logo
ad
  • Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Aborî
  • Ên Din
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAŞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2023 Hilbijartin
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giştî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giştî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
3 ROJ
  1. Roja Alzheimer a Dinyayê, ne bîra xwe, ne bîra neteweyî winda nekin
  2. Jîna Amînî û 'Jin Jîyan Azadî' berendamên Sakharovê ne
  3. Li Şanoya Bajêr 4 lîstik hene
  4. Va ye bernameya FîlmAmedê
  5. Keleha Necimê tê restorekirin
news-details

Careke din Bedirxan Begê

  • Dîrok: 03/09/2019
  • Beş: Nivîsênkarên Mêvan

Luqman Guldivê


Bedirxan Begê fîgurekî wisa yê dîroka Kurdistanê ye, ku ji çê û xirabiyê, ji bi kêr û bê kêr bêhtir, bi awireke paşê hatî çêkirin a nasyonalîzma kurd, îro jî dibe dabaşa gotarên neteweyî û neteweçêker ên kurdan e. Di nava van gotaran de yên herî belav û cihê xwe girtî, ew in ku kesên ji zuriyeta wî ew çêkirine. Yanî em behsa mîrê Kurdistanê dikin, û ne mîrê Osmanî, em behsa serhildanê dikin, lê ne hewldanên mîrekî metelmayî yê ku Osmaniyan xiyanet pê re kir. Em behsa qurbanekî zilma Osmaniyan, yan jî dewleta Romê dikin û ne behsa qesasê serê Tiyarî û Aşîta.


Heta wisa bûye ku gotarên gelêrî û devkî yên koçeratên binxet û serxet ji hev guherî ne. Yanî vê gotara hanê, ne tenê li xwende û wan kesên li bajêr tesîr kir, wan karî tesîrê li kurmancekî, li endamekî eşîrekê û heta li wan gundî û damaniyan bike ku berê xwedî gotareke gelêrî devkî ya gelekî cihê jî bûn.

Mesela ew dengbêj û şairên Botan, ên ku qîr dikirin van gotinên jêr bi xwe jî êdî lê nedipirsîn, ew kesê vê hewara li zarokan bê rehmê li Mîr dikir kî ye:


Were de yeman yeman, mîrê mi yeman te li mi xelas kir çi cebarî, çi derman

Ey lê te mezin xelas kir hey lê lê wey bavo de li kiçika neke ferman


Ma tenê li wî kesî êdî napirsin, napirsin, ka gelo mîr hingê mîrekî çawa bû? Mîrê kê bû? Ji ber ku gotareke nû serdest şûna van gotarên gelêrî girt, lê ev gotarên gelêrî jî xurt bûn, stratejiya herî hêsan ji bo wan şairan ew bû ku van gotaran bêyî çîroka wan bibêjin, heta ku pêwenda wan pêşî bizûrife, tenik bibe û paşê jî bimire, yanî nemîne. Ji ber wê jî divê ji bo serwextbûna van gotinên jor ên ji wê strana li ser şerê Seîd Begê yê berxwedana li dijî Osmaniyan û Mîralayê wan, mirov berê xwe bide deverên din ên heman herêma çandî û metnan berhev bike, agahiyên din ên li ser şerî peyde bike û wan bide ber hev.

