Åžengul Ogur

Qurmê ramana dawiya -dîrokê di baweriyên olî de veÅŸartîne. Di Încala Îsa de, di Qurana Mihemed de ramana dawiya -dîrokê heye.

Di Hegel de jî ev raman heye, di Marks de jî, di Fukuyama de jî heye.

Hegel dîrokê bi derketina kole û efendiyan a ser dika dîrokê dide dest pê kirin û bi ÅŸerê jenayê vê dîrokê bi dawî dike. Loma di hegelî de, bi ÅŸerê jenayê re êdî kole jî bo îdealekê canê xwe fidakirine û ji bo vê yekê jî dawî li koletiyê hatiye. PiÅŸtî ku kole neman, efendî jî namînin li gor hegel.Loma ê ku efendiyan dikin efendî kole, heyîna koleyan e. Ji bo vê sedemê jî ji bo ku dawî li kole û efenditiyê tê, êdî dawî li dîrokê jî tê û dîrok meÅŸa xwe bi dawî dike.

Ev îdeala ku Hegelî behs dikir dewlet bi xwe bû. Lê Hegel nizanibû ku dê bi hemwelatbûyîna dewletekê kole azad nebe û hîn bêtir bibe kole. Wî dewlet baÅŸ nexwendibû. Ji bo vê sedemê jî dawî li dîrokê nehat.

Marks jî digot dê dawî li dîrokê bê. Çawa? PiÅŸtî pergala kapîtalîst hate hilweÅŸîn û li ÅŸûna wê pergala sosyalîst û dû re bi avakirina dewleta komunîst dê dawî li dîrokê bê û her kes dê wekî hev û azad be. Marks jî wekî Hegel di çirava dewletê de teqinî û loma ya wî nebû!

Fucuyama çi digot? Wî jî digot dîrok bi dawî bûye. Loma pergala kapîtalîst li hemî gerdûnê di hêla sosyal, siyasî, aborî û kulturî de serdest bûye û dawî li dîrokê hatiye û dîrokê meÅŸa xwe qedandiye. Lê dîrok hîna berdewam e…

Gelo dawiya dîrokê heye? Helbet ku destpêkek wê hebe dê dawiya wê jî hebe. Gelo çi ye destpêka dîrokê? Destpêka dîrokê bi derketina qada dinê ya dewletê dest pê dike û bi hilatina wê dê dawî li dîrokê bê.

Aha niha mirovahî hewl dide ku vê dewletê ji dîrokê hilîne û hewl dide ku xwe ji hemwelatbûyîna dewletê rizgar bike.

ÅžoreÅŸa Fransayê hem dawî û hem jî destpêka gelek tiÅŸtan bû. Rêveberiyên monarÅŸîk têk çûn û nirxên wekî azadî, demokrasî bi pêÅŸ ketin.

Ev yek ji merheleyê mezin a ber bi azadbûyîna mirov bû, serdestî ji destê kesan derbasî gel bû û hwd. Û ev bayê ku ji Fransayê rabû dinya hemû da berxwe û kire bin bandora xwe.

Hin bûyer hene ku dinyayê hemû dikin bin bandora xwe. Loma ev daxwazên ku di van bûyeran de têne bilindkirin daxwazên hemî civakên dinyayê ne û bûyerine dîrokî ne.

Bûyerên li Yewnanistanê pêk tên bûyerên ku li Fansayê pêk hatibûn bi bîra mirov tînin.

Ev nêzî deh rojan in gelê yewnan li ser piya ye û roj bi roj belavî hemû dinyayê dibin ev bûyer. Sedem çi ye? Yek hate kuÅŸtin û gel rabû ser piya.

