logo
ad
  • Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Aborî
  • Ên Din
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAŞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2023 Hilbijartin
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giştî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giştî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
3 ROJ
  1. Dahûrandina “Hêlange” ya Yaqob Tilermenî di warê rê û rêbaza romanê de
  2. Îro Roja Dil e: Emê çawa xwedî li dilê xwe derên?
  3. Şerha gotinên pêşiyan 'Lalezar' derket
  4. Ka pêşî kurdî bikin zimanê xwe yê fermî
  5. Festîvala Porteqala Zêrîn hat betalkirin
news-details

“Kuyruklu Kurt” û “Berxwedan”

  • Dîrok: 23/02/2019
  • Beş: Nivîsênkarên Mêvan

Dilawer Zeraq

Bêjar (discourse), ne tenê derbiranek e. Jê wêdetir, “di çarçoveya armancê de, navgînek e.”* Ev navgînî, bi taybetî di biwara nimandinê de xwe dide der û di avakirina îqtîdareke kolonyal û di demajoya hilberîn û pêkanîna wê de dibe navgîna sereke. Îcar ji bo ku îqtîdara ketî behsê, karibe xwe û nimandina xwe temam bike, jê re dîkeyek (other) pêwîst e. Loma jî, bêjar, di vê qonaxê de, ne tenê derbiranek e ku bi rêya zimên tê bikaranîn. Ji ber ku di qonaxa destpêkî de, îqtîdara kolonyal bi xwe ne bawer e; “ji bo ku xwe heyî bike û xwe wekî pêkhateyeke temam û pêşverû nîşan bide, hewcetî bi afirandina dîkeyekê dibîne û xwe di ser wê dîkeyê re pênase dike.”** Û bêjar jî di vê qonaxê de bi rol û rengekî ‘neynika Lacanî’ radibe. Li gorî Lacan; “Kirde, di çaxa pitikiya xwe de, gava li neynikê dinêre, teyîsîna xwe ya di neynikê de wekî kirdeyeke biyan fam dike û xuyanga xwe ya di neynikê de wekî “dîkeyekê” saz dike.”***         

Îcar, li hêleke din, em dizanin ku hemû bêjar di ser ziman re tên afirandin. Û awayê bikaranîn û watedarkirina peyvan, jêfamkirinê jî bi xwe re tîne û kirdeya ku ji neynikê diteyîse, bi temamî dibe tişteya ku li ber neynikê disekine. Yanî, endamê îqtîdara kolonyal ku li ber neynikê disekine, kirde ye û teyîsîna, wî yê di neynikê de – dîkeya hatî afirandin – ew tişte ye ku wî dike kirde.

Digel vê yekê, her desthilata kolonyal, berî ku bêjara xwe bi lêv bike, rengê wê diyar bike; sedemekê, palderekê jê re diafirîne û bi giştî navê vê palderê jî ‘şarezabûn û pêşketîbûna’ wê ye. Wekî mînak; welatên ku li Efrîkayê îqtîdarên xwe ên kolonyal danîne, pêşî bêjara ‘reşik (negro/négre)’, afirandine, wateya paşdemayî û hov lê bar kirine û li beranberî wê jî bêjara ‘spî-white’, ya bi wateya şareza, danîne. Yanî, teyîsîna spî a di neynikê de, reş e. Yanî ‘reşik’ dîkeya spî ye.

Herçî alîyê me kurdan e, kolonyalîstên me jî bêjarên ku rengê kirasê îqtîdara wan diyar dike, afirandine. Tirkan ji bo me kurdan, bêjara ‘Kuyruklu Kurt’**** afirandiye ku li ser ramana kolonyal, heyîna ‘hov û ajalî’ dinimîne. Pê re jî, wekî ‘teyisîna ji neynikê’, li beranberî wê, ‘Tirkê xurt û şareza-medenî’ afirandine û destihalta xwe ya heyî di ser vê re danîne. Yanî, ‘Kuyruklu Kurt’ dîke ye ku di neynikê de xuya dike û bi saya xuyanga wî ‘Tirkê xurt û medenî’ heyî dibe.

