logo
ad
  • Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Aborî
  • Ên Din
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAŞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2023 Hilbijartin
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giştî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giştî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
3 ROJ
  1. Rojnameger Seyît Evran mir
  2. Çîroka têkoşîna jinek '1976', û 'Duet' û 'Acid'
  3. Zarokan perwerdehiya xwe ya bi kurdî temam kirin
  4. Dadgeha Iraqê encumenên parêzgeha Herêma Kurdistanê betal kirin
  5. Komxebata Ziman a Şengalê: Hewldana fermînikirina kurdî û vekirina dibistanên kurdî
news-details

Pîroziya li ser çemê Pêrê Keleha Baxînê

  • Dîrok: 01/02/2020
  • Beş: Nivîsênkarên Mêvan

Fêrgîn Melîk Aykoç

Çemê Pêrê/Periyê jî ji çiyayê Bîngola ku wekî çavkaniya çeman tê zanîn, derdikeve, di ser Endersiyê (Yedisu) re tê ava ji aliyê çiyayê Baxirbaba ve tê digire û di biniya bajarê Gexiyê re derbas dibe, ava çemê Azî (Azapêrtê) jî tevê xwe dike, ji gundê Oxçiyan pêve jî di navbera sînorê parêzgeha Dêrsim û Elezîzê de rengê sînorekî xwezayî digire. Rojhilatê çem axa navçeya Depê (Karakoçan), Rojavayê wê navçeyên Dêrsimê Mazgirt û Kilîsek (Nazmiye) hene. Di têgîhîştina gelê me de Gexî û Dep jî di nava xaka Dêrsimê de ye, yanê Dep jî Dêrsim e.

Piştî dagirkeran li gor têgîhîştin û ewlekariya dewleta xwe, parêzgeh û heremên me yên xwezayî parçekirin, tevlihevikê jî afirandin. Ji wê her çendî gundê Baxînê girêdayîyê Mazgirtê jî be, keleha Baxîne bi kêmasî 20 km ji Mazgirtê dûr e û gelek nêzîkê Depê (Karakoçanê) ye. Ji Depê bi qasê 10-11 km dûr e. Gundê Baxînê mezra gundê Faracê ye, lê di ber gundê Çeleqasê de ye. Kesên keleh û germikên Baxînê ziyaret dikin, di ser Depê re diçin Baxînê.

Li başûrê gundê Baxînê hima li devê çemê Pêrê germik heye, Her wisa 2 – 3 km jêrê wê germikê jî germikên Golanê (girêdayê Depê ye) hene. Her çendî germikek li viyalî yek jî li wiyalî çem e, ji mîneral û germahiya ava germikan mirov têdigihîje ku herdu ji heman çavkaniyê ne.

Ev çemê Pêrê ji Endersiyê (Yedîsu) bigire hetanî dikeve ser bendava Kebanê, ne tenê jiyan daye xwezayê, bûye mijara bi dehan stranan. Di nava van stranan de strana herî zêde tê hezkirin, strana “Îsmaîlê Çemî” ye, bi melodiya hozanê nemir yê 38an Silê Qiz lê bi zarava Kurmancî tê stran. Li ser Baxîn û keleha Baxînê jî gelek stran hene.

Keleha Baxînê li ser girekî volkanîkê ku li bakurrojavayê Baxînê ye, hatiye lêkirin. Dîwarê kelehê hêrifîne, hatine xwarê. Mirov ji teraştina keviran, di kevirê kewke de bi cihkirina wan, her wisa ji çalavên gorîkirinan û li ciheke wiha stratejîkê li ser rêyan avakirina wê têdigihîje ku ev keleh ta ji dema Ûrartuyan ve maye. Derê wê li aliyê çemê Periyê ango li bakurrojhilatê Baxînê vedibe. Mirov bi derenceyekê ve hildikişe û dikeve nava kelehê. Di navenda kelehê de odeyeke mezin ya di baxir de hatiye kolan heye. Li gel wê çend jûr ên ku ji bo parastina xwarinan jî di baxir de hatine kolan. Wekî kelehên Urartu yên din di vir de jî derencên di baxir de wekî tunelekî dadikevin jêr devê çem, hene. Lê ji kelehên din cudatir e, derence li pey hev dikeve odeyên ku di baxir de hatine kolan û bi wî awayî hetanî devê çem diçe.

