kolanê, tenûreke bêhtirî çar hezar salî jî hebû. Hîna xweliya wê di navê de bû. Ji ber ku ser wê weke adetê nehatibû girtin, û ji ber ku qismî hatibû kolan, hem xweliya tenûrê û hem jî axa aliyê wê yê kolayî, diherifîn. 

Avahiyên ji kevirên mezin ên ku diyar e ji Bagokan hatibûn birrîn, xwe çêtir girtibûn. Lê evên axî! Wan xwe li ber demê di bin axê de xwe girtibû, lê niha ba, baran û çûnûhatina xelkê, ji wan re eziyet e. Berhemên heta 2011´an li girî hatin dîtin, birin muzeya Dêrazorê ku DAIÞ´ê talan û texrîb kir.

Gava Havîna pêrar ez li wir, rojnamevaneke ciwan a ji ANHA´yê ji berpirsê deverê pirsî, ka çima tenûr bi taybetî nayê parastin. Berpirsê ku demeke kurt agahî dan heyeta ez pê re jî, xwe qeherand. Got, "Em nikarin her tenûrê biparêzin." Ji mirov we ye, Orkêþ û Kurdistan tije tenûrên 4-5 hezar salî ne. Xelk û alem hingê li Ewropayê di serdemên destpêka neolîtîkê de bûn. Dîsa jî kuçikekê yan jî cihê kuçikekê dibînin, wê di cih de diparêzin. Yan li cihê cih, yan jî li muzeyekê.

Lê diyar e, "tenûrên me" û girên me pirr in. Çaxê pirr be jî mirov bi qedr û qîmetê wan nizane, heta ku tine dike. Belesebeb behsa tinekirinê jî nakim li vir. Hûn nizanibin, ez bibêjim. Li wê perestgeha li Orkêþ, cihek heye ku weke pêlikên mezin li xuya dikin. Gava ku mirov bi wan hildikiþe, mirov digihîje bilindahiyeke weke serê girî. Axir li gorî mohr, berhem û belgeyên li wir û li deverên din hatine dîtin, ev pêlik weke pêlikên hilkiþîna ber bi beheþtê ve hatine dîtin.

Beheþteke ku bi pêlikên perestgehekê hatiye terîfkirin. Dibe ku ev alegoriyek be. Hûrî berevajî þaristaniyên beriya xwe yên Sûmerî û Akadî, ji çiyê bûn. Wan modeleke alternatîf ji sîstema împerial a Akadî re çêkir. Ne dewamîbûn û firehbûna erdê, lê desthilateke xwe disipart komekê - em besît bikin û bibêjin, komeke etnîk. Wan li deþtên nêzî çiya potansiyela heyî gihand asta herî jor a mumkin û pê re jî karîn bi rehetî çavkaniyên ji çiyayan bi kar bînin. 

Min behsa kevirên qesrê kiribû li jor, ha ew kevir ji bagokan, qederê 15 kîlometroyan dûrî girê Moza hatine birrîn. Mazî û berûyên wan çiyayan jî wan karî li gorî sîstemên împeryal ên beriya xwe rehettir bi kar bînin. Belkî mirov dikare navê sîstemeke nermtir a emperyal li wan bike, lê eþkere bi giraniyek û çandeke diyar a koma Hûriyan bi xwe. 

Ev di heman demê de berxwedaneke li dijî berfirehbûna êrîþkar a împeryal a Akadiyan jî bû. Yekane bajarê mezin ê deþta li temamê herêmên li Baþûr û Rojavayê Kurdistana îro ya ku Naram-Sîn (xweda-melikê Akadiyan di navbera 2254-2218 de) nekarî dagir bike, Orkêþ bi xwe bû. Miletên Naîrî, Kasîtî û Mîtanî jî ji heman çand û rêûresma dewleta alternatîf in li dijî împeretoriya êriþkar a Akadî.

Axa li ser Orkêþ a Girê Mozan ew diparast, lê her wiha ew dikir ziyaretek jî. Lê niha ku ziyaret bê qîmet dibe û bermahiyên Orkêþê jî neyên parastin, ma çawa tine nebe ew tenûr, xweliya wê, avahiyên li dora wê, qesra melik û pêlikên ber bi beheþtê ve. Xwedîlêderketin esasê avakirina nasnameyan e. Ev xwedîlêderketin dikare madî yan jî manewî be. Nemîne, nasname jî û civaka ew nasname çêkirî jî namînin, tine dibin. Ez jî ji ber êþa tinebûnê bi vê meseleya tenûra 4 hezar salî ya li Orkêþê daketim. 

25.01.2021, Yenî Ozgur Polîtîka

***
Têbinî: Foto temsîlî hatiye bikaranîn.

Hûn dikarin li van jî binêrin

Hela tu li vê tesadufê!

Hela tu li vê tesadufê!

07 08 2022

Hukmên îdeolojîk û Zembîlfiroþ

Hukmên îdeolojîk û Zembîlfiroþ

04 08 2022

Hunermed Asala Nasrî û strana ‘Ez kevok im’

Hunermed Asala Nasrî û strana ‘Ez kevok...

28 07 2022

Dîroka bêlêkolîn

Dîroka bêlêkolîn

21 07 2022

Ev jî hene

Henek dibe Genek! Çima?

Henek dibe Genek! Çima?

28 06 2019

Cenevreya bê gelên bakurê Sûrî

Cenevreya bê gelên bakurê Sûrî

01 02 2016

Tesîra þairên kurd li ser fikra netewî

Tesîra þairên kurd li ser fikra netewî

29 04 2018

Ûsivê Koçer û Adorno

Ûsivê Koçer û Adorno

28 12 2020

Çîroka nû ya Kurdan; Cizîra Botan

Çîroka nû ya Kurdan; Cizîra Botan

12 09 2015

Nivîsên Nû

Zekî OZMEN

Hemal

Zekî OZMEN

Çorê ARDA

Paradoksa hezkirinê, eþqê û welatperweriyê

Çorê ARDA

Omer Dilsoz

Keprokan çêkin ji þaxêt beranan

Omer Dilsoz

Helîm YÛSIV

Mane tu kurd î, naxwe normal e bavê min

Helîm YÛSIV

Mîrza Ronî

Qurmîcik

Mîrza Ronî

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Mîrza Ronî
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Portreya Mehê
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2022 Diyarname