BERHEM LETÎF / ROJNEWS
Belavbûna Koronayê, rewşa qedexeya derketina derve û karantînayê Herêma Kurdistanê xist nav qeyraneke giran a aboriyê. Tê diyarkirin ku ji sedî 74 welatiyên Herêma Kurdistanê ji ketine bin bandora pirsgirêka aboriyê û bi mîlyon dolaran ziyan gihiştiye Herêmê.
Li Herêma Kurdistanê roja 4’ê Adarê bi sedema tedbîrên li dijî vîrusa koronayê qedexeya derketina derve û hatin û çûnê hat ragihandin. Bazar û deverên giştî hatin girtin. Ji ber vê rewşê dahata Herêma Kurdistanê ji sedî 70 kêm bû.
Ji destpêka meha adarê heta niha di çarçoveya tedbîr û têkoşîna li hember şewba vîrusa koronayê geştên asîmanî li Herêma Kurdistanê rawestiyane, ligel vê çûn û hatina welatiyan a di navbera parêzgehan de jî qedexe ye. Her wiha çûna bazaran jî di vê çarçoveyê de sist bûye.
Heta niha jî rewş negihîştiye asteke asayî. Bi taybet jî têkildarî geştên asîmanî û çûn û hatina geştiyaran a ji bo Herêma Kurdistanê ku balpişteke sereke ya dahata navxweyî ye hê jî dest pê nekiriye.
Ji 200 mîlyon dolarî daket 60 mîlyon dolarî
Vê rewşê wiha kiriye ku dahata navxweyî ya Herêma Kurdistanê rastî ziyaneke berbiçav were. Li gor daneyên fermî yên ji aliyê hikumeta Herêma Kurdistanê ve hatine ragihandin, di rewşa niha de tenê ji sedî 30 dahata navxweyî heye. Beriya belavbûna koronayê mehane dahata Herêma Kurdistanê 200 mîlyon dolar bû. Lê niha hikumeta herêmê mehê tenê 60 mîlyon dolar dahatê bi dest dixe.
Her çi qasî niha bazar vekirîne jî ji ber zêdebûna nirxê kelûpelan û metirsiya Koronayê ya didome welatî pir kêm serdana bazarê û sûkê dikin.
Li gor daneyên Desteya Îstatîstîkê ya Herêma Kurdistanê di meha Sibatê ya sala 2020’an de bihayê mezêxer ji sedî 98.6 bû. Lê ev rêje di nav sê mehan de bilind bû û gihîşt ji sedî 99. Ango ji meha Sibatê ve heta niha enflasyon ji sedî 3.5 zêde bûye.
Her çiqasî di meha nîsanê de li gor meha adarê rêjeya enflasyonê ji sedî 0.4 kêm bû jî, li gor Nîsana 2019’an ev rêje ji sedî 2,8 zêde bûye.
25 hezar kargeh hatin girtin
Ji ber qedexeyên têkildarî vîrusa koronayê li gor Sendîkaya Karkeran a Herêma Kurdistanê 25 hezar kargehên biçûk û mezin hatine girtin.
Her wiha zêdetirî 200 hezar karker û karmendê di sektora taybet de di vê pêvajoya koronayê de bê kar man. Zêdetirî 30 hezar karkerên din jî li bazaran û înşeatan de dixebitin jî ji karên xwe bûn.
Li gor daneyên Dezgeha Îstatîstîkê ya Herêma Kurdistanê di vê pêvajoya Koronayê de ji sedî 41.8 welatî bêkar mane, ji sedî 73.4 welatî bi pirsgirêka aboriyê re rûbirû hatine.
Sektora geştiyariyê ya Herêma Kurdistanê rawestiya
Yek sedema ku ziyan gihand sektora geştiyariya Herêma Kurdistanê jî qedexeya çûn û hatinê bû. Dahata vê sektorê li gor amarên Desteya Geştûguzariyê salane zêdetirî mîlyarek dolar e.
Li gor amarên Desteya Geştûguzariyê li Herêma Kurdistanê zêdetirî 250 qadên geştyariyê, 2 hezar û 923 navendên geştyariyê hene. Ev ji seyrangehan, hotel, motel, havîngeh, gundên geştiyaran, restoran û kafeteryayan pêk tên.
Her wiha sala 2019’an 3 mîlyon û 700 hezar geştiyar hatine Herêma Kurdistanê, bi vê re eger her geştiyarek 300 dolarî xerc bike bi giştî dahata geştyaran digihîje mîlyarek û 110 mîlyon dolarî.
Lê belê îsal ji meha adarê heta niha ji ber girtina deriyên sînoran û balafirxaneyan tu geştyarek nehatiye Herêma Kurdistanê. Li gor daneyên sala borî di nav van sê mehan de pêwîst bû 925 hezar geştiyar hatibana Herêma Kurdistanê. Dahata wê jî wê 277 mîlyon û 500 hezar dolar bûya.
Encam
Li gor encamên ji aliyê Rojnewsê ve hatine komkirin, tenê di sê mehên borî de ji ber qedexeyan, girtina bazaran û deverên giştî, ji bilî zêdebûna asta hejariyê, zêdebûna bêkariyê û rawestîna tevgera jiyanê zêdetirî 700 mîlyon dolar ziyan gihîştiye Herêma Kurdistanê.
Li gor amarên Wezareta Tenduristiyê li Herêma Kurdistanê her roj kesên bi vîrusa koronayê dikevin zêde dibin. Lewma ev rewş hê jî bandor li ser sektora aboriya Herêma Kurdistanê dike.