Behlûl Zelal
Di her zimanî de, vegotina devkî û ya nivîskî ne yek e. Her wiha di her zimanî de devok jî hene. Asta pêşketina civakê, rewşa perwerdehî û pêşketina nirxên çandê cudabûna vegotina devkî û ya nivîskî diyar dike. Li hêla din, dirûv û teşeya erdnîgariyê, çand û toreyên ol û eşîrî, taybetmendiyên herêmî jî devokan derdixin holê. Ev yek tiştekî sirûştî ye, asayî ye. Bi gelempêrî ev wisa be, bi taybetî ji bo zimanê kurdî û kirûyên vî zimanî yên nivîskî û devkî tiştekî din in. Sedem diyar e. Lowma di vî warî de pirsgirêkên zimanê kurdî ji yên gelek zimanên dinyayê zehftir in, dijwartir in. Standartbûn, yekgirtina di nav sazî, rêxistin û nivîskaran de ji her tiştî zehmetir e. Piraniya zarava û devokan derdê ser derdan e.
Lê piştî hin pêşveçûn û geşbûnên pêvajoya van salên dawî yên zimanê kurdî de, hin tişt jî bi awayekî erênî derketin holê. Bi awayekî sergihayî nebe jî, hinek tişt wekî standardiyê derdikevin pêş. Ligel van, ez dixwazim balê bikşînim li ser mijara vegotina herêmkî/devkî. Di vegotina nivîskî de, ji bilî diyalog yan jî axaftinên lehengan, divê mirov şêweya standardî ku bi piranî gelek kes (zimanzan, nivîskar) dipejirînin bikar bîne. Di vegotina zimanê nivîskî de ev yek divê teqez hebe. Lê di axaftina lehengan de, mirov di vegotinê de lehengên xwe bi zimanekî standartkirî/nivîskî bipeyivîne ne pêwîst e û ne rast e jî. Ji devoka lehengê/î, mirov cihê bûyerê jî têdigihêje. Xwendevan, peyvikên herêmên navborî jî fêr dibe. Bi wan peyv û şêweya axaftina herêmî, mirov dikare bikeve nav derûniya bûyer û lehengan jî. Ev yek tameke xweş e jî.
Wekî mînak di romana birêz Helîm Yusiv (Gava Masî Tî Dibin) û di romana birêz Şener Ozmen (Rojnivîska Spînoza) de di vegotina axaftina lehengan de, devoka herêma lehengan bi awayekî xweşik hatiye bikaranîn. Mirov bi vê yekê dizane bê bûyer li ku dera welêt diqewime, yan leheng ji ku dera welêt e. Û ev yek vegotinê xweş dike.
Lê dema mirov berhema birêz Selahattin Bulut a bi navê ‘Xadim’ (Weşanên Avesta, 2008, Stenbol, Çîroka dirêj) dixwîne, mirov nikare heman tiştî bibêje. Ji ber ku birêz Selahattin Bulut, bi giştî di her vegotinê de zimanê devkî (devoka Dêrika Çiyayê Mazî) bikar aniye. Bi rastî ev yek ne tenê ji hêla birêz S.Bulut ve tê kirin. Ev yek bi piranî di şêweya hemû nivîskarên ku ji derdora Dêrika Çiyayê Mazî ne xwe dide der. Xwezî kêmasî tenê di bikaranîna vegotina devkî/herêmî de bûya. Ji bilê vê yekê taybetmendiyeke axaftina -ligel gelek hêlên xweş û rast- vê herêmê heye ku kesê duyem ê yekjimar û kesê sêyem ê yekjimar di heman şêweyê de bikar tînin. Ji dêvla ku bibijên “Tu diçî” dibêjin “tu diçe”, ji dêvla bibêjin “tu hatî” dibêjin “tu hat” û hwd. Mixabin ev awa şaş e, ne rast e. De îcar mirov vê şaşiyê bixe nav zimanê nivîskî ne rast e. Ligel vê şêweya şaş ku tê bikaranîn gelek peyvik (peyv) jî bi awayekî çewt (herêmkî/devkî) hatina bikaranîn. Bi dîtina min ev yek jî ne rast e û divê nivîskar heta jê bê, xwe ji şêweya herêmkî dûr bigre.
Li vê derê peywir û rista weşanxaneyan jî heye ku divê berhemên xwe li gorî standardiyên hevpar radekte bikin. Dîsa bi qasî vê, vegotinên ku bi mantiqa tirkî pêk hatine, bi mantiqa kurdiyê rast bikin. Na na ew jî dê xizmetê ji çewtiyan re bikin. Ji bo ku mijar çêtir bê têgihiştin ez ê ji pirtûka navborî çend mînakan bidim:
“kulavên neşuxulandî” r.7. ( di wateya kulavên nû)
“nêrî” di wateya (nihêrî) bi şêweya devkî hatiye nivîsandin.r.8
“şewqê xwe” di wateya (şewqeya xwe) r.9
“simêlan” di wateya (simbêlan) r.18
“kincên ku zû de ye” di wateya (kincên ku ji zû ve ye ) r.22
“ew li ser sendelyê bi rûniştandin da.” Di wateya ( li ser sendalyayê rûnand) r.24
“goştekî baş li kû derê hebî tu dikire” di wateya ( goştekî/goştê baş li ku derê hebe tu dikirî) r.38
“hê serjê nekiribû” di wateya ( hê ser jê nekiribû) r.37
Mînakên wisan heta dawiya pirtûkê hene, ez bawer dikim ji bo têgihîştina mijarê ev mînak têr dikin.
***
Nivîsên Behlûl Zelal ên ku di Diyarnameyê de hatine weşandin:
- ROŞAN* CEJN** ÎD*** BAYRAM**** ÎDOÎBRÎXO*****
- Înce Memed Mir..!
- Welatek
- Masiyên Tî
- Helwesteke rasteqîn, pêwîst û derengmayî
- Komeleya Badek û zîziya dil