logo
ad
  • Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Aborî
  • Ên Din
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAŞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2023 Hilbijartin
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giştî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giştî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
3 ROJ
  1. Dahûrandina “Hêlange” ya Yaqob Tilermenî di warê rê û rêbaza romanê de
  2. Îro Roja Dil e: Emê çawa xwedî li dilê xwe derên?
  3. Şerha gotinên pêşiyan 'Lalezar' derket
  4. Ka pêşî kurdî bikin zimanê xwe yê fermî
  5. Festîvala Porteqala Zêrîn hat betalkirin
news-details

Yekrehî-Durehî û Wêjeya Kurdî

  • Dîrok: 11/05/2019
  • Beş: Nivîsênkarên Mêvan

Dilawer Zeraq

Pirsa di hişê vê nivîsarê de ev e; gelo wêjeya kurdî, ji klasîkan heta roja îroyîn, li gorî qonaxên ku tê re derbas bûye, yekrehî an jî durehî ye?

Wekî têgiheke zimanî ‘reh’, di xwe de dualîtiyê dihewîne; hem berê me dide bi alî jêderkeke ku kan e hem jî berê me dide bi alî pirhêliya ku kêm-zêde bi jêderkeke dîtir ve bestiyaye. Ji bo ku ez karibim mebesta xwe xweşikî bêjim, ez ê mînakekê bidim: Em darekê bînin ser hişê xwe; bes ‘reh’eke darê a esasî heye û dar bes ew bi xwe ye û dimîne xwe; li hêla din, ‘reh’ên dîtir jî hene ku ji darê dizên (ev jî rehên esasî ne), lê bi temamî ne jê diqetin ne jî pê ve dimînin û di heman demê de dikarin xwe bigihînin rehên dareke dîtir jî; yanî xwe digihînin kan û jêderkên dîtir û reng û awayê wan rehan hinek diguhere. Di vê mînakê de bihevkelijîneke xwezayî heye ku ji derve ve tu destkarî lê nayê kirin û heke durehiyek pêk were jî, bi awayekî xwezayî û jiberxweve ye.

Îcar, ji bo ku em ji mijara xwe averê nebin, em ê durehiya ku mijara biyolojiyê ye daynin hêlekê û berê xwe bidin ‘durehiya’ ku di biwara çandê de pêk tê. Çand, wekî reng û awayê jiyînê, ji bo her gel û netewe xwedî cihêtiyên diyarker e. Loma jî, çand bi tena serê xwe, -digel hêmanên ku di xwe de dihewîne- dikare zanaveke çandî (identity) jî saz bike. Û hêmana sereke a vê zanavê jî ziman e. “Mirov dikare bide ser du rêyan û ji zanava çandî fam bike. 1) Zanava jêderkparêz ku bergirtî û teng e, 2) Zanava dîrokî ku bervekirî û hewînyar e. A yekem diparêze ku zanava çandî, diyardeyeke temambûyî û kakileke stewandî ye. A duyem jî diparêze ku zanava çandî her tim xwe hildiberîne û ew ê tu carî temam nebe.”*

Her wiha, çendî ku ev her du rê hene jî, di jîyana liger de, bihevkelijîn û hevbandoriya çandan ji sînorê van pênaseyan der e. Loma jî Bourse dibêje, “Her çand, ji têkelî, ji durehî û ji danûstandinê pêk tê…” û “…ev danûstandin jî li gorî helwesta zimanî diyar dibe.”** Nexwe em dikarin bêjin, çendî ku bandor û pevkelijîna behsjêkirî, ji alî çanda serdest ve erênî û ji alî çanda bindest ve neyînî ye jî, nêrîn, qebûl û helwesta ji bo ziman dayikê heyî, di heman demê de ast û benda bandora çandeke dîtir jî diyar dike. Û em dikarin bêjin, ziman hem di diyarkirina zanava çandî hem jî di hevbandoriya çandan de diyarker û bandorker e. Û bandor û rengê vê zanavê, di ser dîn, ziman, desthilat û hwd. re bandora xwe bêtir dide der.

Gava di ser van agahiyan re em bala xwe bibin ser wêjeya kurdî, em ê karibin bêjin;

a) wêjeya kurdî a klasîk, durehî ye; ji ber ku; di ser dîn re desthilatek heye û ji hêla zimên ve hevbandoriya zimanên erebî û farisî diyarker e li ser û pê re jî, çendî ku zimanê esasî,-yanî reha darîn- kurdî be jî, wekî teşe û şêwaz û pîvan, li ser çanda wêjeya erebî û farisî ye.

b) wêjeya kurdî a modern, durehî ye; çendî ku ziman kurdî ye jî, ji hêla dinyabînî û famkirina ji jiyan û çanda xwe ve û ji hêla teşe, şêwaz û naverokê ve ne yekreng û ne yekreh e û hem ji çand û zimanê serdestên xwe- tirkî, erebî, farisî- hem jî ji çandên dîtir, -ewoûpî, amerîkayî, rûsî û ên din- têra xwe bandor hildaye.

Nexwe, em dikarin bêjin, bes hin berhemên wêjeyî ên folklora kurdî û pê re jî gotinên helbestî ên gelek kilamên dengbêjiyê û ên stranên gelêrî dikarin ji bo “wêjeya yekreh” bibin mînak û ew berhem ji “rehên darîn” in.

