Perwîzê Cîhanî
Heval û hevkarên hêja Digel rêz û silavan va ye min hindî karîn û zanîna xwe ew peyv û têgînana rave û ÅŸirove kirin û wateyên ku min zanîn ji wan ra nivîsîn.
Ev hinda nayê bi wê wateyê ku hemû wateyên ku min da ne, rast û durust in. Debê li ser van cure peyv û têgînan gelek danûsitandin bêne kirin û kenkaÅŸên berfireh li ser hebin. Çunku wateyên van peyvana nîyazmendî ÅŸiroveyên berfireh bûn, ew li wan xiÅŸtekên ku we destnîÅŸan kiribûn da nediguncîn, ez neçar mam ÅŸirove û wateyan dervayî xiÅŸtekan binivîsim.
Peyvên ku bi dîtina min durust bûn yan çi gotinên min li ser tunebûn min çi li ser nenivîsîne.
Wate û ÅŸiroveyên min piÅŸtî peyvên we li ber in:
TÊGIHÊN ÅžANOYÊ:
Açık hava tiyatrosu :ÅžANOYA SERVEKIRÎ
Tapınak :PERESTGEH
Agora :AGORA
Meydan sahne :DIKA QADÎ
meydan bixwe peyvek kurdî ye. Peyva meydan li gel peyva meyter hevrîÅŸale.
Antik Yunan :YEWNANA ANTÎK/ Yûnana kewnare.
Açık hava doÄŸa tiyatrosu:ÅžANOYA SIRUÅžTÊ/
ÅŸanoya servekirî ya siruÅŸtî
Gösterim :PÊÅžANÎ
- peyva pêÅŸanî kurtkirîya peyva pê nîÅŸandan ê ye. Peyva pêÅŸangeh jî ji vê peyvê tê. Ev peyv bi vê wateyê zortir li Soranî da tê bi kar birinê. Di kurmancî da gava em bêjin pêÅŸanî, zortir enî/pêÅŸenî/pîÅŸanî dikeve serê mirovî, ta ku nîÅŸandan. Wek hêja Zana Farqînî jî nivîsiye, danîÅŸan baÅŸtir e. Lewra ku danîÅŸan rewÅŸnaveke/sifetek e berewajî ye. Çawa sorgul sifeteke berewajîye ji gulsor yan gula sor, danîÅŸan jî berewajîya nîÅŸandanê ye. Ez dibêjim danîÅŸan bi vê wateyê di îyarê xwe da ye.
Antik Tiyatro :ÅžANOYA ANTÎK/ ÅŸanoya kewnare
Hoplamak :XWE HOLKIRIN- hopanê
- ev peyva tirkî ji hopanê ya kurdî çê bûye. Hopanê leyzek kurdî ya zarokane ye.
Ödev :SPARTEK
- sipartek ji peyva sipartinê tê. Sipartin emanet dan û pê sipartin û tewsîyekirin e. ji bo "ödeva tirkî", ji mêjve ye ku kurd peyva erk bi kar dibin. Erkên malê: ev ödevi.
Güzel sanatlar :HUNERÊN CIWAN
El sanatları :HUNERÊN DESTAN/ kirê destan.
Gundîyên Kurdistanê ji vê peyvê re kirê destan dibêjin. Min sala 1367 miÅŸextî, 1987 zayînî li hejmara 23 ya kovara Sirwe li rûperên 63-67 an da goterek li ser vê mijarê nivîsîye.
Görsel sanatlar :HUNERÊN DÎTBAR-
tewanka vê peyvê nivîÅŸkan e. Debe ev peyv wiha be: hunerên dîtbarî yan jî sivik be û bibe: hunerên dîbarî. PêÅŸpirtika „dî“ ji rîÅŸeya radera dîtin tê. Ev pêÅŸpirtika li peyvên dîdar, dîyar … da eÅŸkera tê dîtinê. Li navên hevbend (murekeb) da jî heye: rodî, xêrdî, bedî, nebedî…
Dramatik :DRAMATÎK
Mimar :AVAHÎSAZ
Tanım :PÊNASE Kavram :TÊGIH-
têgîn ji têgih ê baÅŸtir e. hindek wateyên gih ê yên dî jî hene. Lê gîn, ji rîÅŸeya(koka) gehîÅŸtinê tê û tiÅŸta giring tê da karayî/bikirî ya wê dîyar e. Nav debê xudanê karayîyekê be, karayî û bikirî debê jê dîyar be.
