• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Portreya Mehê
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Serbest

Hêlangeya Sedsala 21'ê a li ser kurdan

Dîrok : 28 05 2015 | Beþ :

Serbest

Yaqob TILERMENÎ

Cegerxwîn gotiye, “Zanîn dibe ar bi pêsîra xwediyê xwe ve digire, nezanîn dibe arî bi serê xwediyê xwe de dibare.” Biwara zanîn û bûneweriyê her bûye mijara sereke ji bo mirovên rewþenbîr û wan her xwestinê der barê van her du têgehan de li gorî xwe pênaseyan bikin. Ji ber ku bûnewer wesena xwe di ser zimanekî re ava dikin û dixwazin bi vî zimanî xwe bigihînin kesên ku ji wan fam dikin. Dema ku em ji sedsala bîst û yekemîn li qonaxeke dûdirêj a tijî berxwedan bi feraseta serdema xwe -ya ku di warê epîstemolojîk de têr û tijî nirxandin- binêrin, gerek em agirê gûr ê di pêsîra xwe de vêketî, hartir bikin û xweliyê bi serê dijberên xwe de bibarînin. 

Ji destpêka sedsala bîstemîn û vir ve kurd ji bo ku hebûna xwe ya li jiyanê îsbat bikin, ji sedsalekê zêdetir e ku li ber xwe didin. Her çiqasî dibêjin, ‘em hene û em li vir in’ jî yên dijberê wan ji bo îsbata tunebûna wan, regez û zagonên dij-jiyanî derdixin pêþberî wan. Pê re jî bi kesên li derveyî civaka kurdî didin pejirandin ku di rastiyê de ‘kurd’ tu caran çênebûne. Di 8’ê îlona 1925’an de bi biryara koma wezîran “saziya isleheta þerqê’ tê avakirin û ev sazî di 24’ê îlonê de “pîlana isleheta þerqê” datînin. Di vê pîlanê de 28 beþ hene ku seranser bi kiryarên tunekirina netewe û çandên wan ve dagirtiye. Beþên hejmar 14, 15, 16 û 17. qedexeya zimên, biþaftin û bicihkirina zimanê nû dihundirîne. Tê gotin ku dê li bajar, navçe, dibistan, çarþî û bazarê, li saziyên fermî kesên ku ‘ji derveyî zimanê tirkî diaxivin’ werin cezakirin (14), li Kurdistanê ocaxên tirkî, dibistanên razanî û dibistanên keçan werin vekirin û bi taybetî ev li Dersimê werin destpêkirin (15), dê nehêlin ku kurdên li rojavayê Feratê berbelav bi kurdî biaxivin û li wan deran jî, dibistanên keçan werin vekirin û ji bo axaftina jinan a bi tirkî hewldan werin dayîn (17), kurdên Dersimê dê ber bi hêla bajarê Sêwasê ve werin koçberkirin (16).       

Ev Hêlange (gerîna li ser berateyan a teyrên goþtxwir) bi qasî 13-14 salan li hemû herêmên ku kurd lê dijiyan bi rêkûpêkî hatiye gerandin; mixabin, pêkanîn û bidestxistinên pîlankirî ji ber ku têrî wan nekiriye, di 4’ê gulana 1937’an de di bin serokatiya M. K. Ataturkî de koma wezîran biryara qirkirina kurdên Dersimê dane. Çawa ku berê serhildana Þêx Seîd tepisandibûn û Mele Seîdê Kurdî ber bi diyarekî nediyar ve koçber kiribûn, vêca serokekî din ê kurd Seyîd Riza û hevalbendên wî jî têk dibin. Ev têkbirin di zagona bingehîn a pergala Tirkiyeyê de weke pêkhateyekê ji destê partiyekê derbasî destê yeka dîtir dibe. Di serî de kurdên sunnî û piþt re kurdên elewî bi dek û dolaban ji hev bi dûr dixin û dikin ku tu benîademên kurd newêribin lebza ‘kurdbûnê’ bi lêv bikin. Tew nifþekî nû li Dersimê radibe û dibêjin ‘bi tenê em elewî ne’, zazabûna xwe jî weke rengekî cuda yê wê erdnîgariyê bi nav dikin. 