Û divê ez bêjim ku; durehîbûna wêjeya kurdî, ne kêmasiyek e û di wateya pênaseya Bhabha de, ku dibêje, “…heke li ser ‘reha darîn’ bê danîn û li ser ‘reha darîn’ rabe, durehiya bindestan dike ku bêjara (discourse) kolonyal têk biçe û kirdetiya reha bindest bibe diyardeyeke dîbar (visible).”***

Loma jî, divê em qebûl bikin ku roja îroyîn, tu berhemeke wêjeyî a kurdî ne “yekreh” e. Lê belê, ji bo ku bindestiya kurdî lê nebe dezawantajek, pêwîst e em ji hemû rehan zêdetir bi “reha darîn” ve vebestî bin û rehên dîtir di hemd û hêla xwe de stûr û xurt bikin û berbelavî reh û darên dîtir bikin.

*Larrain Jorge, (1995) İdeoloji ve Kulturel Kimlik, Sarmal Yayinevi, 217

**Bourse, Michel, (2009), Melezlige Ovgu, Ayrinti Yayınevi, 18-28

***Bhabha, Homi, K. (2016), Kulturel Konumlaniş, İnsan Yay, 103

11.05.2019, Yenî Ozgur Polîtîka


Parve Bike

Youtube Me

Peyama Lahûr Şêx Cengî li ser Kerkûkê

news

Nizamettin Arîç

news

Em Hatin

news

Aytenxan: "Şevbuhêrk û Şîrînahî"

news

Omer Dilsoz: Bo demê

news

Qeza...

news

Mîrza Ronî: Şevger Çolo û Provakasyonên wî!

news

Helîm Yûsiv: Piştî 34 salan Mihemed Şêxo

news

Êrîşa li lîstikvanên Amed Sporê... 05.03.2023...

news

Di dema erdhejê de ger hûn erebeyê diajon...

news

Di dema erdhejê de ger hûn li derve bin...

news

Di dema erdhejê de ger hûn li hundir bin...

news

'Bêrîvanê' / Mihemedê Nenyasî

news

Zara Mihemedi hat berdan

news

Goristana Semsûrê dilan dişewitîne…

news

06.02.2023, navenda Semsûrê...

news

Gername: Welatê Baskê

news

Hemal

news

Gername: Geştiyariyeke Behdînan

news

PEŞKÊN ŞEVÊ I

news
Nivîsênkarên Mêvan - Nivîsên Dawî
news
  • 01 01 2023

Hêzên Pêşmerge dê bibin yek?

news
  • 20 12 2022

Metnên ewilî yên kirmanckî

news
  • 08 12 2022

Serpêhatiyên Melê Meşûr

news
  • 24 11 2022

Mala Lîstikê ava

news
  • 10 11 2022

Kurd û perwerdehî

news
  • 17 10 2022

Saqoyê Mehmed Uzun û romana kurdî

Nivîsên Nû
news

Kurdbûna Li Dîasporayê

  • Mîrza Ronî
news

Ji bo Azîz Yagan û kesên wisa difikirin

  • Cemil Oguz
news

Nûdem Durak û Emma Kok

  • Mîrza Ronî
news

Rojbûyîn û 12’yê Rezberê

  • Aytenxan
news

Ji pirsa Murat Bayram bersiveke rast dernakeve

  • Cemil Oguz
news

Kevoka li asîmana Cizîrê

  • Mîrza Ronî
news

Cêwiyê êşê Zubêr Salih

  • Helîm YÛSIV
news

Hebûn, Kakil, Heyîn, Sartre

  • Çorê ARDA
news

Rewşenbîrên ereb û kurd

  • Helîm YÛSIV
news

Gundên Bê Zuriyet

  • Kazim Polat
news

Navê Aqil Gelo ye!

  • Dilşêr Bêwar
news

Du Stran û Varyantek

  • Veysel Vesek
news

Li nav otobusê wêneyê jinika tazî

  • Dilşêr Bêwar
news

RENGÊ ŞÎRÎN Û TARÎ

  • Aytenxan
news

Qezencên ji nivîskariya bi kurdî

  • Helîm YÛSIV
Ev jî hene
ad

Ji bo Serokomariya Iraqê pêvajoyê dest pê kir

ad

Derewan li we dikin! Li Sûriyê kurd bi ser ketin

ad

Li ser Kirgizistanê hin agahî

ad

Rêwiyê duyem ê Moskovayê Chelsea ye

ad

Teknîk Dîrektorê nû yê Amed Sporê kî ye?

ad

'Îtîbara Denîzan bi paş ve bidin wan'

Kategorî
  • Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Aborî
  • Foto-Nûçe
  • Xêz
  • Portreya Mehê
  • Tenduristî
  • Klîba Hefteyê
3 Roj
news

Dahûrandina “Hêlange” ya Yaqob Tilermenî di warê rê û rêbaza romanê de

  • 29 09 2023
news

Îro Roja Dil e: Emê çawa xwedî li dilê xwe derên?

  • 29 09 2023
news

Şerha gotinên pêşiyan 'Lalezar' derket

  • 30 09 2023
news

Ka pêşî kurdî bikin zimanê xwe yê fermî

  • 30 09 2023

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Têkilî / Contact / İletişim

Nivîskar

  • Aynur Aras
  • Aytenxan
  • Bedran DERE
  • Cemil Oguz
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Dilşêr Bêwar
  • Helîm YÛSIV
  • Kazim Polat
  • Mîrza Ronî
  • Omer Dilsoz
  • Veysel Vesek
  • Welat Dilken
  • Zekî OZMEN

Beş

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAŞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2023 Hilbijartin
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giştî
    • 2011, Hilbijartin

Copyright © 2005-2023 Diyarname