logo
ad
  • Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Aborî
  • Ên Din
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAŞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2023 Hilbijartin
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giştî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giştî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
3 ROJ
  1. Werin em ligel Charlie herin 'Fabrîqeya Çîkolatayan'
  2. Di Edebiyatê De Jin
  3. Fermo bernameya 'Rojên Ma Musîcê'
  4. Ev jî çêbû: 5 şaredarî bi pişkeyê hatin hilbijartin
  5. Ji êrîşa ser xwe dê pirtûkek amade bike
news-details

Elîfba hîmê literatûrayê ye

  • Dîrok: 26/05/2020
  • Beş: Serbest

Ereb Şamîlov

(Ji tîpên krîlî: Rohat Alakom)


Niha cmaeta ermeniya bi hub û hezkirineke mezin pêşhaziriya derbaskirina eyda 1600-salîya bûyîna efrandarê herfêd ermenî Mesrop Maştos dibîne. Îdarêd xwendina blind û ulmîda bona wê sersalîya eyan konfêrans têne derbaskirinê, gelek cîya temaşegehêd hewaskar hatine teşkîlkirinê.

Ev, eyda hemû xebatkarêd respûblîkaêye. Tevî brêd xweye ermenî xebatkarêd respûblîkaêye ûris, adrbêcan, kurd, hemû-hemû xebatkar bona vê sersalîê nava şaynetîêdane. Kurdêd Pişkavkazê bi herfêd Maştosbûn, ku cara pêşin pey altindariya qeydê sovêtîêra bi zmanê xwe xwendin, hîmê elîfba kurdî hate danînê.

Sala 1921-a bû gava bajarê Êrêvanêda bi spartina hukumetê Lazo (Hakob Gazaryan) destbi şuxilê sazkirina elîfba kurdî kir.  Ewî hema wê salê herfêd Mesropê dinêeyan anegorî zmanê kurdî kir û elîfba kurdî sazkir. Bi wê elîfbaê ktêba wîye “Şems” bona dersxana yekê neşir bû. Partîa Komûnîstîêye Êrmenîstanê û hukumeta respûblîkaî gundêd kurdada mekteb vekirin, wekîlêd întelîgênsîa ermenîaye pêş çûne wan gunda û hîmê hînkirina zarêd kurda danîn.

Kurdêd xebatkar bi herfêd Mesrop cara ewlin bi zmanê xwe ktêb xwendin.

Bi herfêd Mesropbû, ku cara pêşin kurdên Pişkavkazê nasîya xwe dane lîteratûra û terîqa cmaeta ermenîaye bra. Bi saya seyasetîa partîaêye lênînêye mletîê hemû mecal hatine sazkirinê, wekî kurdêd Ermenîstanê kûltûra xweye bi form mletî bi serecem sosyalîstî pêşta bibin.

Cêribandina mektebêd kurdaye wan sala da kivşê, wekî elîfba ku bi herfêd ermenî hatibû çêkirinê, zarara hinekî çetin bû, çimkî ew herfêd ku elîfbaêda dewsa herfêd w, e’, q, h’ dihatine xebitandinê, pak uymîşî spêfîka zmanê kurdî nedibûn. Lazimbû elîfbake teze bihata sazkirinê. Partîa Komûnîstîêye Êrmenîstanê kete tefekûrîya vê pirsê. Sala 1925-a Kommerkazîye PK Ermenîstanê sparte Komîsarîata ronayêye cmaetê û xudanê van rêza, wekî pirsa sazkirina elîfba kurdîye tezeva mijûlbin.

Hema xût wê salêda destpêkirî xudanê van rêza û Î. Maragûlov wê pirsêva mjûlbûn û sala 1928-a îdî ser hîmê herfêd latînî elîfba kurdî hate sazkirinê, ya ku îdî sala 1929-a mektebada hate xwendinê. Gerekê bê gotinê vî şuxilîda akademîk Yosîf Abgarovîç Orbelîê rehmetî komekeke gelekî mezin da me.

Pey sazkirina elîfba tezera gelek ktêbêd dersdayînê, pêşekzanîyê, bedewetîê hatine neşirkirinê. Mesele çawa Emrê Lenîn, Kolxoz û kara wê gundîara, Terîqa înglaba Oktyabrê, Kurdêd Elegezê, Folklora cmaeta kurda û êd mayîn. Lîteratûra kurdaye sovêtîê roj bi roj pêşta diçû. Çend ktêb, ku bi zmanê kurdî neşirbûn, bi zmanê ûrisî, ermenî, adrbêcanî û zmanêd mayîn hatibûne tercimekirinê. Gelek nivîskar û şaîrêd cahil pêşta hatin, êd ku lîteratûra me bi efrandinêd hewaskare rindva dewlemend kirin.

Bona cmaeta kurda dha nêzîkva nasya xwe bide lîteratûra û kûltûra cmaetêd sovêdîê û cmaetêd welatêd dereke lazimbû elîfba kurdî, ku ser hîmê herfêd latînî hatibûne sazkirinê, bihata hildanê û ser hîmê herfêd ûrisî elîfba teze bihata sazkirinê. Û aha sala 1944-a Hecîê Cindî, Emînê Evdal û Wezîrê Nadrî elîfba kurdîye teze sazkirin. Eva qewmandineke mezin bû nava emrê kurdêd xebatkarda.

Pey sazkirina vê elîfbaêra lîteratûra me dha pêşta çû. Lîteratûra me bi efrandinêd tezeva dewlemend bû,  tevî nivîsara şiêrkî nivîsara vekirî jî pêşta çû.

Nava lîteratûra kurdada cara pêşin Ermenîstana Sovêtîêda pêşta hat qîza kurda - nvîskar Sîma Semend ya ku van axiriya berevoka serhatîêd xwe “Xezal” neşirkir.