Digel vê jî, di ziman û wêjeya Efrîkayî de, şa’îr û ramanwer, Aimé Césaire, ji bo têkşikandina bandor û wateya bêjara ‘reşik (négre)’ ku ji bo kêmxistinê hatiye bikaranîn, wekî helwêsteke dijkolonyal, di helbesteke xwe de bêjara ‘Négritude’ afirandiye; û peyv û bêjara négritude bi wateya ‘bixweşanazbûn’ê bi kar aniye.*****

Herçî wêjeya kurdî ye, çendî ku di helbestan de, hin gotinên dijkolonyal hebin jî, em nikarin bêjin peyv û bêjarek heye ku bi wate û naverokeke kartêker derketiye pêş, bandoreke xurt kiriye û têkşikandinek pêk aniye. Lê belê, di qada polîtîk de, ev yek pêk hatiye û piştî salên heştêyî bêjara ‘berxwedan’ hatiye afirandin. Vê bêjarê, bi demê re û li gorî bikaranîna war û qadên cihê cihê, wateyên dîtir jî li xwe bar kiriye. Yanî, bêjara ‘berxwedan’ êdî ne tenê ‘xwelêragirtin, tirûşkirin, li bersekinîne’ e. Lê çi ye?

Helbet heyîbûn e. Heyîbûnek e ku; gava naverok û pratîka wateyê pêk tîne, serê pêşîn heyîniya xwe bi xwe dide hisandin û peyitandin, pê re jî, bi vê heyîniya xwe dibe kirdeyek; kirdeyek wisa ku êdî ji neynikê nateyîse, bi saya neynikê û di nava neynikê de heyî nabe û ne dijxuyanga kirdeya li ber neynikê sekinandî ye. Yanî ew êdî ne dîke ye. Ew, heyîn bi xwe ye. Hem berpêbûnên ku ji bo wê/î tê kirin têk dişikîne hem jî di sekna xwe ya ji bo xwe de, tim û tim xwe veava dike. Her cara ku xwe veava dike, ‘kuyruk’ (Dûv/qemçik) a ku pê ve hatiye danîn bêwate dike û ‘Kurt’ (Kurd) watedartir dike. Bi vê re jî, kirdeya kolonyal ku xwe li gorî teyîsîna xwe ya di neynikê de heyî û ava dikir, dikeve nav gerînek û pirsyarkirina hebûniya xwe ya ku bi awayekî sûnî û xilt hatiye avakirin.

Ev gerîneka ku kirdeya kolonyal dikeviyê, rewşeke boranî ye; her kêliya ku heyîbûn bi naverok û pratîka ‘berxwedan’ê xurtir dibe, neynik dişikê, kirdetiya kirdeya kolonyal pûç dibe; û dirize. Û di vê qonaxê de, bêjara kolonyal jî ji hev tîştîşî dibe û hew dikare ‘ego’ya heyîbûna kirdeya kolonyal têr bike. Û ev têrnebûn kirdeya kolonyal vediguherîne rewşa ‘hûtê xure’ ku ji birçîbûnê zêdetir li ser têrnebûnê ava ye; û êdî ‘hov’ ew e ku li ser dozîna birçîbûnê –an jî têrnebûnê- heye.

Loma jî, ‘berxwedan’, xurtirîn ‘dijbêjara neynikşikên’ a antîkolonyal e ku li hemberî bêjara kolonyal a ‘Kuyruklu Kurt’ hatiye danîn û bi wateya Spivak diyar kirî de bûye deng û peyivîna cêwelekan (subaltern, madun); cêwelekên ku kan û hîma hebûniya wan hatiye neyînkirin û înkarkirin.

*Faucault, M. Soylemin Duzeni, Hil Yayin, 24

**Edward, S., Şarkiyatçilik, Metis Yay, 64

*** (J. Lacan, Psikanalizin Dort Temel Kavrami, Metis Yay, 96)

****Kuyruklu Kurt: Kurdê bi dûv (qemçik).

*****Césaire Aimé, Somurgecilik Uzerine Soylev, Dogu Kutuphanesi, 39-40

Têbinî: Peyva ‘cêwelek’, diyariya Osman Sebrî ye ji bo ferhenga min û ez ê ji niha û pê ve vê peyvê bi wateya ‘subaltern-madun’ de bi kar bînim.

23.02.2019, Yenî Ozgur Polîtîka

Ji bo şaş neyê fêmkirin têbiniya Diyarnameyê: Di orjînala vê nivîsê de sernav "Kuyruklu Kürt" bû, ji ber ku em tîpên bi tirkî bikar naynin ji mecbûrî me ew "Kürt" a tirkî wekî "Kurt" bikar anî. 


