• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Portreya Mehê
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Nivîsênkarên Mêvan

Edaleta Desthilatê a Wêjeyî

Dîrok : 15 12 2018 | Beþ :

Nivîsênkarên Mêvan

Dilawer ZERAQ

Wêje û edalet: du peyv, du dîsîplîn, du têgih in ku em dixwazin bila ew bêyî hev nebin. Lê em dixelitin. Digelhevbûna van her du dîsîplînan, ji bilî erênîkirinê (affirm) tu car ne pêkan e. Ji ber ku li dinyayê, yanî li jiyanê, gelek tiþtên erênî, piþtî qewimîna neyîniyekê tê fikirandin û mirov hewl didin ku wê rewþa neyîniyê veguherînin ser erêniyê. Loma jî berî her tiþtî edaleta ku em behsê jê dikin, tune; berî her tiþtî bêedaletî heye û bêedaletî pêk tê. Ji ber hindê ye ku em hewl didin bêedaletiyê ji navê rakin.

Gava em hewl didin ku edaletê pêk bînin, em dibêjin qey em hemû neyîniyên bêedaletiyê ji navê rakin, dê ew neyînî ji navê rabin. Çima? Ji ber ku edalet bi xwe bi wateya xwe a herî berteng de jî, di nava erênîkirinekê de dihewe. Çendî ku cezakirin hebe jî tê de, ji ber ku ceza piþtî neheqî an jî sûcdariyekê hatiye dayîn, hest û ramana erênîkirinê her dikude. Û her çend em nexwazin bînin bîra xwe jî, tolhildaneke veþartî heye di cezakirinê de. Loma jî, ez dipirsim; edalet, ji kîjan nirxên jiyanî û mirovane dizê û pêk tê ku dikare hin cezayan li hin sûcan bibire? Heqê kê heye bo van hemûyan? Edalet kî ye, çi ye?

Û dikarim li ba xwe bibersîvinim; edalet deshilat e!

Nexwe, em dikarin bêjin; edalet, hevkêþeyeke desthilatdariyê ye. Loma jî sembola wê teraz e. Loma jî du alî hene û ji bo ku edalet pêk were divê her du alî di heman tangê de bin. Lê bê ka ji çi ye, çi bibe jî, ew her du aliyê terazê tu carî nayê heman tangê. Ji ber çi? Ji ber ku wekî famkirin, hestpêkirin û rûniþtandina di hiþ û mêjiyê de, edalet, pêkanîneke îqtîdarî ye. Loma jî her carê, aliyê desthilatdar pîvan û awayên edaletê diyar dike.

Herçî wêje ye, çendî ku bi taybetî ji alî hin derdoran ve hewl tê dayîn ku wekî hunerek bêalî were nîþandan jî, tu carî ne bêalî ye. Di mîtosan, di çîrokên efsaneyî, di çîrokên gelêrî, di wêjeya modern de jî, wêje ne bêalî ye. Hemin ku ne bêalî ye, gelo em dikarin bêjin; wêje xwedî desthilatekê ye an jî em hinekî din jî zorê bidinê em ê karibin bêjin doza desthilatekê dike? Belkî jî…

Ji bo ku em xweþikî karibin tê bigihîjin, ez ê ji romanên kurdî û tirkî, ên ku wekî romanên pêþî û avakar tên zanîn, bi hin pirsan, mînakan bidim.

Gelo çima di romana H. E. Adývar a bi navê Kurê Zeynoyê (Zeyno’nun Oglu) de du Zeyneb hene, Yek jê stenbolî û xwenda ye û tirk e, jineke rêzdar, çandyar û birûmet e, a din jineke kurd e, neperwerî ye û nezan, çors û bêteþe ye. Yanî yek jineke xwedî îqtîdar e, a din jineke bindest e. Û gelo çima roman bi vê desthilatê dimeþe. Û her wiha, çima Zeynoya kurd, bi qomitanê tirk Hesen re dizewice? Çima zewac, yanî çima mêrbûna tirk Hesen wekî pîvanekê ye ji bo kedîkirina Zeynoya kurd a hov?