Yöntem :RÊBAZ / AZÎN-
du peyv ji bo vê peyvê li kurdî da heye: rêbaz û ÅŸêwe. Åžêweyên axiftinê, ÅŸêweyên fêrkirinê, ÅŸêweyên nivîsînê, ÅŸêweyên rêveberîyê…Lê rêbaz zortir ji bo uslûb û methodên ramîyarî/sîyasî û dînî tê bi kar birin. Zortir wateya mezheb û meslek (ne turkî bi erebî: bîr û hizrên ramîyarî) ji rêbazê tên fam kirinê.)
Yetkili :RAYEDAR-
peyva rayedar peyvek hevbende ji ra ya erebî û dar ya kurdî. Peyva yetkili xudanê çendîn wateya ye. Kesê/a xudanmaf, xudanhêz, xudankarîn/bikir, xudandeng, destûrdar. Em dikarin du peyên bikir û destûrmend bi wateyên cuda cuda ji vê peyvê ra bi kar bibin.
Åžekil :TEÅžE-
Gösterim :PÊÅžANÎ- wek li jorê jî min ÅŸirove kir, pêÅŸanî wateyê dide guherandinê. Em avirrekê jî bidin zimanên destexûÅŸkên zimanê kurdî, kanê li wan da çawa peyv hatine saz kirinê. Bo nimûne farsî. Li farsî da ji vê peyvê ra nimayiÅŸ tê gotinê. Peyva nimayiÅŸ ji nimayanden û nemûdenê tê. Nimayanden yan nemûden li kurdî da dibe nimandin, nivandin, ku rîÅŸeya fermanî ya wê dibe binivîne/binimîne. Peyva numayiÅŸ ya farsî ji sê piÅŸkan pêk tê: numa+ y + iÅŸ, wate rîÅŸeya numayîden û navpirtik wate „y“ ya nermkir û paÅŸpirtika iÅŸ pêk hatîye. Ev paÅŸpirtka iÅŸ li farsî da xudanê karvedaneke mezin e û farsan bi wê paÅŸpirtikê bi sedan peyv afirandine. Wekî: kuniÅŸ, aferîniÅŸ, perweriÅŸ, amûziÅŸ, werziÅŸ û… ev paÅŸpirtika li kurdî da jî bi teÅŸeya „iÅŸt“ heye. Weke li peyvên „xuriÅŸt, biriÅŸt, ziÅŸt, da. Em jî dikarin navê gösterma turkî bikin: nimayiÅŸt, yan jî nimayiÅŸ
Anlatım :VEGOTIN –
duruste anlatma vegotin e, lê li anlatmayê da wateya ÅŸiroveyê jî heye. Vegotin wate te tiÅŸtek gotîye û tu carek dî jî ewê dibêjî.
Anı :BÎREWERÎ, BÎRHATÎ-
Ev peyva ÅŸiroveyê dixwaze.
Anma :BIBÎRANÎN
Macera :SERBORÎ-
peyva macera peyvek erebî ye, tê bi wateya çi bihorî, çi derbas bû. Lê berebere wateya serbihorîyê bi xwe ve girtîye û ew jî serbihorîyek pir saw û buvedar. Serborî yan serbihorî zortir li zimanê kurdî da ji serhatîyên asayî ra tê gotinê. Bi dîtina min peyva serûven em bi wateya macera yê bi kar bibin, baÅŸtir e, herçend ku ew jî her bi wateya serbihorî yê ye.