Ji bo rehet fêmkirina vê guhertina gotarê û hêza vê muhendisiya hanê rehetir bê dîtin, em li çend bersivan di nava qalibê vê nivîsikê de bigerin. Yê ku bang li “Mîr” dikir, Seîd Begê ye, Mîrê Kela Ridwan, Mîrê Dasinan, Êzîdiyên çiyayan e. Yên ku êrîş dibin ser kî ne? Ew jî Osmanî ne, sal sala 1838'an e. Sefer a Hafiz Paşa ye û pê re Bedirxan Begê heye, hingê Mîralayê Osmaniyan e. Bi Mehmet û Reşîd Paşa yê Osmaniyan re şêwirmendekî Prûsyayî jî heye, diyar e, bi şîretên wî dikarin topan bibin cihên ku tesîrê li Kela Ridwan bikin. Ev şewirmendê Prûsyayê, wê paşê bibûya yekem Fermandarê Giştî yê Artêşa Almanyaya Bismarckî; navê wî Helmuth von Moltke bû, nameyên wî wê paşê wekî pirtûk bihatana weşandin ku di beşa li ser eskerên Bedirxan Begê de dibêje, “Di vê navê de, ferz bû ku em bêhtir nêzîkiyê bikin (li Kela Seîd Begê), kurd (zilamên Bedirxan Begê) gelekî amade bûn alîkariyê bi min re bikin…”* Gelo qedr û qîmetekî van zilamên Bedirxan Begê ji bo Osmaniyan hebû; dîsa em berê xwe bidin von Moltke: “Di dergehê re kurdekî (ji alaya Bedirxan Begê) da der. Wî rahiştibû birayê xwe yê birîndar. Guleyek di ranên wî re ew qulêrî kiribû. Rehberê wî bi çavên tijî hêstir digot, ev roja 7'an e ku ev zilam vê eziyetê dikişîne. Min jî kir ku sihiyeyê artêşê bê, wî jî ji min re got, gelek carî û bi dengê her bilindbûyî, got, 'Ma ne ev kurdek e', Wekî ji kesekî re bibêje, 'tişta tu dibêjî kelevajî ye'.”

Arşîvên Osmaniyan jî bi gelek belgeyan nîşan didin ka Bedirxan Begê di şerê li dijî Seîd Begê, Kurdên Xerza û gelekên din de çiqasî bi kêrî wan hatiye. Jixwe di qirkirina Tiyariyan (1843) û ya Aşîta (1846'an) de wî xizmeteke gelekî mezin ji Osmaniyan re kir. Erê wî xwe Mîrê Kurdistanê didît, mîrtiyeke ku wê bi xwe ji biraziyê xwe bi neheqî stendî, lê ew Kurdistan ji bo wî ya Osmaniyan bû, çawa ku nameyên wî yên ji Bab-i Alî re û raporên li ser Bedirxan Begê yên waliyên Osmanî jî piştrast dikin***.

Helbet mirov li nava xelkê jî binihêre di berhemên gelêrî de em dibînin ku hingê xelkê dizanî Bedirxan Begê wekî mîrê bi wekalet hatiye qebûlkirin. Ji ber ku Sêvdîn Begê nekarî vegere Cizîrê, ew bi wekaletî Mîr e. Lê gava kurê Sêvdîn Beg digihe, xelk wî Mîr qebûl dike û Bedirxan Begê jî divê yan bi wekîltî mîrtiyê bike, yan jî mîrtiyê lê vegerîne. Ma naxwe çima şair bibêjin:


Ez Xelef im, Xelef im heware mîr; heware mîr

Ez Xelef im; Xelef im Êzdîn Şêr Begê Botan e


* Helmuth von Moltke. Briefe über Zustände und Begebenheiten in der Türkei aus den Jahren 1835 bis 1839 (Nameyên li ser rewş û mercên li Tirkiyeyê yên salên 1835 heta 1839´an). Rûpel 263.


** Heman berhema jor. Rûpel 267.


*** Sinan Hakan, Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kürtler ve Kürt Direnişleri (1817-1867), Weşanên Doz. 2007. Rûpel 68, 123, 136, 137.

