HAYDAR DILJEN

Alaqeyêndo gird mabênê ziwanî û nasnameyê etnîkî de est o. Cuya her însanî de, çîyandê muhîman ra jew zî ziwanê dayîkda kesî yo. O ziwan, kişta şexsiyet, fikir û hîssî ra raveyşîyayîşê kesî de rolêdo gird kay keno. Ziwanê dayîke, ”qible”yê nasnameyê kesî yê neteweyî yo. Ke kes ziwanê xo yê dayîkê bizano, musnayişê ziwanê bînan zî kesî rê asan yeno.

Ziwanê dayîke, kilîtê xeznada kesî yê kulturî yo zî. Kes çimeyê kulturdê  kalik û pîrikandê xo yê vatî (fekkî) û nuştekî sayedê ziwandê dayîkda xo ya museno. Ke kes ziwanê miletda xo nêzano kes nêşeno estanikan, dêran, metelokan, fiqrayan, destananê mileta xo goştarey bikero, fam bikro û ci ra tamê bigîro; urf û edetanê xo bizano. Nasnameyê kesî seqet bena û lengena. Seke mi cor de zî va, xeylê cigêrayîşî û cuya piratîke musnena mak e mabênê ziwan û şexsîyetê neteweyî de alaqeyêndo xurt est o. Cora zaf tebîî yo, ke nuştoxê ke ziwanê xo weş nêzanê, bi zewbî ziwan a gird bîyê û perwerde dîyê; nêşenoê bi ziwandê xo ya bifikirîyê û motîfanê kulturê xo eserandê xo de ca kero û bido asnayîş. 

Nuştoxêndo Fînî, Anttî Jalava, vano, "ziwanê mi, mi rê sey çermeyê gandê min o. Labelê ziwanê bînî yê ke ez zana, mi rê sey çinayê min ê. Çina şeno bejnda kesî rê bibo ya nêbo. Ke çina bejna kesî rê nêbo kes şeno ci bivirno, labelê kes ziwanê xo nêşeno bivirno." Çi heyf ke olonîyalîstê welatê ma, wazenê çermeyê ma, ma ra cikerê. Û no 80-90 serrî yê ke ê yê ma kişta ziwanî ya zî poste kenê û gûnî mîyan dê verdanê.

Bifikirîyê, xeylê nuştoxê ke eslê xo kurd ê û bi ziwanê xerîban a, mesela bi tirkî, erebî yan zî farisî nusenê; persa kurd û Kurdistanî xo rê qet sey persêda xo ya esasî nêvînenê. Ge-ge (jû fine) vanê "ma kurd ê." Labelê eynî wext de zî Tirkîya, Îran, Iraq yan zî Sûriye rê vanê "welatê ma", nê dewletan rê vanê "dewleta ma", parlamentoyê înan rê vanê "parlamentoyê ma" û beyraqa înan rê vanê "beyraqa ma." Labelê, îstîsnay ne tê da, ê ki bi kurdkî nusenê, nêşenê dezgeyandê nê dewletan rê vajê "ê ma". Ke bi îşkence ya înan a bidê vatiş zî, ê do xo winî nerihat hîss bikerê ke seke mar yan zî qijne înan ziwan perro.

Ma nay ra zî zanê, ke kes şertanê kolonîzekerdişê welatê xo de ziwanê mileta xo bizano û pa binuso, kes wahêrê ruhîyet, kultur û şexsiyetêndê neteweyî yo zî. Ke kes wahêrê şexsiyetê neteweyî bo, kes nêşeno xo miletna ra bihesibno. Û wext kes nêşeno polîtîkaya dewlete ver o bêveng bimano. Kes nê ferqî, mabênê nuştoxanê ke kurdkî nusenê û ê ke bi ziwanê kolonîyalîstan a nusenê de eşkara vîneno.

Şertanê sîyasîyan ê welatê ma vernî raveyşîyayîşê ziwandê ma ro girota. Cora nuştoxê ma, hem di peydakerdişê fikir û vîrandê xo de û hem zî îfadekerdişê hîssandê xo de zehmeteya xebitnayîşê ziwanî ancenê. No semed ra yo ke kişta form, teknîk, ziwan û muhtewa ra ne kurdanê kirdasîqisekerdoxan û zî yê kirmanckîqisekerdoxan mîyan ra, heta nê des-diwês seranê peyênan zî, nuştoxê ”girdî” yê ke xo bidê wendiş, nêvijîyay. Bi nê heme şertanê ke neyarê ziwanê ma yê zî, nê des serranê peyênan de, sayedê şeredarîyanê ma, seba ziwandê ma xeylê karê ercîyayey amey kerdiş. Cora dewlete belayê xo sawit şaredarîyanê ma û ê îşkal kerdî.

Ziwanê ma nasnameyê ma yo. Bê nasnamebîyayîş ruhîyetê her merdimî/merdime de janêdo giran peyda keno û beno sebebê şexsîyetêdo debrasyonîk û kesî qeqet keno. Seba ke kes nê jandê deprasyonîkî ra xelas bo, rayîrê tenya est a; a zî nasnameyê xo rê wahêrvejîyayîş û seba ey xebatkerdiş o.

02.05.2017, Yenî Ozgur Polîtîka