SöyleÅŸi :HEVPEYVÎN
Çabalamak :TÊXEBITÎN / BIZAVKIRIN/HEWLDAN
Yetenek :BEHREMENDÎ
Sorun :KÊÅžE, ARÎÅžE, GELÅž, GELEMÅžE, PIRS, PIRSGIRÊK
Evrensel :GERDÛNÎ
Anonim :GELÊRÎ,
Ev peyva anonym gorekî karbirda xwe, wateyên wê jî têne guhorînê. Eger li bara folkorê da be, hînga mirov dikare bêje; gelêrî. Lê li bareyên dî da mirov dikare bêje;nenas, nedîyar. Bo nimûne dibêjin: yekî anonym ji min ra têlfon kirîye. Yan têlfonek anonym ji bo min hatîye. Êdî em nikarin bêjin têlfonek gelêrî ji min ra hatîye. Debê em bêjin têlfonek nenas. TiÅŸtekî nedîyar .
Ara oyun :LÎSTIKA NAVBERÎ
Aristotalesçi tiyatro :ÅžANOYA ARÎSTOYÎ
Arkaik tiyatro :ÅžANOYA ARKAÎK / KEVNARE
Balkon :ÅžANEÅžÎN
Di kurdî de ji balkonê ra eywan û eywangeh jî dibêjin. ÅžaneÅŸîn yan ÅŸahneÅŸîn piÅŸkek taybet ji eywangehê ye.
Atışma :AVÊTINA BER HEV-
devojenî, Heso û Huso devojenî hevdu bûn. Avêtina ber hev li hevdu zivirandin e. Bo nimûne du dengbêj davêjin ber hev, li hevdu dizivirrînin, lê ÅŸer û pevçûna zimanî li nîveka wan da tune ye.
Bedensel iletiÅŸim :DANÛSTANDINA BEDENÎ, peywendî, têkilî
Beden dili :ZIMANÊ LAÅž-
hejiyare, ev peyva kurdî tê beranberî îÅŸare û îmayê, ku wateya mîmîkê jî jê tê fam kirinê.
Mesaj :PEYAM
Belgesel oyun :LÎSTIKA BELGEWARÎ-
paÅŸpirtika warî tê bi wateya wekî, bînanî, ku lêreda wateyê nade. Em dibêjin kurdewarî: wate wekî kurdî, li ser rê û rêbazên kurdî. Belgesel oyun dibe lîstka belgeyî, neku belgewarî.
Benzetmeci oyun :LÎSTIKA LASAYÎGER-
lasayî bizarîkirin wate taqlid etmek e, benzetme li kurdî da dibe wêkçûyî
Göstermeci tiyatro :ÅžANOYA PÊÅžANDER-
ÅŸirove û pêÅŸniyaz li jor hatîye.
Biçimci tiyatro :ÅžANOYA TEÅžEPARÊZ
Bölge tiyatrosu :ÅžANOYA HERÊMÎ-
herêm peyvek erebî ye. Li kurdî da em navçe dibêjin, Bölge tiyatrosu dibe ÅŸanoya navçeyî.
Biyomekanik tiyatro :ÅžANOYA BIYOMEKANÎK
Bulvar tiyatrosu :ÅžANOYA BULVARÎ
Cafe tiyatrosu :ÅžANOYA KAFEYÊ (KAFETEATR)
Cep tiyatrosu :ÅžANOYA BIÇÛK
Koro :KORO
Curcuna :HEYTEHOL
Ciddi komedya :KOMEDYAYA CIDÎ
KargaÅŸa :GEREMOL
Çadır tiyatrosu :ÅžANOYA BINKONÎ
Çatışma :1) PEVÇÛN 2) NAKOKÎ
Eylem :ÇALAKÎ, LIVBAZÎ, KIRYARΖ
peyva kiryarî bê wate ye.
