• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Portreya Mehê
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Serbest

Baholekî tijî serpêhatî

Dîrok : 10 08 2018 | Beþ :

Serbest

Çorê ARDA

Çîroknûs M. Çiya Mazî, dîsa çîrokên xwe ji çavdêriyan û ji serpêhatiyan ava kiriye, paþê jî çîrokên xwe giþî dixe hundirê baholekî û bi rê ve dixe, dibe rêwiyekî xwediyê gelek serpêhatiyan û çavdêriyan. M. Çiya Mazî, di pirtûka xwe ya “Peyarêk’’ de jî gelekî serpêhatî û çavdêrî rêsandibû, ji xwe þêwaza M. Çiya Mazî piranî ji serpêhatiyan û ji çavdêriyan dizên. Wekî em dizanin ku serpêhatî û çavdêrî jî piþta xwe dispêre rasteqîniyê. Îcar em werin ser çîrokên “Bahol”ê, bê çi di vê baholê de ye…

Çîroka yekemîn “DI MORGÊ DE”
Çîroka me ya yekemîn esasê xwe li ser rasteqîniyê dibilindîne, feqet rasteqînî rasterast nehatiye hûnandin, çîroka me gulîkên porê xwe di nava hev de hûnandiye, loma jî di Baholê de tijî meytên rasteqînî welidiye… çîroka herî bi çêj û hêja ev çîrok e, helbet çîrokên din jî baþ in, lê hûnandina vê çîrokê bêhtir estetîk, hunerî û çîroknûsî ye. Çîroknûsê me rasteqîniya ku qewimî ye welew bûyer-ên ku pêk hatiye bi awayekî xeyalî, xewnî û rasteqînî di nav hevdu rêsandiye-esirandiye. Carinan bûyer-ên xwe rasterast û carinan jî xewn, xeyal û rasteqînî mîna xercê di nav hev de seyandiye-strandiye. Yanê mirov fêm dike hin dîmen rasteqîn in, hin dîmen jî xewn-xeyal in. Belam, taliya talî reha-koka çîroka me xwe ji rasteqiniyê distîne û paþê vediguheze xewn-xeyalên îronîk û trajîk… Karekterê vê çîrokê Ecdad e, ji navê karekter jî dixuye ku bê ev çîrok çiqas trajîk e. Navê hevsera Ecdad jî Jînda ye, du navên beravajî hev, ez bawer im çîroknûsê me, ev nav bi hiþmendî hilbijartine. Ecdad di hefsê de ye, û hevalekî wî, wî dide dest ango pê re xayîn dikeve, jixwe ev xayintî di civakê bindest de timî heye ango di hemû civakên bindest de ev rastî heye an kêm an jî zêde. Piþtî îxaneta hevalê wî gelekî tê îþkencekirin, lê trajediya herî mezin lawê wî ye, lawê wî tînin dijberî wî dirawestîne, tîne li hemberî wî disekinîne, lê çîrok ne bi awayekî rasterast tê vebêjandin, bi wayekî serkeftî tê vegotin. Taliya talî, ev çîrok ji rastiya civakek bindest welidiye û bi þêwazeke Xewnî-xeyalî-rasteqînî di hemêza hevdû avis dibe.
Mînak ji çîrokê:
Di dolaba morgê de ev buyer yek bi yek dihatin bîra Ecdad. Lê hê jî fêm nekiribû ku li ku ye û ji bo çi di hundirê vê qutiyê de ye. Dengê jinika ji derve dihat wî, jê dûr diket. Digot, “ez li meytê mêrê xwe digerim” ji birînan, ji janê, ji êþê canê wî giran û pûç bûbû, nikaribû xwe tevbida jî. Digot, “qey ez îjar bi rastî mirî me, ma jê û pê ve.” rp-12
Ev destpêk û dawiya çîrokê ye, jixwe yê ku di morgê de Ecdad e û yê ku li mêrê xwe digere jî ango yê li meytê xwe digere Jînda ye. Îcar karekterê me hem li jiyana rasteqîne û hem jî li dojehê ye, yanê karekterê me di hemêza dojehê û rasteqîniyê dipêle, esil ev çîrok çîrokek girîfît e, bi kompleks e, tevlîhev e û trajîk e. Loma jî ev çîrok ji çîrokên wî yên din baþtir û çêtir e.
Di despêka çîrokê de Ecdad di hundirê dolaba morgê de li dengê girseyê guhdarî dike. Ecdad ji wî heye ku ew sax e, ji wî heye ku ew ne mirî ye. Belam, ew bi xwe dibêje ev der dojeh e. Îcar cihê ku ew tê de ye dojeh e an jî hefs cihê dojehê bû, ango dojehên wî pir in, loma hemû dever û cih li wergeriyaye dojehan. Paþê dibê em li dojehê ne û em ên mirî ne. Bi kurtasî karekterê me bi devê yekî mirî diaxive. Belam, karekterê me timî di navenda dema raborî, dema niha û dahûtiya xwe de digevize û dipêle. Çîrok bi xwe di navenda zemên de dihele û gindêr dibe. Çîrok di hemêza zemên de rasteqîniyê, xeyalan û xewnan li binê guhên hevdû dixîne û digewimîne, loma jî çîrok di nava zemên de diheje, erdhej li dar dikeve. Esil erdhej di hundirê serê karekterê me de diheje… welhasilî kelam çîrokek gelekî serkeftî bû, çîrok ji hêla þêwazê, ji hêla hûnandinê, ji hêla teþekirin û sewirandinê gelekî baþ bû…

