• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Serbest

Jînborî /jîrok (novelle) û çîrok

Dîrok : 05 03 2009 | Beþ :

Serbest

Fêrgîn Melîk Aykoç

 

 

 

 

 

 

Çîrok:

Þirova peyvê:

Ev peyv wek peyva “dîrokê” ji sê tejan (kîteyan) pêk tê.

Ji bo têgihîþtinê:

 

 

 

Peyva dîrokê

navdêra çêkirîlêker demaborînavdêrpaþgîn
dîrokdî   (dîtin)ro  (roj)k
 

Peyva çîrokê

navdêra çêkirîPeyva pirs û nerênînavdêrpaþgîn
çîrokçi   (çî<çu)ro  (roj)k
  Dibe ku hin kes vê peyvê wiha jî verisînin “çîr” û paþgîna navdêr û rengdêr çêkirinê “ok”. Lewra “ok” jî peþgîneke navdêr û rengdêr afirandinê ye. Lê ez ne di wê baweriyê de me. Lewre navdêra “dîrok”, hatiye jiyan, lema mirov di wateya “rojên hatine dîtin yan jî jiyan” de bi kar tîne. Navdêra “çîrok” jî di wateya “tiþtekî derê aqilan, tiþtekî bi hêza ser xwezîyî re têkiliya xwe heye, jiyandina wê derê derfetan e ku ev vê wateyê ji peyva pirsê û nerênî “çi (î) / çu” digire. Wekî “çu kes” Yanê “tu kes” Wateya çîrokê Vegotin û bûyarên, demên pêkhatina wan ne xûya, ser xwezayî, ji rastiya jiyana berçavî dûr û cûda, gelek caran derê hiþ û aqilan e, her pêkhatinên tê de þeyda û bi awayekî avzûnkarî  ye, gelek caran di nav cihana cin û periyan de tê û diçe re, çîrok tê gotin. Hemû çîrok bê kêmasî bi peyvên: „Hebû tunebû“ yan jî „hebûye tunebûye“ dest pê dikin. Gava bi van peyvan dest pê neke, nabe çîrok. Ji ber vê egerê û vê karektera wê jî qet nikane bersiva novilê bide. Dîsa ji ber qarektera wê di nava gel de gelek caran, di wateya ji rastiyê dûrbûnê, mêjî negirtinê, tiþtekî derê xwezayîbûnê dibêjin: “Van/wan çîrokan ji min re nebêje!” Yan jî: “Ev çîrok in!  Baweriya xwe pê neyne!”    Dîsa vê jî dibêjin: “Tu van çîrokan cih bihêle, rastiya meselê ji me re bibêje!”Mirov dikane ji çîrokan re vegotinên dema koçeriyê jî bibêje. Di zimanên din de bersiva peyva çîrokê:Ingîlîzî: Fairy talleAlmanî: MärchenTirkî: Masal (ev peyveke erebî ye.) Lê gelek mixabin ku ev peyv di wateya Jînborî /jîrok (novell, hikaye) de jî tê bikaranîn. Her çendî di pêvajoya salan de wateya peyvekê dikane fireh, yan jî teng bibe, peyv carna bikane wateyên xwe yên bingehîn winda jî bike, Peyva “çîrokê” tu carî wateya xwe winda nake. Lema hin nivîskarên me, wekî Hesenê Metê peyva “novelle” bikartînin.

Novelle:

Þirova peyvê: Ev bi bingehê xwe ve digihîje peyva latînî “novus” (nûtî /nûjenî). Bi îtalyanî jî “novella” (nûçe / tiþtên nû) ye. Bi kurtî tê wateya vegotinên têkiliya xwe bi jiyana berçavî re heye, dikane were jiyan. Bi giranî li ser rûdaneke sade radiweste, tê de komînîkationên kurt hene, rêze rûdan gelek kêm in.Novel vegotinên niþtecihbûn û bajarvaniyê ye.Ev wateya xwe ji ronesansa dêra bi navê Santa Mariya Novella digire. Di vî warî de berhema yekemîn ya Giovanni Baccaccio ya bi navê “Decamerone” (Berhema deh rojan) e.  Tirkan berê “hikaye” digotin niha navê wê kirine “oyku” Alman, Hem “geschichte” û hem jî peyva “novelle” bikartînin.  Di îngilîzî de. Carna peyva novelle di wateya romanê de jî tê bikaranîn. Di kurdî de gelek peyvên bikane bersiva “novelle” bidin, hene. Lê em berê li axaftina gel binêrin.  Di nava gel de ji bo vê peyvê, peyva erebî “mesele” tê bikaranîn. Wekî mînak dibêjin:“Tu mesela wî/wê dizanî?” yan jî: “Ev mesela çawa derket?”  Dîsa ji bo agahiyek wergirtinê dibêjin: “Mesela wan çawan bû?”  Ev derbazê stranên kûrdî jî bûye. Wekî mînak; di strana “Filîtê Quto” de wiha tê gotin:“…Bila mezinê wî ji piçûkê wî re  bibên(bibêjin) meseleye berxê….” Lê me çawa li jor jî gotibû. Peyva “mesele” ne peyveke kurdî ye. Peyveke erebî ye. Ev peyv bi serê xwe jî nikane bersiva peyva novelê bide. Em nikanin peyvê “serborî, bîrewarî, serpêhatî” jî di vê wateyê de bikarbînin. Lewre ev peyv bîranînên kesane ne. Ne yê giþtî ne.
Ev di zimanên din de jî wiha ye.:
Almanî : Erinerung
Îngîlîzî : Memoirs
Tirkî : Ani 