Çözümsel oyun :LISTIKA DAHÛRÎNER, LÎSTIKA ANALÎTÎK, LÎSTIKA ÅžÎKARÎ
Çocuk tiyatrosu :ÅžANOYA ZAROKAN
Çözümleme :DAHÛRANDIN, ÅžÎKARÎ
Dadaizm :DADAPARÊZ, DADAYÎ, DADAÎZM
Deneysel tiyatro :ÅžANOYA EZMÛNGER
Devrimci tiyatro :ÅžANOYA ÅžOREÅžGER
Sözsüz oyun :Lîstika bêpeyv-
navê lîstka bê peyv li kurdî da lalome ye. Leyza lalome.
DoÄŸaçlama :Jixweberî, (Improvisation)
li ber xwe da
Doruk, Zîrve :LÛTKE, BANDEV,
lûtke ji bandevê baÅŸtir e. peyva bandev peyvek çêkirok e û li vira da qet wateyê nade. Bandev ÅŸiroveya peyva demaxê ye. Peyva demax peyvek xwerû kurdî ye û ji zimanê kurdî ra ketîye nav zimanê farsî û turkî jî. Demax kurtkirîya devmaxê ye, û tê bi wateya maxa devî. Max wate ban, banê bilind…
Duygusal komedi :KOMEDIYA HESTYAR
DüÄŸüm :GIRÊK
Bilinçaltı :BINHIÅž
DüÅŸ oyunu :LÎSTIKA AÅžOPÎ-
peyva aÅŸopî ji bo wateya meinevî hatîye bi kar birin. Lê düÅŸ oyunu wergera Dream spiel ê ye. Peyva dream tê bi wateya xewawî û xeyalî. Em dikarin navê DüÅŸ oyunu biken lîstka xewnerojkî. Peyva xewnerojk li kurdî da ji xeyal û wehmê ra tê gotinê. Xewn nîne lê xewnerojk e.
Edebi Kurul :DESTEYA WÊJEYÎ
EÄŸlendirici Tiyatro :ÅžANOYA KENEWER-
cîhê ku peyvên me yên resen hene, nabe ku em li ber xwe da peyvan darêjin. durust e ku peyva kenewer (kenawer) wate tiÅŸta ku kena mirovî tîne, lê di kurdî da çend navên wê hene: qerfî, henekî, pêkenok, kenîner
EleÅŸtirel gerçekçi Tiyatro :ÅžANOYA RASTÎPARÊZ A REXNEYÎ
El Kuklası :BÛKILA DESTAN,
bûkila destan dibe ÅŸirove. Debê navekî hevbend (murekeb) bête sazkirinê.
pik Müzik :MUZIKA EPÎK (DASTANÎ)
mûsîka rezmî, mûzîka qaremanîyê
Epik Oyunculuk :LÎSTIKVANIYA EPÎK (DESTANÎ),
lîstikvanîya rezmî, lîstka qaremanî
Epik Tiyatro :ÅžANOYA EPIK (DASTANÎ)
ÅŸanoya rezmî, ÅŸanoya qaremanî
Epilog :EPÎLOG, PAÅžGOTIN-
paÅŸgotin li kurdî da tê bi wateya xeybet û dedikudu ya turkî, paÅŸgotar li cîhê Epilogê da baÅŸtir e.
Erotik Tiyatro :ÅžANOYA EROTÎK-
ÅŸanoya repikî
Eskî Komedya :KOMEDYA KEVNARE-
komedya li kurdî da tirrane ye. Eskî komedya dibe kewnetirrane.
Ezilenlerin Tiyatrosu :ÅžANOYA BINDESTAN
Fütürist Tiyatrosu :ÅžANOYA FUTURÎST-
ÅŸanoya paÅŸnêrr
Gazete Tiyatrosu :ÅžANOYA ROJNAMEYÎ
GeliÅŸim :PÊVAJOYA BÛYERAN
Gençlik Tiyatrosu :ÅžANOYA CIWANAN-
muxabin kurmancên me li bakûr herdu peyvên cewan û ciwan têkel kirine. Peyva ciwan yan cuwan li kurdî da bi wateya xweÅŸkok, xweÅŸik, bedew, rind, bi turkî gûzel û bi farsî zîba ye. Peyva cewan bi wate ya genc û law e. cewan wate genc. Ciwan yan cuwan wate xweÅŸik. Åžanoya ciwanan wate ÅŸanoya yên xweÅŸik. Åžanoya cewanan wate ÅŸanoya yên genc, ÅŸanoya gencan.