Gelo çima di romana M. Uzun a bi navê Ronî Mîna Evînê Tarî Mîna Mirinê de, Baz serbazekî doþirme ê tirk e? Û Baz hatiye welat ji þakî’yan (serhildêran) paqij bike. Kevok jî keçeke kurd e û bav û birayê wê ji alî desthilatdariya Baz ve hatine kuþtin. Uzun, hay ji aliyên terazê heye. Loma hewl dide ku ji romana xwe re çareseriyekê peyde bike; ji bo vê jî, Kevokê dike evîndara Baz û dixwaze bi vê evînê di navbera wan de edaletekê saz bike. Lê hay jê nabe; evîna ku Kevok ji bo Baz di dilê xwe de xwedî dike ne evînek e ku di mercên mirovane de di dil de afiriye û daye der. Naxêr, evîna Kevok, ew evîn e ku ji bo desthilatdariya Baz daye der. Lêgerîna edaletê a Uzun di evîndariya Kevokê de, bêtir têk diçe û giraniya Baz (yanî îqtîdar) zêdetir dibe.

Di ser van her du romanan re, dixwazim bipirsim: Çima taseke teraza edaletê bi alî desthilatê ve ye û tim ew alî giran dikêþe?

Û çima ev desthilat tim nêr e?

Çendî ku em dixwazin bi erênîkariyekê wêje û edaletê bigihîjînin hev jî, ez ne di wê baweriyê de me ku edalet karibe di wêjeyê de cî bide xwe. Ji ber ku edalet, -heke hewce be ez dubare bikim- ji kok û bingeha xwe ve bi desthilatdariyê ve girêdayî ye û desthilatdarî jî ji kakil û koka xwe ve bêedaletî ye. Û ji ber ku wêje ne danezaneke desthilatî ye, têxebitîn û hewldana herî dilpak a danîþan an jî balpêdana ji bo edaletê a di wêjeyê de jî, dê bimîne wekî vegotineke wêjeyî. Loma jî, li þûna ku wêje berê xwe bide aliyê avakirina edaletê, karibe “bêedaletiyê” di nava xwe de nehewîne dê çêtir be.

* Dirêjahiya vê nivîsê, di Rojên Wêjeya Berawirdî a Amedê de hatiye pêþkêþkirin.
15.12.2018, Yenî Ozgur Polîtîka

Hûn dikarin li van jî binêrin

Li Gundê Keçelan Xaniyên bin êrdê

Li Gundê Keçelan Xaniyên bin êrdê

16 06 2022

Gumbeta Surmelî Memed Paþa

Gumbeta Surmelî Memed Paþa

05 06 2022

Her helbest diþibe axa xwe

Her helbest diþibe axa xwe

25 05 2022

Keleha Koço

Keleha Koço

06 05 2022

Ev jî hene

20 serrîya Kitabxaneyê Kurdkî yê Stokholmî

20 serrîya Kitabxaneyê Kurdkî yê Stokholmî

13 11 2017

Ji bo qanûnan dewlet jî ne pêwîst e

Ji bo qanûnan dewlet jî ne pêwîst e

25 06 2021

Kurd dikarin ji vê arþîva Brîtanya ve sûde werbigirin

Kurd dikarin ji vê arþîva Brîtanya ve sûde werbigirin

28 07 2016

Rewþen û tarî

Rewþen û tarî

19 01 2019

Hey dîrok mêzeke; Kurd tên!..

Hey dîrok mêzeke; Kurd tên!..

02 01 2016

Nivîsên Nû

Çorê ARDA

Redkirina deftereke modern

Çorê ARDA

Cemîl Andok

Dêsê ma, sînorê þarî

Cemîl Andok

Çorê ARDA

Konê folklorîzmeke empresyonîst

Çorê ARDA

Dilþêr Bêwar

NÊRDEWAN

Dilþêr Bêwar

Omer Dilsoz

Sîyabo, darhejîrokê û hin tiþtên dîtir

Omer Dilsoz

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Mîrza Ronî
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Portreya Mehê
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2022 Diyarname