Min di nivîsên din de jî destnîşan kiribû ku avadaniyên her serkarî û serweriyê bi serê xwe xwedanê hin taybetmendiyan e. Em ji vir dizanin ku kîjan avahî yan jî keleh berhemê kîjan şaristaniyên e. Di keleha Baxînê de ev hê zelaltir xuya dike. Ji nivîsên mixî yên di vê kelehê de hatine dîtin, forma teraştina keviran, ew tunelên di kelehê de hatine kolan destnîşan dike ku mirov bikane bi zelalî bibêje; ev keleha di dema Keyê Urartuyan Menua de hatiye lêkirin. Di wê nivîsê mixî ya Muzeya Elezîzê de ye, tê nivîsandin ku Key Menua kesê bi navê “Titia /nî” wekî fermandêr daye ser parêzgeha “Lu en. Nam”.

Li bakur û nêzîkê derê kelehê di zinar de goreke hatiya kolan, mixabin, ev bi aliyê mirovên ku li gencineyan gerane ve hatiye ruxandin. Gora din jî li berpalê bakur di baxir de hatiye kolan, li gor agahiyên arkologên li ser kelehê lêkolîn pêkanîne; derê wê 70 x100 cm ye, di hundirê şikeftekê bi berahiyeke 200 x 150 û bilindahiyeke 100 cm yê de ye. Cihê gorê jî bi berahiyeke 100 x 50 cm û 50 cm kûr e. Lê niha vala ye. Nayê zanîn ku wan rasterast mirî di vir de veşartine, yan jî xweliya bedena wan kirine vê gorê.

Wekî piraniya kelehan li ser vê keleh û devera li dor kelehê jî efsaneyeke taybet heye. Li gor vê efsaneyê, keyê Selçûkiyan Aladdin Keykubat pîrekî kamil ê nav “Kuresu” ku ji devera Kîrmanşanê ji nava pîrên Yarsaniyan derketiye, hatiye, bi teve kesekî li vir davêje tendûra bi agir ximximî, lê agir herduyan naşewitîne. Ew pîrê kamil dû re bi keçeke eşîra Lolanên ji herêma Lolana ku li Kurdistana Başûr e, hatine re dizewice û ji zarokên wî eşîrek pêktê, ev eşîr jî wekî Hesenan, Heyderan navê bavê eşîrê “Kurêsu” digire. Lema ji bo tevahiya eşîrê û “Ra Heq” (Ehlî Haq) Baxîn ciheke pîroz e. Her wiha ji keleha Baxînê çend km wê de jî koyê (çiyayê) Duzgin Bavayî heye. Dîsa li gor gotinan kurê Kurêsu yê mezin Haydar li wir bi awayê efsaneyekê kirasguheriye, ji wê ew der jî niha ji bo “Ra Heq” ziyaret e.

Bi kurtî be jî min hin agahiyên li ser vê Keleh û herema ji bo gelê me ciheke xwerû û pîroz e jî civand û pêşkêş kir. Em ê di kelehek din de dîsa bi hev re bin. Ji me hemûyan bi taybetî jî tevgera me ya azadiyê re serkeftin.