Çîroka duyemîn “DADGEH”
Ev çîrok jî berdewama çîroka yekemîn e. Di çîroka yekemîn de Ecdad di hundirê tabûtê de bû û xewn-xeyal-rasteqînî di nava hev de dijiya, lê vêca Ecdad li dinya dinê ye û bi pêxemberan, xwedayan re diaxive û daxwaziya edaletê ji wan dike. Loma jî axaftina wî jî timî pirs li ser pirsê ye. Bi Cebraîl, Îsrafîl, Melkemot, Þeytên Mikaîl, Îsa, Mehdî, Ehrîm, Ahûra Mazda û bi Zerdeþt re dikeve têkiliyan û gengeþiyan. Ecdad, hemû bûyerên ku di hefsê de hatibû serê wî ji wan re vedibêje û gilî û gazinên xwe vedibêje. Belam Ecdad di tabûtê de ye û dîsa bixwe xwe diaxive. Timî gilî û gazinên xwe ji wan re dibêje û dibêje çima we mudaxeleyî van bûyeran nedikir, çima we dihiþt ez vê jiyanê û rewþê bijîm. Çima bêedaletî ew qasî li hole didan lotik û zîtikan, çima we destên xwe dirêjî bêedaletiyê nekir û we bêedaletî bi dar ve nekir… Bi kurtasî Ecdad di hundirê dolaba morgê de ango di tabûtê de gilî û gazinên xwe û bêedaletiya ku dijiya û dihat jiyandin li dinya dinê bi Xwedê û yên din re ketibû qirika hev….Rih di vê çîrokê û di ya yekemîn de hebû, ango gelekî bi çêj bû, ne xwarineke bêxwê û rijî bû, çîrok gelekî xweþ hatibû rêsandin-hûnandin

Çîroka sêyem “Þervanê Tirsonek”
Di vê çîrokê de ya herî girîng têgiha “Tirsê” ye. Karekterê vê çîrokê þervanek e û ditirse û vê tirsa xwe jî bi awayekî eþkere li ber çavan radixîne. Loma jî karekterekî dirust e. Lê paþê tevî vê tirsa xwe jî di þer de hemleyekê dike her kesî metelmayî dihêle, tam li gorî kiþikê hemleya xwe pêk tîne. Kaerekterê me û hevalên xwe di cihekîteng û asê de hatine zeftkirin û divê tu hemleyeke zîrekî bikî û tu þah mat bikî ango divê tu xwe ji vî cihê teng û asê rizgar bikî. Di vî cihê asê û teng de, karekterê me, hemû bombeyên xwe bi her derê kerê ve girê dide û qesetûra xwe di çîpa kerê reben de diçîkîne, paþê kerê me bi lez û bez tevlî bombeyên xwe êrîþî ser dijmin dike û teva hemû bombeyên xwe di navenda dijmin de diteqe, paþê jî karekter û hevalên xwe direþînin û dilirînin… dêmeg dema ku cih li mirov teng bibe ji xwe ber mirovê zîrek dibe, an jî dibe afirîner, an jî tirsa mirinê mirovî dike afirîner… welhasil þervanê me yê tirsonek di cihê teng û asê de dibe qehreman, dibe afirînerekî gelekî hêja, tirsa mirinê afirîneriyê jî bi xwe re dizeyîne… taliya talî, tirs kana xwe ji nezaniyê distîne, lê carinan yê herî zane jî ditirsin. Mirov fêrî tirsê dibe, loma jî tirs têgeheke fêrbûyî ye. Dema ku zarok di malzaroka dê de ye, nizane tirs çi ye. Dema ku çavên xwe li jiyana rasteqîn vedike hêdî hêdî fêrî tirsê û gelek tiþtên din dibe. Loma jî þervanê me fêrî tirsê bûyî…

