logo
ad
  • Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Aborî
  • Ên Din
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAŞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2023 Hilbijartin
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giştî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giştî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
3 ROJ
  1. Dahûrandina “Hêlange” ya Yaqob Tilermenî di warê rê û rêbaza romanê de
  2. Îro Roja Dil e: Emê çawa xwedî li dilê xwe derên?
  3. Şerha gotinên pêşiyan 'Lalezar' derket
  4. Ka pêşî kurdî bikin zimanê xwe yê fermî
  5. Festîvala Porteqala Zêrîn hat betalkirin
news-details

Wêjeya Kur(d)mancî û ‘Reş’bûn

  • Dîrok: 08/12/2019
  • Beş: Nivîsênkarên Mêvan

Dilawer Zeraq

Reş wekî (ne)rengekî, di hin zimanan de wateyek, di hinan de jî wateyeke dualî hildaye; û helbet ev yek li ser ruhê wan ê çandî qewimiye. ‘Reş’, bi taybetî di Kur(d)mancî de, wateyên rengîntir daye xwe. Gava Kur(d)manc; ji mirovekî aciz bûne, jê tirsiyane an jî xwestine nebaşiya wî bidin der; jê re gotine ‘reş(ik)ê şevê.’ Gava pir ji mirovekî hez kirine, navlêka ‘Reşo/Reşê’ lê kirine. Carinan wateya sivikî û jirêzêtiyê dane, bi biwêjî gotine, ‘kirin rêya reş.’ Carinan wateya kedê danê û gotine, ‘Heta destê te reş nebe tehma devê te xweş nabe’ û gelekên wekî van. Lê belê, bi taybetî di Kur(d)mancî de, awagotin û pênaseyeke wisa xurt, xweş û di cî de heye ku taybetiyên ‘jêbûn(î) (aîdbûn(î), sadetî, petîtî, jirêzêtî, xweşbûnî û dilxwaziyê’ di xwe de dihewîne û bi gotina ‘Kur(d)manciya reş’ digihîje wateya xwe.1 Û wateyeke hîmdartir û qewîntir heye ku ew jî di vê nivîsê de bûye mebesta me. Gotina ‘Kur(d)mancê reş’ ku bi du wateyên dijar (contrast) tê; 1) kesê jirêzê, 2) kesê ku hê li ser xwebûniya xwe ye, xwe ji xwebûniya xwe nekiriye; li ser şîrê ruh, çand û zimanê dayika xwe ye, kesê ku ew bi xwe ye…

Heke em wateya duyem li xwe bikin palpişt em dikarin bêjin; nexwe ‘reş’bûn di Kur(d)mancî de û li ba Kur(d)mancan tiştekî watedar, rûmetdar, bilind û li hafa jor e. Û ev bilindî ne ji bo kesan û deman e. Bilindî û hafa jorîn, ya ku em behs dikin; taybetiya diyarker ya çanda Kur(d)mancî ye ku li ser ‘reş’bûnê ava bûye. Û jixwe gava nivîskarî û wêjeya Kur(d)mancî dibe dabaş, ev bilindî û rûmetdarî rengekî ‘reştir’ dide xwe.

Ji ber ku qonax û serdema wêjeya klasîk xwedî rewş û destûdariyên taybetî xwe ye, em ê wê daynin hêlekê û bêjin, ji qonaxa Hawarê bi vir de ye, li bakur, bi taybetî ji sala 1980yî û şûnde, ‘reş’bûn her ku çûye di biwara nivîskariya wêjeyê de, li Kur(d)mancan bûye arîşeyek. Sedem? Ji ber ku pêkanînên mêtingeriyê yên asîmîleker û nebanker kiriye ku Kur(d)manc ji ‘reş’bûna xwe şerm bikin û tim berê xwe bidin zimanê mêtinger û bixwazin pê ‘sîs’ bibin.2

Loma jî, Hawar di vî warî de qonaxeke taybet û diyarker e. Ji ber ku, di Hawarê de zimanekî biyan, yê neteweya ku serdestî li Kurdan kiriye û dike, nehatiye bikaranîn. Ev yek, ne ji ber ku dijminê zimanên din in, naxêr, lê ji ber ku wekî helwêst û raman, Hawar bi hîm û egerên derçûna xwe ve, qonaxa yekem ya dij-mêtinger e û hemû kesên ku tê de nivîsîne jî bi heman raman û helwêstê rabûne. Li ser naveroka vê helwêstê, em ê biçin ba Ngûgî ku ji bo zimanên Afrîkiyan dipirse û dibêje, “Em ê çima nikaribin bi zimanên xwe abîdeyên wêjeyî biafirînin?” 3 Belê, Hawar bersiva ‘çima’ya pirsa Nigûgî ye ku ji bo zimanê Kur(d)mancî hatiye dayîn.

