HAYDAR DILJEN
Her ziwan, goreyê şertanê welato yan zî welatanê ke te de qisey beno, aver şino yan zî pey de maneno. Cora kes nêşeno ziwananê dinyay sey ziwanê “averşîyayey” û “peydemendey”bikero di grûbî. Tayn şertanê taybetîyan yê tarîxî de latînkî ziwano tewr vêşêrî “averşîyaye” bi û dinya de qîmetê ci zî vêşî bi. Labelê nika latînkî hema hema merdo û îngilizkî raxbet vînena. Çirê? Çike Dewletê Yewbîyayeyî yê Amerîka û Îngilîstan kişta sîyaset, aborî û eskerey a dinya de rolêndo gird kay kenê. Na raştey seba ziwanê ma zî ravêrena. Ke welatê ma bindest nêbîyayê û ziwanê ma qedexe nêbîyayê, do nika rewşe ziwanê ma hewna rind bîyayê.
Girêdayê şertanê welatê ma ya, prosesê averşîyayîşê ziwanê ma (kirmanc û kurmanc) seba qeçekandê ma zaf trajîk o.
Her qeçek, heta ke dest bi dibistane keno, goreyê derûvero ke te de gird beno ziwanê xo museno û ravey beno. Helbet kişta wendiş û sosyal ra averşîyayîşê nê derûverî, sewiyeyê ziwanzanayîşî yê merdimanê ke no derûver de cuyênê kalîtedê ziwanî ser o tesîr kenê. Labelê, qeçek nê serran de dewê de zî, bajarokê de zî û bajarêndo pîl de zî biciwiyo, ziwano ke museno, zaf bi sînor o. Çekuyê ke qeçekî musenê nameyê çîyanê ke derûverê înan de estê yan zî tayn fiîlê ke cuyê rojane de derûverê înan de yenê bikarardiş, ê.
Qeçek, no ziwano ke maya xo ra pa lorikî musayo, pa kay kerdo, pa huwayo, pa bermayo nêşeno dibistan de bi kar biyaro. Averberdişê ziwanêdo wina wazîfeyê perwerdeyo ke dibistane de yeno dayîş o. Yanê ziwano ke kes pa bişo hîs û fikiranê xo vajo, prosesê wendişê dibistane de virazêno. Cora, sîstemê perwerdeyo ke kesî dîyo, kamcî ziwana beno wa bibo, ziwanê kesî yê fikirîyayêşî o yo. Çike cuyê dibistane ziwanêdo averşîyaye, o ke qeçek bişo pa fikir û hîsanê xo vajo, wazeno.
Qeçekê kurdan heta 6-7 serreya xo keyeyê xo de û dorûverêdo xozayî de û yew fine zî şertanê ceng û sirgûney de, bi îmkananê xo yê bi sînorkerdan a ziwanê xo yê dayîke yanê kurdkî musenê. No ziwan ancax şena bi dereceyêndo zaf bi sînor a tayn îhtîyacanê înan yê rojaneyan bivîno. Labelê wexto ke qeçekê kurdan dest bi dibistane kenê, nêşenê nê ziwanê xo yê bi sînorî zî bi kar bîyarê. Yanê hewna destpêkê dibistane de prosesê averşîyayîşê ziwandê înan birrêno û a dibistana ke wazîfeyê ci averberdişê ziwanî yo, qeçekanê kurdan rê bena cayê qedexekerdişê ziwandê înan. Dibistane, bi zora, yew ziwano bîn qeçekanê kurdan ser o ferz kena û qeçekê kurdan mecbûr manenê ke ê ziwanî bimusê!
Komelêdo normal de, wexto ke qeçekî benê 6-7 serreyî, xeyalê destpakerdişê dibistane hewnanê înan xemilneno. Labelê no xeyal, qeçekanê kurdan lewe de virêno, beno kabûs! Bi no zilma, ne kurdkî aver şina ne zî qeçekê kurdan ziwano ke bi zor a bi înan yeno wendişdayenê musenê. Na rewşe, psikolojîyê qeçekanê kurdan xeripnena û zewqê înan yê seba dibistane û wendişî şiknena. Hetta, na rewşe hewna ravey şina û sînayîşê qeçekan yê seba cuye kemî kena.
Qandê ke averşîyayîşê ziwanê qeçekanê kurdan bi zor a ameyo vindarnayîş, wexto ke benê girdî zî mecbûr manenê ke qîmê xo bi ziwanê xo yê qeçkey a bîyarê. Yanê no, seke kurdêndo kişta serran a gird, mecbûr bimano ke postalanê xo yê qeçekeyda xo, xo pay kero. No sedem ra yo ke kurdî nêşenê hîs û fikiranê xo bi ziwanê xo yê dayîk a biyarê ziwan.
Na rewşe, bi tedbîranê werdîyan a û bi fedakaya şexsan a werte ra nêwerzena. Helbet ganî ma kurdî pêro, goreyê îmkanandê xo, ziwanê xo bikar bîyarê, seba wendiş û nuştişê ziwanê xo îmkanan peyda bikerê û bi kar bîyarê; labelê helkerdişê na mesela yo bingehîn girêdayê statuyêdo sîyasî yê welatê ma yo. Cora, ganî ma pêro seba helkerdişêdo sîyasî xebate bikerê.
18.04.2017, Yenî Ozgur Polîtîka