Lê pey sazkirina elîfba tezera çiqas û çiqas şaîrêd cahil pêşta hatine, êd ku bi efrandinêd xweva derheqa emrê meyî îroyînî gulvedayî, derheqa Lênînê mezin, derheqa Partîa Komûnîstîêye ezîz, derheqa her pêşaçûyîna welatê meda distrên.

Eyda 1600-salya bûyîna efrandarê herfêd ermenî Mesrop Maştos eyda me gişkaye ezîze.

Rêya Teze, 1 Gulanê 1962

***

Têbiniya Rohat Alakom: Erebê Şemo di derbarê alfabe, ziman û edebîyata kurdî de nivîseke kurt û balkêş bi navê “Alfabe hîmê edebîyatê ye” nivîsîye (Rêya Teze, 1/5 1962). Em nivîsê bi tîpên latînî wekî xwe diweşînin. Erebê Şemo zêdetir bi hûralî qala serpêhatiya alfabeyên ku kurdên Sovyetê di nav 70 salan de bi kar anîne (ermenkî, latînî, krîlî) dike. Bi saya vê û çend nivîsên din em fêr dibin ku Erebê Şemo ne tenê roman nivîsîne, her wiha nivîsên cur bi cur di derbarê mijarên cihê de di rojnameya Rêya Teze û organên din de belav kirine, wekî mînak çend nivîsên wî jî di derbarê tevgera jinan û rewşa jinên kurd de dane (Rohat Alakom)

**

1- Kêşe, teolog û zimanzan Mesrop Maştos (362-440) di sala 405an de hîmê alfebeya ermenkî daniye.

2-  Li vir li şuna sala 1921an bi xeletî di rojnameya Rêya Teze de sala 1922an hatiye nivîsîn. Li ser alfabeya Lazo terîxa sala 1921 heye.


Têbiniya Diyarnameyê: Me tu dest nedaye nivîsê.

Parve Bike

Youtube Me

Nizamettin Arîç

news

Em Hatin

news

Aytenxan: "Şevbuhêrk û Şîrînahî"

news

Omer Dilsoz: Bo demê

news

Qeza...

news

Mîrza Ronî: Şevger Çolo û Provakasyonên wî!

news

Helîm Yûsiv: Piştî 34 salan Mihemed Şêxo

news

Êrîşa li lîstikvanên Amed Sporê... 05.03.2023...

news

Di dema erdhejê de ger hûn erebeyê diajon...

news

Di dema erdhejê de ger hûn li derve bin...

news

Di dema erdhejê de ger hûn li hundir bin...

news

'Bêrîvanê' / Mihemedê Nenyasî

news

Zara Mihemedi hat berdan

news

Goristana Semsûrê dilan dişewitîne…

news

06.02.2023, navenda Semsûrê...

news

Gername: Welatê Baskê

news

Hemal

news

Gername: Geştiyariyeke Behdînan

news

PEŞKÊN ŞEVÊ I

news

Peşkên Şevê II

news
Serbest - Nivîsên Dawî
news
  • 03 06 2023

Di Edebiyatê De Jin

news
  • 30 05 2023

Li ser '101 Romanên Kurdî'

news
  • 30 05 2023

Tabloyên ji Rojava

news
  • 18 05 2023

Xwendineke mîna pêşwazîkirinê

news
  • 12 05 2023

Berpirsên tenduristiya me: Hemşîre

news
  • 10 05 2023

Têkiliya Edebiyat û Dîrokê

Nivîsên Nû
news

Rêya avakirina xwebûna kurdan

  • Mîrza Ronî
news

Çi bi 7 mîlyon ciwanî hat?

  • Cemil Oguz
news

“Hukumet Konagî”ya Colemêrgê

  • Omer Dilsoz
news

'Kurdcîtiyê neke'

  • Dilşêr Bêwar
news

Hevala min, jin û hezkirin

  • Aytenxan
news

Xewn û sûret*

  • Welat Dilken
news

"Swêd Swêda jinan e"

  • Aynur Aras
news

Kesayetên Şîzoîd û Dinyaya Derveyîn

  • Çorê ARDA
Ev jî hene
ad

Sedî 33,4: Divê mafê Perwerdehiya Ziman bê dayin û bê parastin

ad

Mizgîn Can behsa Qedrîcan dike: Bavê min bi me te tirkî xeber dida

ad

Bedendamên navçeyên Bedlîsê yên DTP'ê eşkere bûn

ad

Delal Dink zewicî

ad

Ji Bîrnebûna 73'yan*

ad

Êdî berhemên Helîm Yûsiv bi farisî jî tên xwendin

Kategorî
  • Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Aborî
  • Foto-Nûçe
  • Xêz
  • Nivîsênkarên Mêvan
3 Roj
news

Werin em ligel Charlie herin 'Fabrîqeya Çîkolatayan'

  • 02 06 2023
news

Di Edebiyatê De Jin

  • 03 06 2023
news

Ev jî çêbû: 5 şaredarî bi pişkeyê hatin hilbijartin

  • 02 06 2023
news

Fermo bernameya 'Rojên Ma Musîcê'

  • 02 06 2023

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Têkilî / Contact / İletişim

Nivîskar

  • Aynur Aras
  • Aytenxan
  • Bedran DERE
  • Cemil Oguz
  • Cemîl Andok
  • Cîhan ROJ
  • Çorê ARDA
  • Dilşêr Bêwar
  • Helîm YÛSIV
  • Kazim Polat
  • Mîrza Ronî
  • Omer Dilsoz
  • Welat Dilken
  • Zekî OZMEN

Beş

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAŞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2023 Hilbijartin
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giştî
    • 2011, Hilbijartin

Copyright © 2005-2023 Diyarname