Azad Ronakbar
Yek ji pirsgirêkên me yên sereke xwebawerî ye, kêmbûna jixwebariyê ye. Takekesê ne jixwebawer di jiyana xwe de nikare bi hêsanî encamên erênî bidest bixîne; û pêwîstiya ketina li pey xurtkirina kesatiya xwe nabihîse.
Ji ber ku sazûmana heyî ji gava ku zarok hate temenê perwerde dîtinê pê ve dest bi perçikandina xwebaweriya wî/wê dike. Pêşî bi qedexekirina zimanê wî/wê yê ku 5-6 sal pê hatiye mezinkirin, ku hemû hezkirin, xeyal û hestên xwe, hemû dinya xwe pê afirandiye... Li gel vî qedexeyê ku tu dem bi ser neketiye, zimanekî biyan, perwerdeha zimanekî biyan lê tê ferzkirin.
Û ne tenê qedexeyên li ser ziman e ku zext û zoriyan li ser xwebaweriya takekesê kurd û herwiha li ser xwebaweriya civaka kurd dike.
Pergal bi quwet û hêzekî giran ji bo dan jibîrkirina nirx û dewlemendiyên me yên çandî û neteweyî hewl daye û hewl dide.
Ev demekî dirêje ku ez ji bo nivîsandin anko qedandina nivîsandina çîrokekî li pey bûyer û hêmanên dîrokî ên herêma bilîsê û herêmên derdorê me. Gava mirov li diyardeyên îroyîn dinihêre mirov dibêje jixwe ne tu bûyerên ku hêjayê nirxandinê ye hatiye jiyandin û ne jî tu kes û kesayetên grîng û xwedî bandor li vê herêmê ne jiyan e.
Bi dîtina min berhemên dîrokî ên ku emê bikaribin bêjin bi berfirehî bi kîte kît cih dane bûyer û kesayetên li ser civat û dîrokê bi bandor bûne pir kêm in.
Li vê derê dixwazim kevanekî vekim. Min got berhemên nivîskî yên ku cih bidine bûyer û kesayetên bin pêlên dîrokê de mane kêm in, lê ji aliyekî din ve jî pirsgirêkekî me yê ji alê weşan û weşangeriyê ve heye ku ew jî pir girîng e, ev jî haydarbûna ji pirtûk û kovaran e, çi ji yên kevin û çi jî ji yên nû derçûyi... Li vê derê pêwîstiya bultenekî xwe dide der. Belê hin kovaran de, di paş rûpelên hin kovaran de bi awayekî sîstematîk pirtûk û cd’yên nû tên nasandin. Lê ev yek têr nîn e. Xebat û weşanek taybet divê ji bo vî karê. Edîtorên mapera Diyarname xwedê ji wan razî xebatekî hêjayê gotinê dikin û salê carekî lîsteya pirtûkên ku sala borî derçûne radigihînin. Rastî xebatekî pir sûdewer e, lê bi hewildanekî hinekî zêde gengaz e ku saziiyeke me bi hêsanî weşanekî di teşeya bultenekî de derxîne. Ev salên dawî de hejmara berhemên weşanxaneyên kurdên bakur ji sedan boriye. Lê gelo ka çend kes ji van berheman haydar bûne? Belê, xwe gihanndina li ser tevna înternetê gengaz e, lê ew agahiyên li ser înternetê jî ne agahiyên têrker û tetmînker in.
Van salan dawî de dîsa xebatên pir baş li ser înternetê tên kirin, malperên wekî kovarêen ser xetê bin hene û meriv dikare bêje ku alê naverokêv e tije ne û nîvîskarên pir hêja jî dihewînin. Lê mixabin înternet mînanê derya tegehên razber e; bandora xwendina nivîsekî, çîrokekî, helbestekî an hevpeyvînekî li ser înternet/ kompîturê û li ser kaxezê cuda ye, lewre tiştê ku tu dikarî rahêjî, dikarî bi destê xwe bigîrî êdî bi bandor o mayînde ye.
Tê bîra min ku ez hêj 15-16 salî bûm û abonetiya me hebû ji bo kovarekî tirkî, navê kovarê Varlik bû. Gava abonetiya me qeda nêzî 5-6 mehan bi awayekî mehane ji me re bultenekî pirtûkan şandibûn. Di vî bultenê de danasîna berhemên hemû weşanxaneyên Tirkiye’yê dihat kirin. Gava ew bulten dhate malê tê bîra min ku min bi heyecan û bi coşî heb heb li wan lîsteyên pirtûk û weşanan dinihêrî. Niha difikirim û dibêjim, ew weşan bi kurdî bûya gelo dê çawa bûya?..