Jînborî / (jîrok !):

a) Lê navdêra “jînborî” yan jî li gor venivîsandina peyva “çîrok û dîrokê” peyva  “Jîrok” dikane bê kêmasî bersiva novelê bidin.
Verisandina peyva jîrok:
 

Navdêra çêkirîLêker demaborînavdêrpaþgîn
jîrokjî   (jîn / jiyan)ro  (roj)k

  Bêguman wê pêþniyarên din jî hebin. Lê bi dîtina min bê van her du peyvan tu peyveke din nikane bersiva peyva “novelle” bide. Ango jiyinek derbazbûyî, yan jî pêkhatineke nêzîkê jiyana bihurî. b) Gava em li peyva “þevbuhêrkê” dinêrin, dibînin ku di van þevan de bi sedan çîrok, jînborî /jîrok û stran tên gotin. Ev peyva “þevbuhêrk” jî ji navdêra “þev” û lêkera “buhurandin /borandin/ borînê” tê. Ev jî tê vê wateyê ku çawa di navdêrên “çîrok û dîrok” de jî dixuye, zimanê me di xwezaya xwe de rêyeke afirandinê ji me re vekiriye. Ji wê peyva “jîn” lêkera “borînê” di vir de bersiveke  dide me. 

 

Navdêra çêkirînavdêrLêker demaborîpaþgîn
þevbuhêrkþevbuhêr (buhurandin)k
jînborîjînBorî (borîn)-

  Ji ber ku navdêra “jîrok” dikane wateya peyva “jîrek” jî bide, ji bo ku ev duwateyî neyê tevlihevkirin, bi dîtina min em dikanin bê pirsgirêk navdêra “jînborî”  di cihê “novilê” de bikarbînin û ji tevliheviya çîrokan rizgar bin.Ez bi gelek kesên têkildar re li ser vê peyva jînborî rawestiyam. Giþtan di cih de dîtin. Ez hêvî dikim ku ev peyv yan jî peyva “jîrok” rûne.
Ango:
Almanî : Erzehlung, Geschichte.
Ingilizi : Story
Tirkî : OykuItalî : Novella
Kurdî: Jînborî, yan jî jîrok 

Têbinî:

Bêguman mirov dikane li ser peyva “jînok” jî raweste. Lê divê mirov berê peyveke biafirîne, yan jî çêbike, li avahiya ziman binêre, ka ziman di xwe de peyvên çawa di wî warî de afirandiye. Ji wê min tenê mînakên jorîn daye.

03.02.2009

 

capanik51@hotmail.de  

 

 

***

 

Nivîsên Fêrgîn Melîk Aykoç ên ku di Diyarnameyê de hatine weþandin:

 

- Abant û Hewlêr

 

- Strana “Miþko” ê kî ye, kirin malê kê?
- Çend peyv li ser redektekirina di çapemeniyê de
- Li Frankfûrtê notên li ser weþanxaneyên kurdan

- Þîrîn yan Þêrîn û rexneyên Zanyarekî Pispor

- Þîrîn yan þêrîn?

- Mehîra rewþenbîrî

- Ziman û Têgînên Futbolê

 

 

Hûn dikarin li van jî binêrin

Wê gaza kurdan bikare ji bo Ewropayê cihê Rusyayê bigire?

Wê gaza kurdan bikare ji bo Ewropayê...

03 02 2023

Li ser 'Þeþaqil' a Cîhan Roj heft rexne, heft pesin

Li ser 'Þeþaqil' a Cîhan Roj heft...

31 01 2023

Em xwe nû dikin

Em xwe nû dikin

30 01 2023

Gelemþeya Binavkirinê Wêjeya Dijkolonyal û Postkolonyal

Gelemþeya Binavkirinê Wêjeya...

26 01 2023

Ev jî hene

Xerîteya zaraveyê kirmanckî

Xerîteya zaraveyê kirmanckî

27 03 2016

Ji Raya Giþtî û Xwendevanên Wêjeya Kurdî re

Ji Raya Giþtî û Xwendevanên Wêjeya Kurdî re

20 05 2010

Îtîrazek: Ev çîrok dixwaze ji me re çi bibêje?

Îtîrazek: Ev çîrok dixwaze ji me re çi bibêje?

13 02 2020

Jan a Ganî Nar

Jan a Ganî Nar

30 01 2014

Ji nivîskarên Diyarnameyê 6 nivîsên nû

Ji nivîskarên Diyarnameyê 6 nivîsên nû

13 09 2021

Nivîsên Nû

Çorê ARDA

Romana nûjen an jî kevneþopîn?

Çorê ARDA

Çorê ARDA

Anatomiya Fermana Dîtiran

Çorê ARDA

Cemîl Andok

Kovarê kirmanckî

Cemîl Andok

Çorê ARDA

KORERÊYA VEBÊJ

Çorê ARDA

Omer Dilsoz

Gelo ev “bêqewlê” li kî derê ye?

Omer Dilsoz

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Rifat Arya/ Mesîla Dil
  • Mîrza Ronî
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2023 Diyarname