• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Portreya Mehê
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Serbest

Îrfan Amîda: Exlaqê pênûsê

Dîrok : 24 03 2008 | Beþ :

Serbest

Belkî ji her tiþtî pirtir pîvan e exlaq ji bo civakekê yan jî ji bo mirov bi xwe. Lê ji ber ku di heman katê de exlaq têgeheke guherbar e ji bo civakan yan jî mirovan, di têkiliyên di navbera mirovan yan jî civakan de tiþtekî problematîk e jî. Ligel problematîkbûyîna xwe ji bo nêzîktêdayînan diyarkêr e ku gelek caran hebûn û nebûna wijdan û edaletê jî diyar dike. Civak, gel yan jî kesên ku exlaq ne dîsîplîneke kesayetiya wan be, hem wijdan hem jî edalet bi problema di jiyana wan de. Heta hesta edaletê qels û winda dibe ku êdî pê li her tiþtî û her nirxê dike/dikin. Dibin kujêrên nirxan.

Gelo exlaqê pênûsê heye ya na? Di heman demê de iwjdan û edaleta pênûsê… yan jî mirov bi awayekî din bipirse: exlaqê pênûsê bi yê nivîskêr ve girêdayiye yan na? Bersivandina van pirsan ez bawer dikim ku dê gelek tiþtan zelal bike. Heger ev pirs neyên bersivandin dê ji merhaleya pirsê derbasî merhaleya pirsgirêkê bibin ku wê bi xwe re gelek tiþtên din jî biêþînin. Ji bo edebiyatekê û pêþketina wê divê ev pirs bêne bersivandin. Tew edebiyateke mîna edebiyata kurdî ku ji bo bibe xwedî nasnameyekê û di nav edebiyata cîhanê de cihekî xwe yê bi rûmet bigire, ligel hemû astengiyan, di berxwe dide, bersiva van pirsan hinekî din girîng dibe.

Helbet têkiliya pênûs û yên pênûsê bikar tînin heta niha hatiye nîqaþ kirin û gelek nerînên ji hev cuda hene di vê mijarê de. Lê tiþteke eþkere heye ku ew jî ev e: dîsîplînên xweser ên edebiyat/nivîsê hene, ji lewra jî exlaqê nivîsê/pênûsê jî heye û nivîskar qet nebe divê van disîplînan ji bîr ve neke ku bikaribe wijdan û edaleta pênûsê bikar bîne û exlaqê pênûsê biparêze. Helbet mebesta me ji exlaq ne nirxên exlaqê civakê û hiþmendiya kolektîv e. Nivîskar ne hewceye ku li gorî exlaqê civakê tevbigere yan jî pênûsa xwe bikar bîne. Dibe ku bi tundî li dijî nirxên exlaqî yên civakê derkeve lê mecbûr e ku exlaqê pênûsê ji bîr neke ku bi rûmeta pênûsê nelîze. Ev yek hinekî jî bi kesayetiya nivîskêr a edebî ve girêdayî ye. Ger xwedî xwe û kesayetiyekê be tu bivê nevê dê exlaqê pênûsê û yê edebiyatê jî biparêze lê ku ne xwedî xwe û kesayetiyekê be dê edebiyatê jî edebiyatvanan jî biêþîne. Ji pênûsa bi exlaq nivîsa bi qerekter derdikeve. Zimanekî berzekirî û bi rûmet derdikeve.

Ji bo exlaq parîkî jî kamilbûn hewce dike. Divê mirov berî ku bibe dîk dest bi azanê nede. Ya na dê dengê qijakê derkeve ji zengeloka zelal. Pirsgirêk parîkî ji vir derdikeve. Heger mirov kedê nede ji bo ku xwe bikemilîne di warê edebiyatê de, dê gelek caran nivîsên bê qerekter û zimanekî bêexlaq derkeve holê.

Lê piranî ev pirsgirêk xwe di rexneyê de derdixe holê. Her çiqasî rexne ji bo edebiyatekê pîvana hebûn û nebûnê be jî (ku bi rastî ji bo edebiyata kurdî û pêþketina wê pîvana seretayî ye îro), gelek caran rexneyên ji pênûsa bêexlaq (!?) problemê jî diafirîne ji bo edebiyatê. Lê mixabin, çi di rexneyên gelemperî de çi jî di rexneyên loqal de mirov pêrgî rexneyên pênûsa bêexlaq tê yan jî nirxandinên di der heqê edebiyata kurdî de tê ku wekî nivîskar û xwendevanekî, têra xwe pê diêþe. Ji bo ku xwendevan bi nivîsê neêþe berî her tiþtî divê disîplînên edebiyatê neyê û exlaqê pênûsê neyê ji bîr kirin. Divê mirov ji bîr ve neke; nivîsa bi qerekter ji ji pênûsa bi exlaq û xwedî wijdan derdikeve.        
 
imemzal@hotmail.com

 

Hûn dikarin li van jî binêrin

Ji 'Qemerê' sê helbest

Ji 'Qemerê' sê helbest

28 06 2022

Silêmanî, Dengekî Dawidî, Stranên Edip Karahan

Silêmanî, Dengekî Dawidî, Stranên Edip...

22 06 2022

Eþq û êþên Kurdistanê di

Eþq û êþên Kurdistanê di "dîwana þermê"...

20 06 2022

Manaya Bilibendê û Çend Sirên Kurdish Mashup 2019

Manaya Bilibendê û Çend Sirên Kurdish...

14 06 2022

Ev jî hene

Hevoksaziya lêkêrên gerguhêz û negerguhêz

Hevoksaziya lêkêrên gerguhêz û negerguhêz

22 05 2011

Di dilê Roboskî de 34 qurnefîl û Hawara Roboskî ya Edîb Polat

Di dilê Roboskî de 34 qurnefîl û Hawara Roboskî ya Edîb Polat

30 05 2012

Baciniyên êzdî û toreya tolhildanê

Baciniyên êzdî û toreya tolhildanê

01 06 2013

Meseleya bêserûberiya ferhengên kurdî

Meseleya bêserûberiya ferhengên kurdî

21 01 2015

Piþtî 30 salan Newrozek li Amedê

Piþtî 30 salan Newrozek li Amedê

21 03 2009

Nivîsên Nû

Çorê ARDA

HÎÇ, MATEMATÎK Û HELBEST

Çorê ARDA

Cemil Oguz

‘Her tiþt xweþ e’?

Cemil Oguz

Çorê ARDA

Redkirina deftereke modern

Çorê ARDA

Cemîl Andok

Dêsê ma, sînorê þarî

Cemîl Andok

Çorê ARDA

Konê folklorîzmeke empresyonîst

Çorê ARDA

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Mîrza Ronî
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Portreya Mehê
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2022 Diyarname