• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Portreya Mehê
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Serbest

Çanda axê…

Dîrok : 19 11 2008 | Beþ :

Serbest

 

Besam Mistefa

Çand di zimanê kurdî de ji çandiniyê tê, bi wateya tiþtê ku di mêjiyan de li dirêjahiya hezarê salan hatiye çandin û bûye kultureke taybet ji gel û miletan re. Her wiha, çand wateyeke xwe ya girêdayî pêþerojê jî heye, ango ew proseyek berdewam e û tê dewlemendkirin, em dikarin bêjin roj bi roj.
Wekî hemû netewe û miletên navçeya me ya Rojhilata Navîn, kurd jî xwedî çandeke taybet û balkêþ in. Çand girêdayî jiyanê bi xwe ye. Jiyan jî -dûr ji ramanên nijadperest û li gora gelek belge û dokumentên dîrokî- li ser axa Mezopotamyayê hatiye dest pê kirin. Jiyana mirovan bi rengên xwe yên pêþîn li Mezopotamyayê rûdaye û corên çandinî û xwedîkirina sewal û dewaran bi destê akinciyên wê deverê dest pê bûye û ji wir belavî seranserê cîhanê bûye.
Rojhilat ciyê peyamên pîroz û olên asmanî û muzîka pêþîn û çand û hunerê ye. Ji demên kevin de hunerên cuda-cuda û çand û kulturên ruhanî li rojhilatê destpêkiriye. Çand û hunerên li devera nav bera her du çeman –Dîcle û Firat- ji demên kevin de bi nav û deng bûne û heta niha jî li Rojavayê bi coþ û lezeteke pir mezin têne þopandin û mêzandinê. Em ne þaþ in dema ku em bêjin axa di navbera her du çeman de bûye wekî kaniya çand û hunerên rengereng.
Li heman deverê, ji berê ve ev ax bûye hembêzkera çanda olî, îlahiyat û îlm û îrfanê. Ol, ayîn li rojhilatê hatine zayîn. Bi hezaran alim û xwedî terîqet û mezheban li vir çêbûne û heta niha hê jî rê û rêçikên wan berdewam in û ji aliyê gelek kesan ve têne þopandin. Eger li rojava teknolojî pêþkeftî ye, lê belê tiþtê girîngtir, ango can, giyanê mirovan ava jiyana xwe ji rojhilat digirin.
Di cîhanê de, çi ziman, çand û kultur û edebiyat hebe li ser axa xwe þîn dibe û bi koka xwe ve tê girêdan. Çandeke bê ax û dûrî axa xwe nikare bipiþkive, nikare þîn bibe û bi pêþ bikeve. Me got çand ji çandiniyê hatiye, bêyî koka xwe û ne di nav axa de îmkan tune ye ku dara çandekê gul vebide û berbigire.
Mirov, ku çand bi wî û ji bo wî ye, eger dûrî kok û axa xwe bikeve diçilmise. Çanda mirov jî ku bêhna axa wî jê neyê, dûrî resenetiya xwe dikeve û bê çêj û nasname dibe. Ji xwe nivîsandin bi giþtî û çand ew e mirov ji xwe, ji axa xwe, ji taxa xwe, ji kolanên xwe û toza wan dûr nekeve. Cîhanîbûn qet nayê wê wateyê ku mirov dûrî doz û pirsgirêkên hawirdora xwe bikeve û berê xwe bide pirsgirêkên cîhanî! Wekî hin komunîstên me -ku hêsir li ser Kombodya û nizanim ku dibarandin, lê ku gotin dihate ser zarokên gelê kurd me dê wan tirþ dibû û…ji rûyê wan dibariya! Cîhanîbûn ne ew e mirov dûrî axa xwe bikeve!
Zimanê miletan û mentalîteya wan çavkaniya xwe ji axê û erdnîgariya wan digire. Em dibînin zimanê me yê kurdî wekî mînak- þayîk wekî ava çemên Kurdistanê diherike, carinan hiþk mîna zinaran, carinan bihêz wekî þax û çiyayên Kurdistanê, carinan bêcir wekî sitriyan, carinan bi bêhn û reng wekî gul û kulîlkên xwezaya Kurdistanê…
Niha, mixabin, ev çand û huner û ziman jî hatiye qedexekirin. Dûrî siyasetê, zimanê beþekî mezin ê çand û huner û edebiyata axa Mezopotamyayê bêdeng hatiye hiþtin ku xemleke rengê cîhanê jî hatiye qedexekirin. Hem, em bi xwe jî ji ber gelek sedeman hêdî dûrî ax û heriya xwe ya pêþîn dikevin!
Lê axa ku Melayê Cizîrî û Feqiyê Teyran aniye ser rûyê dinyayê, dikare her dem xwe nû bike û wekî sîmir toza salan ji ser mil û piþta xwe biavêje, dema ku li axa xwe, li bêhna wê vegere û ji wê kaniya herikî dîsa careke din vexwê: ava jiyanê jê vexwe.

wardoz@gmail.com

Hûn dikarin li van jî binêrin

Li ser 'Þeþaqil' a Cîhan Roj heft rexne, heft pesin

Li ser 'Þeþaqil' a Cîhan Roj heft...

31 01 2023

Em xwe nû dikin

Em xwe nû dikin

30 01 2023

Gelemþeya Binavkirinê Wêjeya Dijkolonyal û Postkolonyal

Gelemþeya Binavkirinê Wêjeya...

26 01 2023

Biryar: Îsal ‘Sala Melayê Cizîrî ye’

Biryar: Îsal ‘Sala Melayê Cizîrî ye’

07 01 2023

Ev jî hene

Gelo Davutoglu dizane rewþa Toledo çawa ye?

Gelo Davutoglu dizane rewþa Toledo çawa ye?

01 02 2016

 Mêrga Ku Digirî* Ango Çîroka Elenî

Mêrga Ku Digirî* Ango Çîroka Elenî

27 07 2018

Ji nivîskarên Diyarnameyê du nivîsên nû

Ji nivîskarên Diyarnameyê du nivîsên nû

28 06 2015

Sehet xweþ Diljen Ronî

Sehet xweþ Diljen Ronî

16 02 2009

Gotina Hefteyê: Di cenazeya þehîdan eroîn birin

Gotina Hefteyê: Di cenazeya þehîdan eroîn birin

02 08 2013

Nivîsên Nû

Çorê ARDA

Anatomiya Fermana Dîtiran

Çorê ARDA

Cemîl Andok

Kovarê kirmanckî

Cemîl Andok

Çorê ARDA

KORERÊYA VEBÊJ

Çorê ARDA

Omer Dilsoz

Gelo ev “bêqewlê” li kî derê ye?

Omer Dilsoz

Çorê ARDA

Helbestên Paradoksal ên Melankolîk

Çorê ARDA

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Rifat Arya/ Mesîla Dil
  • Mîrza Ronî
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • E-pirtuk
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2023 Diyarname