Behlûl Zelal
Bişavtin. Bişavtina rih, nirx, çand, tore û ziman. Gelo ev têgeh û kirû ji hev cuda ne, yan bi hev re girêdayî ne? Di pêvajoya bişavtinê de kîjan kirû derdikeve pêş? Gelo bişavtin bi çi awayî û ji ber çi sedaman pêk tê?
Gelo ji ber ku zimanê tê bişavtin pir lawaz e yan zimanê serdest pir karîger û lebatî ye? Çima û bi çi riyê bişavtin pêk tê? Bi rastî ev pirs, yek bi yek, hemû hêjayî lêkolîn û lêgerînê ne.
Rastiyên jiyanê pir tazî û xedar in. Û gelekî bêwijdan in jî. Valahiyê jî bernadin. Pêdivî jî, bi tena serê xwe rewşa zimanekî diyar dikin. Bi ser van hemûyan jî ku kesên gelê bindest, bi çavekî mezin li serdestên xwe û bi çavekî biçûk li xwe û zimanê xwe binihêrin kambaxî sergihayî dibe. Di rewişt, helwest û tevgeran de, ev derûniya mirovan (gelan) pir girîng e. Ku wisa be, kesê bindest ji aliyekê ve ji nirx, çand û zimanê xwe direve, li aliyê din jî, ji ber ku zimanê serdest pir mezin / bilind dibîne çi qasî bixwaze û hewl bide jî, bi tekûzî nikare fêrî wî zimanê serdest jî bibe. Bi rastî rewşa kurdan - asta wan a kurdî û tirkî- mixabin, îro ev e. Nola ku mirovek hem ji dêrê û hem jî ji mizgeftê dûr bimîne. Ji ber vê yekê, zarokên kurdan fêrî tirkiyeke xweşik (rast) nabin û kurdiya wan jî bi qasî nîvê tirkiya wan nayê.
Lowma zimanê fêrbûnê, zimanê perwerdehî û debarê, her tim serdestê zimanê bindest e. Û jixwe ew kambaxî –bişavtin- jî bi vî awayî pêk tê. Lê ma gelo di hin rewşên taybet de, hinekî bandora nêtê jî nîn e? Ku ligel her zehmetiyê mirov bikaribin, hin tiştan biguherînin. Rê li ber hin tiştên neyînî bigrin. Erê, em dizanin ku diz, diz e û jixwe tawanbarê mezin ew e lê ma sûcê xwediyê malê qet nîn e?
Heta em zimanê xelkê mezintir, bilindtir, xweşiktir, çêtir, birûmetir bibînin; em bi awayekî bi rêk û pêk zimanê wan jî fêr nabin, zimanê xwe jî fêr nabin. Û heta deriyê me li piştê vekirî be, dê mala me jî li ber talanê be.
Ez dixwazim bi çand mînakan balê bikşînim ser mijarê.
1. Li welatekî Ewropa, ez tûşî mirovekî kurd hatim. Kurdekî êzîdî. Vî mirovê delal bi xwe hisiyabû ku çi bi serê wî hatiye û gazinên xwe wisa dikir: “Ez li Tirkiyeyê, pênc salan çûm dibistanê û heta şazdeh saliya xwe li Tirkiyeyê jiyam lê ez fêrî tirkî nebûm. Lê piştî ku ez hatim Almanyayê, ez di komeleyên kurdan de xebitîm. Kurd, di van komeleyan de, ez fêrî tirkî kirim.
2. Xweha min bi pismamê min ê ku li Bajarê Qamişlo ji dayik bû û li wir mezin bûye re zewicî. Wî li binxetê dibistan jî xwendibû. Piştî zewacê hatin ku li gundê me yê bi navçeya Midyadê ve girêdayî ye bi cih bûn. Pîrka min ji zava û pismamê min ê ku bi tirkî nizane re wiha digot: “Tu bi qasî kerekî yî. Bi saloxa tu çûyî dibistanê jî û tu peyveke bi tirkî nizanî. Ez heyvekê çûm Îzmîtê, ez li wê derê ferî ‘xoş geldin û gule gule’ (Tu xêr hatî û oxir be) bûm. Ê te tu nizanî peyvekê jî. Ma tu jî zilam î ?”
3. Em li bajarekî Almanya, li Îstgeha trenê di rêza kirîna bilêtê de bûn. Ji ber ku em ser-reş bûn, du jinên ciwan por-reş hatin cem me û bi tirkiyeke qermiçî pirsa “bê gelo bilêt çawa tê kirîn” Ji me kirin. Berî vê pirsê ji me pirsîn gelo em tirk in. Me got na, em kurd in. Wan jî got, em jî kurd in. Pirs li pey pirsê hat: Em ji heman bajarî jî bûn. Min got, çima we bi kurdî nepirsî, we bi tirkî pirsî? Got hişê me û zimanê me diçe ser tirkî. Ligel ku ew gelek sal bûn ku ji Tirkiyeyê bi dûr ketibûn jî bi me re û bi zaroka xwe ya sê-çar salî re, bi tirkî diaxivîn.
4. Me li ser navê Egitim-Sena Amedê pêşbirka çîrokan bi zimanê kurdî û tirkî li dar xistibû. Çîrokeke ku gihabû ber destê me, bi rastî pir balkêş bû. Mirovekî kurd, ji binxetê ku berî tevî tevgera kurdan bibe, tenê peyvekê jî bi tirkî nizanîbû û niha li girtîgeheke Tirkiyeyê bû, bi zimanê tirkî çîrokek nivîsandibû û beşdarî pêşbirka çîrokan bûbû.
***
Nivîsên Behlûl Zelal ên ku di Diyarnameyê de hatine weşandin:
- Gaveke dîrokî û virnî
- Kewên Birçî
- Vegotina nivîskî û devok
- ROŞAN* CEJN** ÎD*** BAYRAM**** ÎDOÎBRÎXO*****
- Înce Memed Mir..!
- Welatek
- Masiyên Tî
- Helwesteke rasteqîn, pêwîst û derengmayî
- Komeleya Badek û zîziya dil