Îrfan Amîda
Di rewşên awarte û ji hêla siyasî û civakî ve xetimî de mejiyê mirovan şêlû dibe. Zemîna bîrdoziyan û siyasetê şematokî dibe. Ji loma jî têgeh mîna mirîşka ku bi êşê ketibe her li bin guhê dîwaran dikevin. Yek carinan jî mîna sehê har xwediyê xwe didire. Têgehên ku wateyên wan ji wan hatine kirin û şilfîtazî mane, ji fediya xwe nema dikarin li rûyê ferhengan binêrin.
Di van rewşan de gelek kes zimanê xwe û retorîka fikra xwe ji bîr dike. Ji ber ku saw bi ser wan dikeve û ji ber ku dizanin têgehên wan tahdeyê li mejiyên wan dike lê hiş û dilê wan ê ku saw girtiye destûr nade li têgehên xwe xwedî derkevin, xwe bi ser hin têgehan ve davêjin.
Helbet dema siyaset an jî civak bixetime û di van rewşan de paradokseke qewîn derkeve, mirov li rêyekê digere û nerînên xwe, daxwazên xwe revîze dike. Li zimanekî nû ku bibe mifteya xilqa paradoksê digere. Têgehên nû diafirîne. Li wan xwedî derdikeve. Dema ku ew xilqa paradoksê vekir jî êdî watedartir dike. Ji xwe bi xweber wate ji hêla civakê ve lê tê bar kirin.
Di van deman de revîzekirin nayê wateya reforfîzmê. Ev avakirina bingeha veguherîneke dîyalektîk e. Normalîze kirin. Ji aliyekî din ve jî sosyalîzasyoneke ku civakê dînamîze dike ye. Yan na di wê xitimandinê de civak statîze dibe û ji mirovbûyîna xwe dûr dikeve. Ji lewra jî revîze kirin carinan tevgereke, helwesteke gelekî însanî ye. Lê berî her tiştî, çawa xitimandin du alî ye revîze kirin jî divê du alî be.
Ger ku revîze kirin ji aliyekî tenê ve bê kirin ev sosyalîzasyonê bi xwe re nayne. Aliyekî dişkîne, aliyekî qewîntir dike. Ev raste rast xurtkirina paradoksê ye. Girêka Gordiyon ango xirboqiyê davêje çareseriyê. Her du aliyan jî ji mirovbûyînê dûr dixe. Qet ne însanî ye.
Îro Tirkiye jî parîkî di vê pêvajoyê de ye. Ji ber pirs-girêka kurdî xitimandineke mezin dijî. Ne bingeha siyaseteke normal ne jî bingeha aboriyeke normal ma ye. Di van demên dawî de jî xuyaye ku tu bingeh ji civakeke normal jî re nemaye. Ji loma jî gelek têgeh li bin guhên hev dikevin. Mîna ku ji talanê mal birevînin her kes çi têgeh bê ber dev bi kar tîne. Ne wateya wan ya hiqûqî, ne ya siyasî ne jî ya sosyalî tîne ber çavan.
Helbet gelek ji wan bi dilekî safî û paqij bi kar tînin wan têgehan. Hinek ji wan fikrên xwe û dawazên xwe revîze dikin. Ji bo ku eşkere bê zanîn û bertekên tûj binermijînin, parîkî xwe bidin guhdar kirin, tespîtên bilez û têrxetere dikin. Lê heta astekê ev bê pejirandin jî, ez bawer dikim sînorên siyasetê û zanînê, sînorên hiqûqê serobin dikin. Gelek têgehên ku êdî ji ber xwe fedî dikin bikar tînin. Ger mirov wan fikran bipejirîne û têgehan deyne cem hev ez bawer dikim ku tu wijdan dê ew qasî rehet nemîne. Dê tu mejî ew qasî bi rehetî nexebite.
Yek ji van têgehan jî “EFÛYA GIŞTΔ ye. Efû berî her tiştî têgeheke hiqûqî û sosyalî ye. Helbet têra xwe nerm, estetîk, xweşik û însanî ye. Hêvî û jiyanê di xwe de dihewîne. Ev alî û wateyên wê yên sosyalî ne. Di rewşên awarte û xitimî de gelek caran bikaranîna wê civakê normalîze dike. Wijdan rehet, hestên edaletê têr dike.
Lê aliyeke hiqûqî yê vê têgehê jî heye ku ew jî tespît û pejirandina sûcî ye. Yanî li gorî hiqûqê sûcek heye û ligel ku ev sûc hatiye kirin jî aliyek yan jî dewlet ji ber vî sûcî kes an jî rêxistinekê efû dike, dibexşîne. Berî her tiştî ev sûc ji holê ranabe. Sûc tespît dike. Lê dîsa jî efû dike. Û naxwaze careke din ev sûc bê kirin.
Bi ya min deme mirov behsa efûya giştî bike divê mirov behsa sûcê ku bûye jî bike. Îja ji kerema xwe re kesên ku behsa efûya giştî dikin bila behsa sûc jî bikin. Di pirsgirêka kurdî de sûc çi ye? Kî sûc dike/kiriye? Di vê efûkirinê de çi wekî navend tê pejirandin? Ev navend dewlet û zagona wê ya bingehîn e yan hiqûqa ewrenselî (gerdûnî) ye? Ev navend mafên mirovan ên ewrenselî ye an zagona netewdewletê ye? Ji kerema xwe re kurdên ku vê têgehê bikar tînin jî bila bersiva van pirsan bidin.
Mînak: Ji ber ku em zimanê xwe dizwazin em sûcdar im li hember zagona vê dewletê. Ji loma jî divê ez lêborîna xwe bixwazim û dewlet jî min efû bike. Ji ber ku nasnameya min, zimanê min, çanda min qedexe kiriye wê dewlet ji min lêborînê bixwaze û ezê efû bikim an ji ber ku ez ji bo van mafê xwe ditêkişim ezê lêborînê bixwazim û ew ê min efû bike. Gelo dema ez bejim “min efû bikin” ez di heman demê de sûcê xwe jî dipejirînim an na? Gelo kesek dikare hevoka ku ez bêjim saz bike? Gelo ezê vê hevokê saz bikim. “MIN EFÛ BIKIN”.
Bi xwe ez dikarim efû bikim kes an jî dewletên ku mafên min xwarine. Ez dikarim daxwazên xwe jî revîze bikim. Û ez bawer dikim gelek kurd jî dikarin efû bikin. Lê ez nikarim ji ber ku min mafê xwe xwestiye û ji bo wan têkişîme bêjim “MIN EFÛ BIKIN”. Ez ji aştiya civakî, ku pêdivî bi rastî jî çi vê têgehê heye, bikarbînim û bixwazim. Di vê çarçovê de dikarim daxwazên xwe revîze jî bikim. Lê nikarim bêjim “MIN EFÛ BIKIN”.
***
Nivîsên Îrfan Amîda yên ku di Diyarnameyê de hatine weşandin:
- Anakronîzm û Komara Tirkiyeyê
- Parlementerên DTP’ê çi nakin…!?
- Li hemberî polîtîkayên globalîzmê saziyên kurdan û yên demokratîk çi dikin