Çîroka çaremîn “Lê ku çarþem neyê?”
Ev çîrok jî li ser êzîdaditiyê hatiye nivîsandin, li ser qirkirin-fermanên wan, roja wan ê pîroz û çanda wan hatiye nivîsandin. Belam,, ev çîrok ji bo karekterê me Zewêdî milþikestandin e, qidûm þikestandin e ji ber ku her çarþemên wî ne baþ derbas dibe, ji ber ku her çarþem li ber çavên wî reþ derbas dibe, ji ber ku bi komkujiyan, fermanên qirqirinan û qetil û qitûlan derbas dibe, loma jî Zewêdî êdî li benda çarþemeke aram e, li aramiyê digere….

Çîroka pêncemîn “Bahol”
Ya girîng di vê çîrokê de navê karekter Mozo û rendêra welew rengê Sor e. Çima Rengê Sor û navê Mozo?
Rengdêra Sor welew rengê Sor gelek wateyan di xwe de dihebîne. Yek jê tê wateya Þehwetê-azweriyê û ya din jî tê wateya xwîn-rijandinê. Taliya talî, Xwîn-rijandin jî esasê xwe li ser avahiya þehwetê, xwestek û azweriyan dibilindîne. Loma jî rengê sor welew rengdêra sor di wateya þehwetê de hatiye bikaranîn, an bi hiþmendî an jî der-hiþmendî… Lê di çîrokê de bêtir di wateya Xwîn-rijandinê de bikaraniye. Ango bi kurtasî rengê sor welew rengdêra sor di wateya Xwînê-Xwîn-rijandinê de bikaraniye.
Bahol, çîrokek rêwitiyê ye. Rêwitiyeke binhiþî û derhiþî ye. Belam, rêwitiyeke nediyar û xumamî ye, þolî ye, tevlîhev e, mîna dewþo ye. Mozo di vê çîrokê de nizane ew ê di ku de biçe, hiþê wî, aqlê wî þolî û tevlîhev e, bûye dewþo, çelqiyaye hiþê wî… Çîrokek li xwe gerandinê ye, ango karekterê me li kesayeta xwe digere, xwe nabîne, li dû rastiya heqîqeta xwe ketiye. Kesayetekî parçebûyî ye, wî welatê wî, mîna qutiya bavê wî ya ku dabû wî, dema ku bavê mozo vê qutiyê dide wî û devê wê vedike di hundirê wê de paçikekî sor têde dibîne, di hundirê qutikê de paçikekî sor, çima? Paçikê sor metaforek div ê çîrokê de, tiþtê ku xwestiye vebêje bi awayekî trajîk vebêjandiye. Çima yadigariyeke sor? Taliya talî jiyana mozo gêr-gereke pirs li ser pirsê û timî pirsên bêbersiv, bersivên bêpirs…. Mozo bêmekan e, li mekanekî digere, belam bêmekanî dibe para wî. Mekan, tenê tevlîheviya hundirê serê wî ye, hiþê wî ye û timî dibêje çima her tiþt û her der sor e.