Gerçekçi Tiyatro :ÅžANOYA RASTÎPARÊZ, ÅžANOYA REALÎST Gerilim
Gezici Tiyatrosu :ÅžANOYA GEROK
Gizem oyunu :LÎSTIKA MÎSTÎK-
lîstka razdar
Göçmen Tiyatrosu :ÅžANOYA MIÅžEXTIYAN-
ÅŸanoya miÅŸextan baÅŸtir e.
Gölge Oyunu :LÎSTIKA ??????? lîstika sîhdarî
Güldürü TÄ°YATROSU :ÅžANOYA KENEWER-
ÅŸanoya henekî
Güncel Oyun :LÎSTIKA ROJEVÎ
Halk Tiyatrosu :ÅžANOYA GEL
Hokabazlık :HOQEBAZΠ-
fendbazî
Işıklama :RONAHÎSAZÎ
Ä°mge Tiyatrosu :ÅžANOYA NÎGAÅžÎ-
Ä°zleyici :TEMAÅžEKAR, TEMAÅžEVAN
-ÅŸanoya wênexewnî
Kaba Güldürü :PÊKENÎ YÊ TEÅžEYÎ (HEREMÎ)
- tirrane
Kabare Tiyatrosu :ÅžANOYA KABARE- ÅŸanoya kabareyê
Kadın Kahraman :LEHENGA JIN
- peyva kareman peyvek kurdî ye, ji rîÅŸa karame yê tê. Leheng herçend ku ketîye nav zimanê kurdî, lê li rîÅŸala xwe da leheng ji nehengê tê ku bi wateya timsahê ye. Leheng yan neheng mecazen bi wate ya qehreman û pehlevanan e. qehreman ji lehengê watedartir e.
Kahramanlık tragedyası:TRAGEDYA LEHENGÎ:
Kara gülmece Oyunu :LISTIKA KENÊ GURAN
Karakter :KARAKTER
- kes, kesîtî
Katharsis :KATHARSIS,
Xwe jê ÅŸuÅŸtin xwepak kirin- rewanpakî
Kurgu :????????
Rol :ROL (RIST)
- neqÅŸ
Makyaj :Makyaj
- rûgorrîn, yê ku makiyaj dike ew jî rûguhork e.
Maske :RûpoÅŸ, MASKE
- demamk
Melodram :Melodram
Mesel :Mesel (Metafok, ÇÎrok) metelok
Meyerhold yöntemi :Rêbaza Meyerhold
Oda oyunu :JÛRELEYZ
Ödenekli tiyatro : ÅžANOYA PIÅžTGIRÎKIRÎ,
Özel Tiyatro :ÅžANOYA TAYBET
Perde :Perde
Bölüm (Sahne) :BEÅž-
peyva beÅŸ li kurmancî da peyvek pirr bi nerênî (negatîv) e. nizanim cîhê ku li kurmancî da, par û piÅŸk heye, kurdên me çima vê peyva ku wekî kêroÅŸkek beÅŸ dîyar dike, bi kar dibin. Li kurmancî da çend wateyên beÅŸê yên nebaÅŸ jî hene, ku lêre da nayên gotinê. Çêtire Kurmanc çi caran vê peyvê bi kar nebin.
Prova : RAHÊNAN, Prova: pêÅŸezmûn
Politika Tiyatrosu :ÅžANOYA POLÎTÎK,
ÅŸanoya ramiyarî
Proleter devrimci Tiyatrosu :ÅžANOYA PROLETERÊN ÅžOREÅžGER
- ÅŸanoya rencberên ÅŸoriÅŸger
Psikolojik Oyun : LÎSTIKA DERÛNÎ
- peyva derûnî tê bi wateya hundurî, tiÅŸta ku ne li derva ye. psychologic li kurdî da dibe rewanî. Psycholojik oyonu dibe leyza rewanî+ Psychologi dibe rewannasî, psychoanalyst dibe rewankolî
Radyo Oyunu :LÎSTIKA RADYOYÊ
Saçma Tiyatrosu :ÅžANOYA ABSURD, ÅžANOYA TEWÅžIK
Saf Genç Kız :KEÇA SAFIK, KEÇA SAXIK,
keça sawîlke, peyva sawîlke ji bo mirovên sade û saf û kêmezmûn bi kar diçe.