Ev yek ji bo weşangeriya kurdî ya îroyîn êdî ne hêmanekî zor e. Îro 5-6 kovarên me weşanê dikin û yek ji van kovarên me dikare vê erkê bigre ser milên xwe û du hejmarê de carekî vê bultenê bi weşîne.
Belê, eger em vegerine ser mijara xwe: Her çiqas pergal ji bo veşartina şopên nirxên civakî û dewlemendiyên çandî, wêjeyî û dîrokî hewl dabe jî, serkeftin nehatiye bi dest xistin. Wekî tê gotin, ronahiya rojê bi heriyê nayê tarîkirin...
Li ser vî xalê, dixwazim li ser herêmê baxivim...
Bawer dikim jixwe ne pêwîst e ku em behsa Şerefxan Bedlîsî bikin, ku di navbera salên 1500 û 1600î de jiyaye û xwediyê berhema giran biha Şerefname’yê ye...
Û Hz. Ehmedê Xanî, ku mirov nikare wesfên wî bihejmêre...
Ev vejîndarê zimanê kurdî di destpêka pêvajoya perwerdeha xwe yê medreseyê de li medreseyên Bilîs û Xelat’ê dersan girtiye.
Û Mele Osmanê Xorosî... ji xorosê, xorosa gundê hîzanê ye, ku 1877an de hatiye dinê.
Seyda bi dû çend salên piştî qedandina xwendina xwe û bi stendina îcazetê re derbasê nav Eşîra Hesenan dibe û di Medreseya Xalid Begê Hesenî de seydatî dike. Wekî tê zanîn eniya rojhilat ya bizava Şêx Seîd, eniya rojhilat ya yekmîn serhildana rizgariya neteweyî ya mezin bi giranî li ser Eşîra Hesenan bû ye.
Û li gor agahiyên ku min ji çavkaniyên pê bawer girtiye Xalid Begê Hesenî piştî dersên ku ji Mele Osmanê Xorosî girtiye hest û ramanên welatparêziyê pê re çêbûye...
Gava serhildan têk diçe û pêşengên kurdan dîsa tên bi darve kirin, gulle baran kirin, çend kesan karibûne xwe bifilitînin...
Yek ji wan Mele Osmanê Xorosî bû, ku li gel zar û zêçê xwe bûbû revok...
Li gel Seyda kurê wî yê mezin Abdulsemet hebû...
Seyda mele Abdulsemet ala bavê xwe ji dest digre û hemû jiyana xwe di bin siya vê alê de derbas dike û bi hemû hêza xwe li gel feqe û meleyên ku di medreseyan de rakiriye tovên neteweperweriyê diçîne li çar hêlên xwe...
Û yek ji van feqeyan, feqeyekî ku pir gelek baş xwedî li ajên wan tovan derketiye... Feqe Huseyîn Sagniç, kedkarê rêzimanê kurdî, zimanzanê hêja... Şeş pirtûkên gelek hêja nivîsî û jiyana xwe danî ya li ser pirtûka heftemîn... Pirtûka hefsed rûpelî, berhema bêhempa Dîroka Wêjeya Kurdî...
Û xwendekarekî mamoste Feqe Huseyîn Sagniç, xwendekarekî ne ji rêzê... Kesatiyekî pir ezîz; ew kes ku pir bi nav û deng e, ked û xebatên hêjayê pesindayînê da gelê kurd, ziman û wêjeya kurdî...
Mamoste Mehmed Uzun... Dengê wî hîna jî li ber guhê min e, ku digot “Ez ji vî nexweşiyê xilas bim, ezê werim Tetwanê...”
Mamoste Uzun, dibêje ku di destpêka nivîskariya xwe de li Enqere ji Feqe Huseyîn Sagniç dersên ziman û rêzimanê girtiye, nêzî şeş mehan li gel çend kesên din...
Û ev kesên navdar ên li jor, hemû jî kesên jixwebawer in û digel zext û zoriyên pir mezin û astengên dijwar xwe gihandine mebestên xwe yên pîroz.
Û eva dewlemendiya me yê ku wekî tîrêjên rojê pêşî nayê girtin.
azadronakbar@hotmail.com
* Ji axaftina panela bi boneya Cejna Zimanê Kurdî hatî lidarxistin. (19 gulan 2009)