31.01.2020, Yenî Ozgur Polîtîka


Parve Bike

Youtube Me

Peyama Lahûr Şêx Cengî li ser Kerkûkê

news

Nizamettin Arîç

news

Em Hatin

news

Aytenxan: "Şevbuhêrk û Şîrînahî"

news

Omer Dilsoz: Bo demê

news

Qeza...

news

Mîrza Ronî: Şevger Çolo û Provakasyonên wî!

news

Helîm Yûsiv: Piştî 34 salan Mihemed Şêxo

news

Êrîşa li lîstikvanên Amed Sporê... 05.03.2023...

news

Di dema erdhejê de ger hûn erebeyê diajon...

news

Di dema erdhejê de ger hûn li derve bin...

news

Di dema erdhejê de ger hûn li hundir bin...

news

'Bêrîvanê' / Mihemedê Nenyasî

news

Zara Mihemedi hat berdan

news

Goristana Semsûrê dilan dişewitîne…

news

06.02.2023, navenda Semsûrê...

news

Gername: Welatê Baskê

news

Hemal

news

Gername: Geştiyariyeke Behdînan

news

PEŞKÊN ŞEVÊ I

news
Nivîsênkarên Mêvan - Nivîsên Dawî
news
  • 01 01 2023

Hêzên Pêşmerge dê bibin yek?

news
  • 20 12 2022

Metnên ewilî yên kirmanckî

news
  • 08 12 2022

Serpêhatiyên Melê Meşûr

news
  • 24 11 2022

Mala Lîstikê ava

news
  • 10 11 2022

Kurd û perwerdehî

news
  • 17 10 2022

Saqoyê Mehmed Uzun û romana kurdî

Nivîsên Nû
news

Ji bo Azîz Yagan û kesên wisa difikirin

  • Cemil Oguz
news

Nûdem Durak û Emma Kok

  • Mîrza Ronî
news

Rojbûyîn û 12’yê Rezberê

  • Aytenxan
news

Ji pirsa Murat Bayram bersiveke rast dernakeve

  • Cemil Oguz
news

Kevoka li asîmana Cizîrê

  • Mîrza Ronî
news

Cêwiyê êşê Zubêr Salih

  • Helîm YÛSIV
news

Hebûn, Kakil, Heyîn, Sartre

  • Çorê ARDA
news

Rewşenbîrên ereb û kurd

  • Helîm YÛSIV
news

Gundên Bê Zuriyet

  • Kazim Polat
news

Navê Aqil Gelo ye!

  • Dilşêr Bêwar
news

Du Stran û Varyantek

  • Veysel Vesek
news

Li nav otobusê wêneyê jinika tazî

  • Dilşêr Bêwar
news

RENGÊ ŞÎRÎN Û TARÎ

  • Aytenxan
news

Qezencên ji nivîskariya bi kurdî

  • Helîm YÛSIV
news

Di 'Şapat'ê de paradoksa bindestiyê

  • Çorê ARDA
Ev jî hene
ad

Li Amedê qedexe ye, li Stenbolê roja dawî ye

ad

Salvegera Weqfa Beşîkçî û 84'emîn rojbûna Beşîkçî hat pîrozkirin

ad

Atolyeya cureyên wêje û kurteçîrokan li dar dikeve

ad

Tîmên derketin nîvfînalê diyar bûn

ad

Karayilan: Dewleta tirk soz da ji Serêkanî heta Kobanî rê veker lê nekir

ad

Çîroka Rahmê û Evdiyê Milhem

Kategorî
  • Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Aborî
  • Foto-Nûçe
  • Xêz
  • Portreya Mehê
  • Tenduristî
  • Klîba Hefteyê
3 Roj
news

Rojnameger Seyît Evran mir

  • 25 09 2023
news

Zarokan perwerdehiya xwe ya bi kurdî temam kirin

  • 24 09 2023
news

Çîroka têkoşîna jinek '1976', û 'Duet' û 'Acid'

  • 25 09 2023
news

Dadgeha Iraqê encumenên parêzgeha Herêma Kurdistanê betal kirin

  • 24 09 2023

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Têkilî / Contact / İletişim

Nivîskar

  • Aynur Aras
  • Aytenxan
  • Bedran DERE
  • Cemil Oguz
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Dilşêr Bêwar
  • Helîm YÛSIV
  • Kazim Polat
  • Mîrza Ronî
  • Omer Dilsoz
  • Veysel Vesek
  • Welat Dilken
  • Zekî OZMEN

Beş

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAŞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2023 Hilbijartin
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giştî
    • 2011, Hilbijartin

Copyright © 2005-2023 Diyarname