Yê ku keviran qul dike ne hiþkbûna baranê, lê domdariya baranê ye. Dupatkirina “kurdên ne-kurd” ya ku ji bo xwe bi kar tînin, roj tê dibe weke rastiyekê û li stuyê wan diale. Her çiqasî weke barana hiþk pêkûtiyên sosret hatibin ceribandin jî, gelek caran ev têr nekiriye û bi awayê gotinkî weke bizmaran bi serê mirovan de hatiye kutandin ku ew ne-kurd-in… Ji ber hindê di nava pergala Tirkiyeyê de dema ku elewî hatiye gotin, bektaþiyên tirk û elewiyên ereb hatine bala mirovan. Ji bo kurdên elewî jî bi tenê, ‘elewî’ hatiye gotin. Zindîhiþtina vê hiþmendiyê di serî de partiya CHP’ê kiriye û ew weke nexweþiyeke vegirtî gihandiye heta roja me. Her çiqasî CHP ji demeke dirêj û vir ve ye nebûye desthilatdarê hikûmetê jî, weke palpiþta elewiyan her ew xapandinê û tirsa qirkirinê her di hiþê wan de weke bizotan vêxistî hiþtiye.     

Digel ku CHP ne li ser hikumraniya meclîsa tirkiyeyê ye jî, bi helwest û hewldanên ku rê li ber ferasetên dîtir ên li dijî kurdperweriyê vekiriye û benekî qehîm di navbera elewî û partiya xwe de ristiye. Di salên dawî de jî, bi anîna mirovekî ji Dersimê li ser partiyê benê li dora stuyê kurdelewiyên mamekiya û herêmên kurdên elewî lê, hîna bêtir þidandiye. Weke tê zanîn partiya rastgir a AKP’ê ji bo xwespartina elewiyan li CHP’ê derfetên jinûvetir afirandiye. Kurdelewî weke gogekê di nava lingên rastgiran û qaþo çepgirên Tirkiyeyê de her gindirîne. Digel ku sê serdem e AKP di hilbijartinan de serweriyê dike jî, CHP ji bo têkbirina serweriya wê tu hewldanên berbiçav nekiriye. Piþtî ku hêza çekdarî ya kurdan li ser pergalê ferz kir ku bi wan re pêwendiyek çêbibe, hîna nû CHP derket qadan û weke dijberê partiya serwer tevgeriya. Lê her ku dijberiya xwe nîþan da, partiya serwer bi hêztir bû. Ev jî tîne bîra mirov ku dek û dolabên Osmanî yên ku bi qasî þeþsed salan li serê gelek netewan gerandin, hîna jî di meriyetê de ye: Partiyeke rastgir tê ser hikum, partiya çepgir (!) mixalif e û her du partî morîka xewê dixe guhên hemwelatiyan. 