Çîroka þeþemîn “Leylan Café”
Karekterê vê çîroka me Derdo ye. Derdo li gorî civakê yekî dîn tê hesibandin, welew civak bi vî awayî li wî mêze dikin. Îcar ya ku dînbûnê ava dike welew diafirîne çi ye? Ma ne ji ên dîn be yê bi aqil ew ê çawa bizanibin ew bi aqil in. Dibe ku her du hev diafirîne gelo? Ez bawer im dînbûn jî afirandina mirovî ye, îcar radeya dînbûnê çi ye, li gorî kîjan qeysê û mêzînê tê pîvandin, dînbûn çi ye? Li gorî, pergalê ye? Li gorî civakê ye? Li gorî kesa ye-ne, li gorî çi ye? Pîvana wê kî dikare tespît bike? Gelo her tiþt li gorî diyalektîkê ma ne bi dijberî xwe diafire? Ger dînîtî tune be ên baqil ew ê çawa bizanibin ew baqil in hwd… Di vê çîrokê de mekan Leylan Café ye, û þênaya vê cafê jî Derdo û çîvîka wî ye. Li gorî derdo heywan gelekî ji mirovan çêtir e. Ev fikrek hêja ye, ne fikrek erzan û qels e, ev fikir fikreke felsefîk e û ji terefê yekî dîn tê vegotin. Îcar kî dîn e welew kî baqile ev pirs divê dîsa bê lêkolînkirin û pirskirin…
Mînak:
“Ji hin hevalê xwe re jî digot: “Bi Xwedê ev çivîk ji mirovan çêtir e.” rp-53
Ji gotina derdo jî diyar e, derdo ne nêtxerab e, derdo yekî dilnizm e, baþ e xwediyê dilekî bi rehm e. Dilnizmî û dilrehmî erdnîgara hundirê hiþê derdo ye. Loma jî yê dîn ne derdo ye, yên din in…
Çîroka heftemîn “Însizê benderuh”
Çîrokek maka xwe ji çavderiyê û ji serpêhatiyê wergirtiye. Çîrokek lêkolînî ye, piþtî lêkolînê teorî û pratîkê raberî hev dike, encama wan dinêre, dipîve, diwezinî ne, diqeysîne…
Çîroka heþtemîn “Ma ez çep im”
Ev çîrok jî mijara xwe û esasê xwe li ser têgeha “Rûmetê-Namûsê” rawestandiye. Çîroka me kana xwe ji rasteqîniyê werdigire û paþê jî bi awayekî herikbar tê vehûnandin. Nakokiyên rastiyê û ne rastiyan derdixîne holê. Dema ku pisîk gûyê xwe binax dikin jî, taliya talî gûyê wan dertên ser rûzemînê. Ango veþartin tucarî veþartî namîne. Belam li b ajar û gundên kurdan mirov dikare li gelek çîrokên wisa kana xwe ji rastiyê werdigire biqewime.
Çîrokên çîroknûs M. Çiya Mazî piranî kana xwe ji serpêhatiyan û ji çavdêriyan werdigire, carinan çîrokên xwe rasterast vedihûne, carinan jî bi hêmayan vedihûne. Di gelek çîrokan de mekan Mêrdîn hatiye hilbijartin. Mîtos û raz û dîroka Mêrdînê di navenda çîrokên xwe de hêraye û strandiye, xemilandiye. Dîroka mêrdîn û mîtosa wê di nava þêraniya tiriyê mazrone de esirandiye, paþê dims û bastêqa xwe li ber sifreya me raxistiye. Di gelek çîrokan de trajediya gelê kurd di çîrokê xwe de hêraye û arvanin jê welidandiye…
Ekla dimsê, bastêqê û þurtikên bi qinê behîvan û gûzan hatiye seyandin li ser zimanê me dihêlê…
17.03.17

Hûn dikarin li van jî binêrin

Silêmanî, Dengekî Dawidî, Stranên Edip Karahan

Silêmanî, Dengekî Dawidî, Stranên Edip...

22 06 2022

Eþq û êþên Kurdistanê di

Eþq û êþên Kurdistanê di

20 06 2022

Manaya Bilibendê û Çend Sirên Kurdish Mashup 2019

Manaya Bilibendê û Çend Sirên Kurdish...

14 06 2022

Mêrê Zivistanê

Mêrê Zivistanê

04 06 2022

Ev jî hene

'Wisa biçe di 10 salan de Tirkiye dê parçe bibe'

'Wisa biçe di 10 salan de Tirkiye dê parçe bibe'

01 11 2012

Wêje “Hewar” a kurdî ye li zindanan olan dide

Wêje “Hewar” a kurdî ye li zindanan olan dide

23 07 2017

LI XWEGERÎNEK

LI XWEGERÎNEK

26 12 2018

Gotina Hefteyê: Em wan berdin dê herin çiyê

Gotina Hefteyê: Em wan berdin dê herin çiyê

18 03 2014

Azadiya di nav dîwaran de

Azadiya di nav dîwaran de

19 04 2012

Nivîsên Nû

Çorê ARDA

Redkirina deftereke modern

Çorê ARDA

Cemîl Andok

Dêsê ma, sînorê þarî

Cemîl Andok

Çorê ARDA

Konê folklorîzmeke empresyonîst

Çorê ARDA

Dilþêr Bêwar

NÊRDEWAN

Dilþêr Bêwar

Omer Dilsoz

Sîyabo, darhejîrokê û hin tiþtên dîtir

Omer Dilsoz

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Mîrza Ronî
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Portreya Mehê
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2022 Diyarname