Herçî roja îroyîn e, pêkanînên asîmîleker bi mirazê xwe kiriye û em; Kur(d)mancên li bakur, di biwara nivîsînê de, ji hev bûne çar şax; 1) yên ku bi Kur(d)mancî dest pê dikin û bi pêdagirî her di şiverêya ‘reş’bûna xwe de dikudînin, 2) yên ku bi Kur(d)mancî dest pê dikin, lê li ber ‘şewqa Tirkî’ çavên wan didele û paşê bi Tirkî jî dinivîsin, 3) yên ku bi Tirkî dest pê dikin û ji bo ku ji ‘şewqa reşbûnê’ para xwe hildin, hema di nav re xwe li Kur(d)mancî radikişînin, 4) û yên ku xwestine bi temamî bibin ‘sîs’ û di çarçoveya gotina Valery de, ‘xwedayê çermê xwe’ guherandine.4

‘Reş’bûna wêjeya Kur(d)mancî di heman demê de nîşaneya zanava neteweyî ye ku dîsa ji Hawarê û bi vir de ye, rengê xwe dide wêjeya Kur(d)mancî ku bi demajoyê re, bi nasîna çandên dîtir, rengekî durehiyê jî dide nivîskarê wêjeya Kur(d)mancî ya ‘reş’ ku Félix Guattari vê rewşê wekî ‘demajoya ciyawazbûna nifşan’ bi nav û pênase dike. 5

Gava em ji qonaxa Hawarê didin ser rê, seriyek diçin nik Tîrêjê û ji wir hûrgeriyê di navbera salên 1990-2004an de, (bi taybetî her sê kovarên Rewşen) dikin, em xweşikî dibînin ku pênaseya Guattari, bi temamî rewş û derava wêjeya Kur(d)mancî dide der ku; êdî ‘nifşên Kur(d)mancan ji hev ciyawaz dibe.’

Û di vê ciyawazbûnê de, rengekî wek xwe, rengekî torin, rengekî xwedî vîn, rengekî xwedîçand, rengekî ku xwebûniyê li xwe dike hîm û esas û çêj û hilm û awayê xwe li wêjeya Kur(d)mancî dibexşîne, yanî rengê ‘reş’; dibe para me ya ‘xwebûniyê’.

Û em bi dilxweşiya vê ‘xwebûnî’yê pala xwe didin biwêjeke Kurmancî, ku peyvên ‘reş’, ‘mar’ û ‘marê reş’ tê de gihîştine hev û wateyeke taybet dane biwêje; û em dibêjin; ‘Marê reş li pişta nivîskarên wêjeya Kur(d)mancî yên ‘reş’!’6

1 Deng tê min ku gava hûn dixwînin, dibêjin, “ma ne em dibêjin, Kurmanciya gewr jî”. Helbet ew jî heye, lê wek wate ew di ‘gewr’ de yekreng e û pêdandî ye. Loma ne dabaş e bo nivîsa me.

2 Ez bi taybetî nabêjim ‘spî’ û dibêjim; ‘sîs’; ji ber ku rengê spî hevalbendê ‘reş’bûnê ye û wê watedartir û xuyanîtir dike.

3 Ngûgî Wa Thiong’o (2018) Rizgarkirina Hiş Ji Mêtingeriyê, Weşanên Lîs, 41-42

4 P. Valery ziman wekî ‘Xwedayê ku di goşt de çûye xwarê’ pênase dike. (Raguhastin: F. Fanon, Siyah Deri Beyaz Maske, Versus, 12)

5 Raguhastin; Chambers, Ian (2014) Göç, Kültür, Kimlik, Ayrıntı Yayınları, 30

6 Marê reş li pişta te: Wate: Bila tu çavînî nebî. Bênezer! (Herêm; Serhed)

07.12.2019, Yenî Ozgur Polîtîka

**

 

Nivîsên Dilawer Zeraq ên ku berê di Diyarnameyê de bi vî awayî hatine weşandin:

- Derfeta Domdar ya ‘Û’yê 

- Destkariya kolonyal ya li wêjeya kurdî 

- “Felaket im” an jî Hunera dij-serdest(î) 

-  Osman Sebrî; perîferiya Kurmancî

- Fermana Bêjarê
- Nehewiyên Zimên
- Desthilata Gramerê
- Keviya Wêjeyê
- Şanehezên wêjeya kurdî
- Xwebûniya Wêjeya Kurdî
- Tirsa wêjeya Kurdî
- 
Neçariya Wêjeya Kurdî
- 
Desthilata Wêjeyê
- Dîketiya Kurdan
- Yekrehî-Durehî û Wêjeya Kurdî
- Mala Wêjeyê
- Şûngeha rexneyê
- 
biçûk bûm...
- 
Hunera ji malê
- 
“Kuyruklu Kurt” û “Berxwedan”
- 
Heyîkirina Hebûniyê
- Zimanekî, ê xwe -Em berxên dayika mezin in-
- Fêrikê Ûsiv; helbestbêjê evîna kirde
- Kî Me Ez
- 
Edaleta Desthilatê a Wêjeyî
- 
Zimanê agahiyê
- 
Kurmancî ji ku ye?