Li aliyê dîtir þert û þirûtên cîhanê û þerê sih salan ên çekdarên kurd kirinên pergala þûrê dudevî raxistiye meydanê û hindik be jî hin kurd ji nava þûrê dudevî rizgar kirine. Wext hatiye ku çekdarên kurd xwe bigihînin serencamekê vêca bahozeke navnetewî li wan rabûye û di serî de Serokê Azadiyê girtine û ji bo ku serî li wan bidin tewandin ew radestî rastgirên pergalê kirine. Lê ruhê zemên rê nedaye ku pergal bi dilê xwe riþma kurdan bi vir de û bi wê de rakiþîne. Yê ku li hemberî pergalê, bi zanîn û þiyana xwe serokekî sedsale yê ku hêza xwe ji sê seîd’an wergirtiye û weke lîstikvanê kiþikê li aliyê textebendê her bi çalak bûye. Her ku AKP desthilatdarî li gorî bîrdoziya xwe veguherandiye, kurd û serokê wan bi hemleyekê piyonên kiþika wan wergerandine. Vê carê AKP beko ewanên serdema nû ji nava kurdan derxistiye ew danîne ber pozê wan. Li Bakurê Kurdistanê pê nehatiye ser, xwe weke dostê kurdên Baþûrî nîþan daye. Ew jî nebûye, komeke hovane ya bi navê daîþ’ê li serê kurdan kiriye bela. Lê kiþik e û lîstik her berdewam e. Fîlozofê sedsala bîst û yekemîn Abdullah Ocalan bi zanîna xwe agirê vêxistî her gûr kiriye û siberojên li pêþberî kurdan û li pêþberî rojhilata navîn berî ku biqewime diyar kiriye. Bi heterî ji hemû kurdan dixwaze ku di navbera xwe de kongreya netewî pêk bînin. Vê carê jî þêwirmendên hikumraniyê fesadiyê dixe navbera Barzanîhez û Ocalanhezan. Carina mistewaya çêr û sixêfên alîgiran ew qas bilind dibe, mirov di nava toz û tirabêlkê de nizane kî alîgirê kê ye û dewlên avê ji bo kê ji bîran dikiþînin. Hal ew e ku Mesût Barzanî serokekî kurd e û li dû têkoþîneke dûdirêj a li hemberî baasiyan ew cihê xwe heq kiriye; Abdullah Ocalan jî serokekî kurd e û hem bi serokatiya rêxistineke navnetewî ya ku þax û berên xwe li her derê cîhanê belavkirî weke fîlozofekî nûjen ramanên navnetewî ji bo hemû gelên cîhanê parve dike. Ji ber ku AKP û rêvebirên dewleta ceberrût hay ji vê rastiyê hene, avê tim þolî dikin. Lê ji bo kurdan rêya rasteqîn hembêzkirina hemû serokên kurdan e. Her serokek bi xusûsiyetên xwe heye. 

AKP di dozdeh salan de xwest ku kurdan bi hin ‘gotinên xeyalî’ bixapîne û xwe weke hêzeke herî demokratîk a komara Tirkiyeyê nîþan bide. Lê birêz Ocalan bi pêþniyarên xwe rûpûþa serçavên wê daxist û gotinên wê yên rasteqîn pê dane gotin. Rojekê zimanê kurdî paþverû hesibandin, rojekê kurd weke xidamên xwe hesibandin, rojekê pirsgirêka kurdan heyî hesibandin; lê tu carî ji dirûþma xwe ya yekperestiyê daneketin jêrê: Yek al, Yek netewe, Yek niþtiman, Yek… Xapandina wê geh li bin guhên dîwarên zindanan ket û wergeriya, geh bi çêkirina kalekol û bendavên Kurdistanê aþkere bû, geh bi tundkirina piþtgiriya çeteyan a li dijî kurdên Sûriyeyê reng veda, geh jî bi rabûna kurdên bakur a di 6-7-8’ê cotmehê de qîtik qîtikî bû. Lê di vê navberê de dizî û talana li xwezayê û malên mirovan bi rêya alavên teknolojîk derketin ber raya giþtî û rê nema ku ser were girtin. Çawa ku Balzac gotiye, “Li paþ her serwetî sûcek heye.”, serweta ku di deh pazdeh salan de hatiye bidestxistin, li dû wê bi sedan û bi hezaran sûc hene. Li gundê Roboskî ciwanên þirnexî tevlî qantirên wan kuþtin û li her kuçeyekê zarokekî kurd bêjiyan hiþtin. Digel her kirinên xwe jî, destekî soringî yê li ser navê aþtiyê dirêjî serokê kurdan kirin. Abdullah Ocalan bi hemleyeke nûjentir, kir ku ew hebûna kurdan bipejirînin û vêya di nava zagonên muzakereyê de bi cih bikin. Gotinên wî, “Netewdewlet bila di navbera xwe de mala hevpar a demokratîk a rojhilata navîn ava bikin.” ji bo civakan ji nû ve revizyon, restorasyon û ji nû ve avakirina dîrok û rojanebûnê bangeke hêja bû. Destnîþankirina barûya babîlê bû. Weke gotina dîrokî ya Mao ya bila sed kulîlk vebin bi wate û cihêreng bû. Lê ev nehat hesabê hikumranan. Dîtin ku partiyeke bi navê HDP’ê roj bi roj li ber pozê wan dengên xwe bilind dike. Dîsa dest bi dîsgotinên strana ji îttîhad terakkiyan mayî kirin: Yek al, Yek netewe, Yek niþtiman, Yek… Vêya jî nîþan da ku AKP’i neofobîk in. Ji rabûna kurdan a ser piyan û ji nûjeniya wan bi tirs in.  