02.09.2019, Yenî Ozgur Polîtîka

Parve Bike

Youtube Me

Peyama Lahûr Şêx Cengî li ser Kerkûkê

news

Nizamettin Arîç

news

Em Hatin

news

Aytenxan: "Şevbuhêrk û Şîrînahî"

news

Omer Dilsoz: Bo demê

news

Qeza...

news

Mîrza Ronî: Şevger Çolo û Provakasyonên wî!

news

Helîm Yûsiv: Piştî 34 salan Mihemed Şêxo

news

Êrîşa li lîstikvanên Amed Sporê... 05.03.2023...

news

Di dema erdhejê de ger hûn erebeyê diajon...

news

Di dema erdhejê de ger hûn li derve bin...

news

Di dema erdhejê de ger hûn li hundir bin...

news

'Bêrîvanê' / Mihemedê Nenyasî

news

Zara Mihemedi hat berdan

news

Goristana Semsûrê dilan dişewitîne…

news

06.02.2023, navenda Semsûrê...

news

Gername: Welatê Baskê

news

Hemal

news

Gername: Geştiyariyeke Behdînan

news

PEŞKÊN ŞEVÊ I

news
Nivîsênkarên Mêvan - Nivîsên Dawî
news
  • 01 01 2023

Hêzên Pêşmerge dê bibin yek?

news
  • 20 12 2022

Metnên ewilî yên kirmanckî

news
  • 08 12 2022

Serpêhatiyên Melê Meşûr

news
  • 24 11 2022

Mala Lîstikê ava

news
  • 10 11 2022

Kurd û perwerdehî

news
  • 17 10 2022

Saqoyê Mehmed Uzun û romana kurdî

Nivîsên Nû
news

Nûdem Durak û Emma Kok

  • Mîrza Ronî
news

Rojbûyîn û 12’yê Rezberê

  • Aytenxan
news

Ji pirsa Murat Bayram bersiveke rast dernakeve

  • Cemil Oguz
news

Kevoka li asîmana Cizîrê

  • Mîrza Ronî
news

Cêwiyê êşê Zubêr Salih

  • Helîm YÛSIV
news

Hebûn, Kakil, Heyîn, Sartre

  • Çorê ARDA
news

Rewşenbîrên ereb û kurd

  • Helîm YÛSIV
news

Gundên Bê Zuriyet

  • Kazim Polat
news

Navê Aqil Gelo ye!

  • Dilşêr Bêwar
news

Du Stran û Varyantek

  • Veysel Vesek
news

Li nav otobusê wêneyê jinika tazî

  • Dilşêr Bêwar
news

RENGÊ ŞÎRÎN Û TARÎ

  • Aytenxan
news

Qezencên ji nivîskariya bi kurdî

  • Helîm YÛSIV
news

Di 'Şapat'ê de paradoksa bindestiyê

  • Çorê ARDA
news

MIN GEZKE

  • Dilşêr Bêwar
Ev jî hene
ad

Lîsteya kesên ku beşdarî Komxebatê bûne

ad

Piştgiriyek ji bo malbata Şaban Dayanan

ad

Berfîn û Beybûn qedexe ne

ad

Îngilistanê wekî yekem welat dermanê molnupiravir Covid-19 erê kir

ad

Lêkolînerekî biewle: Dengên HDP'ê dibe ku derkevin sedî 16-17'an

ad

'Li Welatê Zambakên Sipî' dîsa bû rojev

Kategorî
  • Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Aborî
  • Foto-Nûçe
  • Xêz
  • Portreya Mehê
  • Tenduristî
  • Klîba Hefteyê
3 Roj
news

Roja Alzheimer a Dinyayê, ne bîra xwe, ne bîra neteweyî winda nekin

  • 21 09 2023
news

Jîna Amînî û 'Jin Jîyan Azadî' berendamên Sakharovê ne

  • 21 09 2023
news

Li Şanoya Bajêr 4 lîstik hene

  • 21 09 2023
news

Va ye bernameya FîlmAmedê

  • 21 09 2023

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Têkilî / Contact / İletişim

Nivîskar

  • Aynur Aras
  • Aytenxan
  • Bedran DERE
  • Cemil Oguz
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Dilşêr Bêwar
  • Helîm YÛSIV
  • Kazim Polat
  • Mîrza Ronî
  • Omer Dilsoz
  • Veysel Vesek
  • Welat Dilken
  • Zekî OZMEN

Beş

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAŞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2023 Hilbijartin
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giştî
    • 2011, Hilbijartin

Copyright © 2005-2023 Diyarname