Parve Bike

Youtube Me

Peyama Lahûr Şêx Cengî li ser Kerkûkê

news

Nizamettin Arîç

news

Em Hatin

news

Aytenxan: "Şevbuhêrk û Şîrînahî"

news

Omer Dilsoz: Bo demê

news

Qeza...

news

Mîrza Ronî: Şevger Çolo û Provakasyonên wî!

news

Helîm Yûsiv: Piştî 34 salan Mihemed Şêxo

news

Êrîşa li lîstikvanên Amed Sporê... 05.03.2023...

news

Di dema erdhejê de ger hûn erebeyê diajon...

news

Di dema erdhejê de ger hûn li derve bin...

news

Di dema erdhejê de ger hûn li hundir bin...

news

'Bêrîvanê' / Mihemedê Nenyasî

news

Zara Mihemedi hat berdan

news

Goristana Semsûrê dilan dişewitîne…

news

06.02.2023, navenda Semsûrê...

news

Gername: Welatê Baskê

news

Hemal

news

Gername: Geştiyariyeke Behdînan

news

PEŞKÊN ŞEVÊ I

news
Nivîsênkarên Mêvan - Nivîsên Dawî
news
  • 01 01 2023

Hêzên Pêşmerge dê bibin yek?

news
  • 20 12 2022

Metnên ewilî yên kirmanckî

news
  • 08 12 2022

Serpêhatiyên Melê Meşûr

news
  • 24 11 2022

Mala Lîstikê ava

news
  • 10 11 2022

Kurd û perwerdehî

news
  • 17 10 2022

Saqoyê Mehmed Uzun û romana kurdî

Nivîsên Nû
news

Kurdbûna Li Dîasporayê

  • Mîrza Ronî
news

Ji bo Azîz Yagan û kesên wisa difikirin

  • Cemil Oguz
news

Nûdem Durak û Emma Kok

  • Mîrza Ronî
news

Rojbûyîn û 12’yê Rezberê

  • Aytenxan
news

Ji pirsa Murat Bayram bersiveke rast dernakeve

  • Cemil Oguz
news

Kevoka li asîmana Cizîrê

  • Mîrza Ronî
news

Cêwiyê êşê Zubêr Salih

  • Helîm YÛSIV
news

Hebûn, Kakil, Heyîn, Sartre

  • Çorê ARDA
news

Rewşenbîrên ereb û kurd

  • Helîm YÛSIV
news

Gundên Bê Zuriyet

  • Kazim Polat
news

Navê Aqil Gelo ye!

  • Dilşêr Bêwar
news

Du Stran û Varyantek

  • Veysel Vesek
news

Li nav otobusê wêneyê jinika tazî

  • Dilşêr Bêwar
news

RENGÊ ŞÎRÎN Û TARÎ

  • Aytenxan
news

Qezencên ji nivîskariya bi kurdî

  • Helîm YÛSIV
Ev jî hene
ad

Ji Guneştekîn du berhemên girîng: 'Xurifîn' û 'Hûn nîn bûn'

ad

Romana Mehmet Uzun ‘Tu’bi îtalî weşiya, me bi wergêr re xeber da

ad

Wezîrê Karên Hundir dîsa lêpirsîn li Şaredariya Sûrê vekir

ad

Çalakiyên “Rojên Qamişlo yên Çandî”

ad

'Ne ji bo şer ji bo tenduristî'

ad

Rûşen Alkar konserek dide

Kategorî
  • Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Aborî
  • Foto-Nûçe
  • Xêz
  • Portreya Mehê
  • Tenduristî
  • Klîba Hefteyê
3 Roj
news

Dahûrandina “Hêlange” ya Yaqob Tilermenî di warê rê û rêbaza romanê de

  • 29 09 2023
news

Îro Roja Dil e: Emê çawa xwedî li dilê xwe derên?

  • 29 09 2023
news

Şerha gotinên pêşiyan 'Lalezar' derket

  • 30 09 2023
news

Ka pêşî kurdî bikin zimanê xwe yê fermî

  • 30 09 2023

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Têkilî / Contact / İletişim

Nivîskar

  • Aynur Aras
  • Aytenxan
  • Bedran DERE
  • Cemil Oguz
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Dilşêr Bêwar
  • Helîm YÛSIV
  • Kazim Polat
  • Mîrza Ronî
  • Omer Dilsoz
  • Veysel Vesek
  • Welat Dilken
  • Zekî OZMEN

Beş

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAŞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2023 Hilbijartin
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giştî
    • 2011, Hilbijartin

Copyright © 2005-2023 Diyarname