Ê ku hat kuÅŸtin ne serokdewletek bû, ne serokê partiyek îdeolojîk bû, ne ÅŸêx û rahip û hamamek bû, ne dewlemendek jî bû. Kî bû yê ku hat kuÅŸtin? Zaroyekî ÅŸanzdeh salî bû. Kê kuÅŸt? Ne dijminên yewnanan kuÅŸt, ne dewleteke biyanî kuÅŸt,d ewleta yewnan bi xwe kuÅŸt.

Li dijî kê çalakî têne kirin. Li dijî dewleta yewnan. Kî dike gelê yewnan.

Divê di vir de em bifikirin. Yek hat kuÅŸtin, yekî ji rêzê! Zaroyekî 16 salî, dewleta yewnan kuÅŸt û gelê yewnan li dijî "dewleta xwe" ketiya çalakiyan.

Nexwe di vir de ya ku lê tê xwedîderketin, jiyan e, jiyana însên e. Û ya ku te ÅŸermezar kirin ya ku li dijî wê çalakî têne kirin "Dewlet" e.

Ger ku yê hatî kuÅŸtin serokek an ÅŸêx, rahip, hahamek ba û li çalakvan li dijî miletekî din an jî dewletek din çalakî bikirana me ê tu hêvî ji van bûyeran nekira. Lê ji bo ku ê hat kuÅŸtin yekî ji rêzê ye, ya ku lê tê xwedî derketin jiyana insên e û ya ku pê re ÅŸer têkirin mekanîzmaya dewletê bixwe ye. Em dikarin hêviyan ji van çalakiyan bikin.

Ji bo vê sedemê jî tiÅŸta ku li yewnan dibe ne tiÅŸtekî ji rêzê ye. Gel êdî gihaÅŸtiya wê ramana bilind a ku êdî dewletê naxwaze. Ji dewletê re dibêje ku êdî tu nikare qestî jiyana min bikî. Dibêje em "dewleta kujer" naxwazin. Lê dewlet di xisleta xwe de kujer e û bi xwînê dijî. Nexwe gelê yewnan dibêje, em dewletê naxwazin. Loma dewlet bi hemû kiryarên xwe dijmirovahî ye. Hovane ye. Xwînxwar e. Åžerxwaz e.

Êdî mirovahî ji derewên Freûd hiÅŸyar bûye. Gel, mirovahî, mirov tu caran di xwezaya xwe de ne ÅŸerxwaz e, ne aÅŸiqî ditina xwînê ye. Freûd û gelekên wekî wî bi teoriyên derewîn hewl dan ku vê xwezaya dewletê ya xwînxwar li milê însên bar bikin. Da ku ÅŸerên dewletan, kirinên wan ên di ÅŸeran de kepîlas bikin. Belê... Mirovahî ji vê xewê hin bi hin hiÅŸyar dibe. Mirovahî hiÅŸyar dibe û hewl dide dîrokê bi dawî bike û dest bi dîrokê bike. Loma her dawiyek destpêkeke jî.

Çawa ku ÅžoreÅŸa Fransî dawî li monarÅŸiyên ku kesî bawer nedekir dawî li wan bê anîn, ev bûyerên ku li yewnan pêk tên jî, destpêka dawî -li -dewletê -anîn e

Dîrok bi avabûna dewletê dest pê kiriye û ji roja ku ava bûye û hetanî niha tiÅŸta ku daye mirovahiyê, kuÅŸtin, ÅŸer, îÅŸkence, ÅŸîn û girî ye.

Bi rûxîna wê jî dê dawî li vê dîroka tarî bê û dinya ber bi ronahiyê ve biçe. Dawî li ÅŸer, kuÅŸtin, ÅŸîn û giriyê be, dawî li belangaziyê bê û helbet dê dawî li wan kesên ku xwîna wan nehêjaya pênc qirûÅŸan lê xwediya dinyayê ne jî bê.

Ji bo vê yekê, EZ JÎ ÅžANZDEH SALÎ ME.

***

Nivîsa din a li ser bûyerên Yewnanistanê:
- Li Yewnanistanê çi diqewime?