Besam Mistefa

Çand di zimanê kurdî de ji çandiniyê tê, bi wateya tiÅŸtê ku di mêjiyan de li dirêjahiya hezarê salan hatiye çandin û bûye kultureke taybet ji gel û miletan re. Her wiha, çand wateyeke xwe ya girêdayî pêÅŸerojê jî heye, ango ew proseyek berdewam e û tê dewlemendkirin, em dikarin bêjin roj bi roj.
Wekî hemû netewe û miletên navçeya me ya Rojhilata Navîn, kurd jî xwedî çandeke taybet û balkêÅŸ in. Çand girêdayî jiyanê bi xwe ye. Jiyan jî -dûr ji ramanên nijadperest û li gora gelek belge û dokumentên dîrokî- li ser axa Mezopotamyayê hatiye dest pê kirin. Jiyana mirovan bi rengên xwe yên pêÅŸîn li Mezopotamyayê rûdaye û corên çandinî û xwedîkirina sewal û dewaran bi destê akinciyên wê deverê dest pê bûye û ji wir belavî seranserê cîhanê bûye.
Rojhilat ciyê peyamên pîroz û olên asmanî û muzîka pêÅŸîn û çand û hunerê ye. Ji demên kevin de hunerên cuda-cuda û çand û kulturên ruhanî li rojhilatê destpêkiriye. Çand û hunerên li devera nav bera her du çeman –Dîcle û Firat- ji demên kevin de bi nav û deng bûne û heta niha jî li Rojavayê bi coÅŸ û lezeteke pir mezin têne ÅŸopandin û mêzandinê. Em ne ÅŸaÅŸ in dema ku em bêjin axa di navbera her du çeman de bûye wekî kaniya çand û hunerên rengereng.
Li heman deverê, ji berê ve ev ax bûye hembêzkera çanda olî, îlahiyat û îlm û îrfanê. Ol, ayîn li rojhilatê hatine zayîn. Bi hezaran alim û xwedî terîqet û mezheban li vir çêbûne û heta niha hê jî rê û rêçikên wan berdewam in û ji aliyê gelek kesan ve têne ÅŸopandin. Eger li rojava teknolojî pêÅŸkeftî ye, lê belê tiÅŸtê girîngtir, ango can, giyanê mirovan ava jiyana xwe ji rojhilat digirin.
Di cîhanê de, çi ziman, çand û kultur û edebiyat hebe li ser axa xwe ÅŸîn dibe û bi koka xwe ve tê girêdan. Çandeke bê ax û dûrî axa xwe nikare bipiÅŸkive, nikare ÅŸîn bibe û bi pêÅŸ bikeve. Me got çand ji çandiniyê hatiye, bêyî koka xwe û ne di nav axa de îmkan tune ye ku dara çandekê gul vebide û berbigire.
Mirov, ku çand bi wî û ji bo wî ye, eger dûrî kok û axa xwe bikeve diçilmise. Çanda mirov jî ku bêhna axa wî jê neyê, dûrî resenetiya xwe dikeve û bê çêj û nasname dibe. Ji xwe nivîsandin bi giÅŸtî û çand ew e mirov ji xwe, ji axa xwe, ji taxa xwe, ji kolanên xwe û toza wan dûr nekeve. Cîhanîbûn qet nayê wê wateyê ku mirov dûrî doz û pirsgirêkên hawirdora xwe bikeve û berê xwe bide pirsgirêkên cîhanî! Wekî hin komunîstên me -ku hêsir li ser Kombodya û nizanim ku dibarandin, lê ku gotin dihate ser zarokên gelê kurd me dê wan tirÅŸ dibû û…ji rûyê wan dibariya! Cîhanîbûn ne ew e mirov dûrî axa xwe bikeve!
Zimanê miletan û mentalîteya wan çavkaniya xwe ji axê û erdnîgariya wan digire. Em dibînin zimanê me yê kurdî wekî mînak- ÅŸayîk wekî ava çemên Kurdistanê diherike, carinan hiÅŸk mîna zinaran, carinan bihêz wekî ÅŸax û çiyayên Kurdistanê, carinan bêcir wekî sitriyan, carinan bi bêhn û reng wekî gul û kulîlkên xwezaya Kurdistanê…
Niha, mixabin, ev çand û huner û ziman jî hatiye qedexekirin. Dûrî siyasetê, zimanê beÅŸekî mezin ê çand û huner û edebiyata axa Mezopotamyayê bêdeng hatiye hiÅŸtin ku xemleke rengê cîhanê jî hatiye qedexekirin. Hem, em bi xwe jî ji ber gelek sedeman hêdî dûrî ax û heriya xwe ya pêÅŸîn dikevin!
Lê axa ku Melayê Cizîrî û Feqiyê Teyran aniye ser rûyê dinyayê, dikare her dem xwe nû bike û wekî sîmir toza salan ji ser mil û piÅŸta xwe biavêje, dema ku li axa xwe, li bêhna wê vegere û ji wê kaniya herikî dîsa careke din vexwê: ava jiyanê jê vexwe.

wardoz@gmail.com