- Rihê zimên      

Parve Bike

Youtube Me

Peyama Lahûr Şêx Cengî li ser Kerkûkê

news

Nizamettin Arîç

news

Em Hatin

news

Aytenxan: "Şevbuhêrk û Şîrînahî"

news

Omer Dilsoz: Bo demê

news

Qeza...

news

Mîrza Ronî: Şevger Çolo û Provakasyonên wî!

news

Helîm Yûsiv: Piştî 34 salan Mihemed Şêxo

news

Êrîşa li lîstikvanên Amed Sporê... 05.03.2023...

news

Di dema erdhejê de ger hûn erebeyê diajon...

news

Di dema erdhejê de ger hûn li derve bin...

news

Di dema erdhejê de ger hûn li hundir bin...

news

'Bêrîvanê' / Mihemedê Nenyasî

news

Zara Mihemedi hat berdan

news

Goristana Semsûrê dilan dişewitîne…

news

06.02.2023, navenda Semsûrê...

news

Gername: Welatê Baskê

news

Hemal

news

Gername: Geştiyariyeke Behdînan

news

PEŞKÊN ŞEVÊ I

news
Nivîsênkarên Mêvan - Nivîsên Dawî
news
  • 01 01 2023

Hêzên Pêşmerge dê bibin yek?

news
  • 20 12 2022

Metnên ewilî yên kirmanckî

news
  • 08 12 2022

Serpêhatiyên Melê Meşûr

news
  • 24 11 2022

Mala Lîstikê ava

news
  • 10 11 2022

Kurd û perwerdehî

news
  • 17 10 2022

Saqoyê Mehmed Uzun û romana kurdî

Nivîsên Nû
news

Kurdbûna Li Dîasporayê

  • Mîrza Ronî
news

Ji bo Azîz Yagan û kesên wisa difikirin

  • Cemil Oguz
news

Nûdem Durak û Emma Kok

  • Mîrza Ronî
news

Rojbûyîn û 12’yê Rezberê

  • Aytenxan
news

Ji pirsa Murat Bayram bersiveke rast dernakeve

  • Cemil Oguz
news

Kevoka li asîmana Cizîrê

  • Mîrza Ronî
news

Cêwiyê êşê Zubêr Salih

  • Helîm YÛSIV
news

Hebûn, Kakil, Heyîn, Sartre

  • Çorê ARDA
news

Rewşenbîrên ereb û kurd

  • Helîm YÛSIV
news

Gundên Bê Zuriyet

  • Kazim Polat
news

Navê Aqil Gelo ye!

  • Dilşêr Bêwar
news

Du Stran û Varyantek

  • Veysel Vesek
news

Li nav otobusê wêneyê jinika tazî

  • Dilşêr Bêwar
news

RENGÊ ŞÎRÎN Û TARÎ

  • Aytenxan
news

Qezencên ji nivîskariya bi kurdî

  • Helîm YÛSIV
Ev jî hene
ad

Berî her kesî kurdan 'Aşê bayê' çêkirine

ad

Arjantîn û Belçîka jî piştî 120'an dilşad bûn

ad

Meseleya Penaberan: Heyetek ji Parlemena Kurdistanê diçe Polonyayê

ad

Bi Ocalan re dê hevdîtin bê çêkirin

ad

Li Helebceyê Sempozyûma Şêwekarî hat lidarxistin

ad

Talûkeya nû ya ji bo Heskîfê çi ye?

Kategorî
  • Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Aborî
  • Foto-Nûçe
  • Xêz
  • Portreya Mehê
  • Tenduristî
  • Klîba Hefteyê
3 Roj
news

Dahûrandina “Hêlange” ya Yaqob Tilermenî di warê rê û rêbaza romanê de

  • 29 09 2023
news

Îro Roja Dil e: Emê çawa xwedî li dilê xwe derên?

  • 29 09 2023
news

Şerha gotinên pêşiyan 'Lalezar' derket

  • 30 09 2023
news

Ka pêşî kurdî bikin zimanê xwe yê fermî

  • 30 09 2023

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Têkilî / Contact / İletişim

Nivîskar

  • Aynur Aras
  • Aytenxan
  • Bedran DERE
  • Cemil Oguz
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Dilşêr Bêwar
  • Helîm YÛSIV
  • Kazim Polat
  • Mîrza Ronî
  • Omer Dilsoz
  • Veysel Vesek
  • Welat Dilken
  • Zekî OZMEN

Beş

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAŞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2023 Hilbijartin
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giştî
    • 2011, Hilbijartin

Copyright © 2005-2023 Diyarname