• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Portreya Mehê
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Serbest

Zimanê kurdî bingeha felsefeya heyînatiyê ye

Dîrok : 27 09 2008 | Beþ :

Serbest

 

Þengul Ogur

Mijara me her ziman bû, niha jî ziman e û dê tim ziman be. Bila ev wisa bê zanîn! Loma ev têgeh e, a ku sînorê heyina me diyar dike.

Ev ziman e a ku min ji "heyam"an, ji "heyîn"ên di heyaman de "hay"dar dike.

Pêþî kîja "he"bû? Heyam an heyîn an jî hay?

Ku em materyalîzmê ji xwe re bingeh bigirin, emê bi aramî bikaribin bibêjin ku a pêþîn heyîn bû. Piþtî ku heyîn bû "he", em bi hebûna wê "hay" bûn û bi vê haybûnê jî "heyam" hate pê.

Naxwe di hiþ û bîra kurdî de heyam, heyîn û hay sê têgehên bi hev ve girêdayî ne û çeqlên ji heman qurmê ne.

Ku em  tirsa xwe ya ji nezaniyê tê pê hindik be jî bikaribin ser xwe bavêjin û hewl bidin van her sê têgehan vekolin em dê bigihîjin van encaman:

Zimanê kurdî zimanekî felsefîk e û bingeha felsefeya hebûnîtiyê ye. Zimanê kurdî balê dikiþînê ser "heyîn"ê û me haydar dike ku "hay" (agahî, zanîn) ji heyînê tê, lê ne ji tiþtekî din. Yanî zimanê kurdî heyînê dipêþîne û ji heyînê wêdetir, li piþt heyînê li tiþtekî din nagere. Zimanê kurdî dibêje, hay (agahî, zanîn) ji heyînê tê û dibêje, heyîn bi xwe zanîn e. Yanî ku mirov ne haydar be, mirov ne he ye. Ji bo ku mirov haydar bibe divê mirov heyînê bizanibe; loma "hay" ji heyînê tê.

Piþtî ku me, pir kêm be jî, di zimanê kurdî de têkiliya heyîn û hay/heyê vekola, niha vêca em werin li ser "heyam"ê hinekî rawestin.

Gelo çawa çêbûye ku vaca zimanê kurdî têkilî di navbera heyîn, hay û heyamê (zeman) de daniye? Di zimanê kurdî de têkiliya heyîn û heyamê çi ye? Têkiliya hay û heyamê çi ye?

Bi rastî pirsine zor in. Ne hêsan e ku mirov bikaribe van pirsan bibersivîne.

Gelo kî kê di xwe de dihewîne? Heyam heyinê yan heyîn heyamê di xwe de dihewîne? An jî a ku heyîn û heyamê her duyan jî di xwe de dihewîne hay (bîr, agahî, zanîn) a me ya ji heyînê ye?

Me got ku, hay ji heyînê tê. Naxwe ne pêkan e ku hay, heyam û heyînê di xwe de bihewîne.

Ma heyîn û heyam? Gelo ku heyîn nebe, heyam dikare hebe? Ku haya me ji hebûnê nebe, yanî wekî heyînên ku heyînê têdigîjin em ne hebin gelo tu wateya heyamê dimîne?

Wisa tê xuyakirin ku  di hiþê kurdî de heyam li du heyîin û hayê tê. A ku heyamê "he"dike "hay"a me ye (bîranîna heyînê heyamekê he dike).

Naxwe di kurdî de "heyam" bi têkiliya heyîn û hayê tê pê. Ma ji xwe heyam  ne gerdûneke ji heyînan miþt e? Ma em dikarin heyameke bê heyin biramin? Ku em nikaribin heyameke bê heyîn biramin em nikarin jê hay jî bibin û bo wê jî heyam nikare he bibe û ne he ye jî di sêwirandike bi vî rengî de.

Hay ji kurdî hebin; loma ew haya heyîn û heyamê dide.


Nîþe: Têkiliya hey'/hay'ê (haydar bûn, agahdar bûn, zanîn) û hey-am'ê (zeman, dem) bi heyînê re he ye. Ne ku bi awayekî lê rasthatinî ev her sê têgehên bi he'yê dest pê dikin. Ku hûn bala xwe bidinê di kurdî de heyn û heyam tên heman wateyê. Gelo þibîna heyîn û heynê (heyam, zeman) ramana, bi awayekî lê rasthatinî þibîna tîpên ku wan pêk tîne bi me re çê dike an ramana, bi awayekî zanebûn ev peyv hatine avakirinê, bi me re çê dike?

gernus@msn.com

***

Nivîsên Þengul Ogur ên ku di Diyarnameyê de hatine weþandin:

- Rewþenbîrên fisok û kusok

- Rîskên li zimên xwedî derketinê

-Qoroya Serxweþê Zimên

- Ji Konferansa TZPKurdî "Bang" derket

- Feqiyê ku bi Cizîrî re hevaltî kir kîjan Feqiyê Teyran e?

- Gelo jidayikbûna Cizîrî ne sed sal berê be?!

- Ji albuma wêneyên þikestî

- Giriyê Mirinê


 
 

Hûn dikarin li van jî binêrin

Ji Mûsa Þanak 3 helbest

Ji Mûsa Þanak 3 helbest

02 05 2022

Ji deftereke min çend tiþtonek

Ji deftereke min çend tiþtonek

01 05 2022

Aþa êþên jinan

Aþa êþên jinan

27 04 2022

Roja Rojnamegerên Kurd pîroz be

Roja Rojnamegerên Kurd pîroz be

22 04 2022

Ev jî hene

Peyama Roja Þanoyê ya Cîhanê ya 2022'yan

Peyama Roja Þanoyê ya Cîhanê ya 2022'yan

21 03 2022

Gotina Hefteyê: 'Emê bi destê jinan Kurdistana xweser ava bikin'

Gotina Hefteyê: 'Emê bi destê jinan Kurdistana xweser ava bikin'

09 03 2014

Kongreya Nivîskarên Kurd û rapora tirkî

Kongreya Nivîskarên Kurd û rapora tirkî

15 09 2011

Peyvên ji bo têkiliya cinsî ya nêr û mê

Peyvên ji bo têkiliya cinsî ya nêr û mê

12 09 2020

Pirsgirêka bingehîna roja me ya îro

Pirsgirêka bingehîna roja me ya îro

30 12 2009

Nivîsên Nû

Dilþêr Bêwar

Peþkên Þevê : 2

Dilþêr Bêwar

Omer Dilsoz

Play off û Amedspor of of!

Omer Dilsoz

Omer Dilsoz

Baskên ‘edebiyatê’

Omer Dilsoz

Cemîl Andok

Erebe

Cemîl Andok

Dilþêr Bêwar

PEÞKÊN ÞEVÊ

Dilþêr Bêwar

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Mîrza Ronî
  • Krîstîn Ozbey
  • Dilþêr Bêwar
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Portreya Mehê
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2022 Diyarname