Sahne TekniÄŸi :TEKNIKA DIKÊ
Sahne Aygıtları :AMRAZÊN DIKÊ
Sahne Uyarlaması :LÊANÎNA BO SEHNEYÊ,
lihevanîna dikê
Saray Tiyatrosu :ÅžANOYA SERAYAN
- ÅŸanoya serayê
Serf Tiyatrosu :ÅžANOYA SERFAN
- ÅŸanoya benîyan
Serim :DESTPÊK
Simgeci Tiyatro :ÅžANOYA SEMBOLÎST-
Soytarı :QEŞMER
Sunucu :PÊÅžKÊÅžKAR
ANLATICI :VEBÊJ
Sürgün Tiyatro :ÅžANOYA HENDERAN,
Taklit :LASAYÎ
TAKLÄ°T ETMEK :LASAYÎKIRIN
TaÅŸlama :NIÇANDIN (HÎCÎV)
ÅžakÅŸakçılık :ÇEPIKLÊDERÎ
Tek Perdelik Oyun :LÎSTIKA YEKPERDEYÎ
Temsil :NIMAN
Tezli Oyun :LÎSTIKA ANGAÅžTDAR
Tirad :TÎRAD
- dijgotar
Tiyatro Devrimi :ÅžOREÅžA ÅžANOYÊ
VahÅŸet Tiyatrosu :ÅžANOYA HOVÎTIYÊ
Varoluçu Tiyatro :ÅžANOYA HEYÎNPARÊZ
Varyete :VARYETE,
celebdar
YabancılaÅŸtırma etmeni:PÊKERA HAVÎKIRINÊ, PÊKERA NAMOKIRINÊ
Yanılsmacı Tiyatro :ÅžANOYA ÎLUZYONÎST
eger bi wateya ÅŸuibedebazîya farsî be, mirov dikare bêje: ÅŸanoya çavbendî
Yankı Düzeni :PERGALA OLANDANÊ, PERGALA DENGVEDANÊ
Yer altı Tiytarosu :ÅžANOYA JÊRZEMÎNÎ (UNDERGRAND /UNDERGROUND)
Yoksul Tiyatro :ÅžANOYA SAKAR, ÅžANOYA SADE,
***
Nivîsên di vê NÎQAÅž'ê de hatine weÅŸandin:
- Çiya Mazî: Ne hewceye ji bo peyvek mirov bêje “xwelî li serê me”
- Termên muzîkê li benda nirxandina we ne
- Cihan Roj: Dar barê têgehên hunerî de
- Fêrgîn Melîk Aykoç: Di afirandina navdêrên nû de rêgezên zanistî
- Peyvên HUNERÎ li benda nirxandina we ne
- Li ser van peyvan gotina we çi ye? (Pevyên li ser ÅžANO'yê)
- Derfetên zimên û afirandina têgehan
- Mazhar Gunbat: Termînolojiya kurmancî û rexneyek
- Fêrgîn Melîk Aykoç: Têgînên ji bo saziyên civakî
- Azad Zal: Termînolojiya siyaset û brokrasiye Kurdî
- Azad Zal: Lîsteya kesêm ku beÅŸdarî Komxebatê bûne
- Cihan Roj: Destên zimên li pêsîra me ye
- Vane 263 termên îdarî yên hatine standardkirin
- 'Bila Saziya Zimanê Kurdî bê damezirandin'
- NîqaÅŸek li ser peyvên îdarî
.jpg)
.jpg)
.jpg)