Pêvajoya hilbijartinan ku bêtirên kurdan di bin sîwaneya HDP’ê de dimeþînin, bi rizgariyê dikare bi encam bibe. Naxwe, heta ku kurd bindest bin dê berhemên xwe bi serdestan re miqayese bikin û negihîjin armanca xwe. Ji ber hindê ye ku çapemenî û pergala Tirkiyeyê ji AKP’ê bêtir îro CHP di nava zîbeqê dakiriye û li hemberî HDP’ê derdixe pêþ. Pergala ku dît kurdên elewî gavekê ber bi HDP’ê ve diavêjin, dîsa serî li kirinên xwe yên salane da û dixwaze elewiyan fena berê bixapîne. Ji hêlekê ve jî dixwaze di navbera kurdên sunnî û yên elewî de dubendiyê çêbike. Hin kurdên xwende û pênûsalês jî bi rexneyên tûj cehda hiþmendiya avakirina partiyeke sîwane xerab nîþan didin û HDP’ê bi jidûrketina bîrdoza kurdewariyê tawanbar dikin. Hal ew e ku HDP bi ser keve, dê serdestiya yekperestiya AKP+CHP+MHP’ê (hiþmendiya yek+yek+yek+…) ji holê rabe. Dê hiþmendiya mêrane ya ku jinan weke xidamên berdestkên mêran dihesibîne, bi nîqaþ û têkoþîneke domdar were hilweþandin. Dê zarokên kurd û hemû zarokên netewên dîtir bi zimanê xwe tevlî jiyanê bibin û bi vî awayî jiyana kurdewar ava bikin. Heger em ji gotina, “Þam dûr e, lê Miþtenûr nêzîk e” bawer dikin; em ê ji gotina, “bi hilweþandina benda hilbijartinê dê hemû bendavên Kurdistanê hilweþin” jî bawer bikin. 

Pirsgirêkên netewî ne ji ber hêmanên dereke, lê rasterast ji ber bizavên me yên navxweyî pêk tên. Ger me xwe rast kir, talûkeyên dereke jî dê neminîn. Aloziya di navbera PDK-Î û PKK’ê de jî tiþtekî wiha ye. Em ji bîr nekin ku welatê parçebûyî, xwediyê hemwelatiyên parçebûyî ye!..


Hûn dikarin li van jî binêrin

Silêmanî, Dengekî Dawidî, Stranên Edip Karahan

Silêmanî, Dengekî Dawidî, Stranên Edip...

22 06 2022

Eþq û êþên Kurdistanê di

Eþq û êþên Kurdistanê di

20 06 2022

Manaya Bilibendê û Çend Sirên Kurdish Mashup 2019

Manaya Bilibendê û Çend Sirên Kurdish...

14 06 2022

Mêrê Zivistanê

Mêrê Zivistanê

04 06 2022

Ev jî hene

Tahîr Elçî kî bû?

Tahîr Elçî kî bû?

28 11 2015

Kevokên Diyarbekirê

Kevokên Diyarbekirê

16 10 2016

Xezal: Wêneyê Þerê Kirêt

Xezal: Wêneyê Þerê Kirêt

30 04 2013

Nameyek ji Sultan Sulêman re

Nameyek ji Sultan Sulêman re

07 03 2010

Yuval Noah Harari: Ji bo sedsala 21’emîn 21 Wane

Yuval Noah Harari: Ji bo sedsala 21’emîn 21 Wane

27 04 2020

Nivîsên Nû

Çorê ARDA

Redkirina deftereke modern

Çorê ARDA

Cemîl Andok

Dêsê ma, sînorê þarî

Cemîl Andok

Çorê ARDA

Konê folklorîzmeke empresyonîst

Çorê ARDA

Dilþêr Bêwar

NÊRDEWAN

Dilþêr Bêwar

Omer Dilsoz

Sîyabo, darhejîrokê û hin tiþtên dîtir

Omer Dilsoz

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Mîrza Ronî
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Portreya Mehê
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2022 Diyarname